Dagur - 01.10.1952, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 1. október 1952
D A G U R
5
Sveinn Bjarman aðalbókari
- Nokkur minningarorð -
Á öndverðu ári 1898 sá eg Svein
Bjarman í fyrsta sinn, og kynnt-
ist honum. Það var á heimili for-
eldra hans, Árna Eiríkssonar og
konu hans Steinunnar Jónsdótt-
ur, að Reykjum í Tungusveit í
Skagafirði.
Eftir sjö daga göngu framan úr
Austurdal, í þungri færð og út-
mánaða hríðaham, náðum við
bræður tveir, annar 10 en hinn 8
ára, loks settu marki, heimili
þeirra mætu hjóna. Skyldum við
dvelja þar til vorsins.
Þetta voru mikil, og urðu
minnisstæð umskipti, fyrir mig. 1
fyrsta sinn á æfinni fór eg nú að
heiman úr foreldrahúsum. Eg var
hálf kviðáfullur. Mig grunaði
einhvern veginn ■ að óvíst væri
hvort, eða hvenær, eg fengi að
fara heim aftur, né hvað um mig
yrði nú að vordögunum, ef það
brygðisí. Eg hafði- hugboð um að
hverju draga mundi með heilsu-
far móður okkar. Það fór líka svo,
að hvorugur okkar bræðra átti
afturkvæmt þangað heim.
En þessar áhyggju mínar hurfu
brátt' fyrir hlýhúg' og ágætu at-
læti, sém við mættum þarna, og
glaðværð heimilisins á Reykjum.
Eg hafði ekki veiúð þarna marga
daga er mér fannst það Ijóst, að
hægt væri að eignast vandalausa
foreldra og systkini. Að vísu var
Árni á Reykjum náfrændi okkar
bræðra. En við höfðum lítil kynni
haft af honum til þessa, og engin
af fjölskyldu hans. En þarna nut-
um við, í stuttu máli sagt, alls
hins sama og börn þeirra hjóna.
En þau nutu ástríkis góðra for-
eldra, og umhyggju þeirra.
Árni vár af velmetnum skag-
firzkum bænda- og prestaættum
kominn í marga liðu upp, Hann
ólst upp hjá móðurbróður sínum,
Sveini Guðmundssyni bónda í
Sölvanesi, sem var barnlaus. Fór
vel um Áma þar, og kostuðu þau
hjón þennan fósturson sinn til
mennta nokkurra, miðað við
það, sem þá var títt um sveita-
börn á íslandi. M. a. lærði Árni
að leika á orgel. Hygg eg að hann
hafi verið einn af þeim fyrstu,
sem þá list lærði í Skagafirði. —
Segir svo í samtímaheimild,
Fréttum frá fslandi, að á búfjár-
sýningu, sem haldin var að Garði
í Hegranesi vorið 1881, og fjöldi
manna úr héraðinu sótti, að
„Árni organleikari frá Sölvanesi
hélt þar uppi fögrum söng með
góðum flokki karla og kvenna“.
— Um langt skeið var hann for-
söngvari í Mælifells- og Reyka-
kirkjum.
Kona hans, Steinunn Jónsdótt-
ir prests á Mælifelli, Sveinssonar,
var af alkunnum og merkum ætt-
um. Móðir hennar var Hólmfríð-
ur Jónsdóttir, ein af hinum fjór-
um nafnkunnu Reykjahlíðarsystr
um. Hún náði háum aldri og lifði
það að yerða langalangamma. —
í eina ættgrein, frá hinum þrótt-
miklu Goðdalaprestum, voru þau
Reykjahjón að fjórða og fimmta
að frændsemi. „Steinunn var
kona fluggáfuð og hið mesta góð-
kvendi. Þótti hún einn hinn bezti
kvenkostur í Skagafirði, og þótt
víðar væri leitað.“ Svo farast
einum síðari tíma rithöfundi, sem
þó man langt aftur, orð um hana.
Jörðin Reykir er í miðri þétt-
byggðri sveit. Þarna var því um-
ferð mikil, og oft gestkvæmt.
Á þessum tíma var nágrenni
Reykja vel setið, eins og að vísu
jafnan hefuf verið síðan. Má þar
nefna Ólaf Briem alþingismann á
Alfgeirsvöllum, Björn í Kolgröf,
þá bræður Hannes á Skíðastöðum
og Jón á Nautabúi, séra Jón
Magnússon á Mælifelli og bróður
hans Konráð á Vatni, Þorgrím á
Starrastöðum, hinn aldna og auð-
sæla búhöld Jóhann á Brúna-
stöðum, sem var hreppstjóri
þeirra Lýtinga um 60 ára bil, og
ýmsa fleiri.
Árni var oddviti hins víðlenda
og fjölmenna Lýtingsstaðahrepps.
Þurftu því margir að finna hann
þeirra erinda vegna. Átti hann
samskipti við alla hina nýnefndu
menn, en þeir munu hafa átt sæti
í hreppsnefnd um lengri eða
skemmri tíma, auk margra ann-
ara mætra manna. Öllum þeim
kynntist Sveinn, þá hann var
ungur, og mundi þá vel. Munu
þeir nú allir horfnir héðan á und-
an honum, og flestir löngu fyrr.
Þá var og Árni deildarstjóri
sveitarinnar í Kaupfélagi Skag-
firðinga, tók á móti vörupöntun-
um manna og skrifaði þær niður.
Reykir er kirkjustaður, og á
þeim tíma var vel sótt kirkja þar.
Formaður sóknarnefndarinnar,
Ólafur á Álfgeirsvöllum, var
kirkjurækinn maður, og þá þótti
grönnum hans ekki sæma að sitja
heima, þótt ekki bæri annað til,
svo mikillar virðingar naut hann
og álits.
Auk þessa áttu fjölmargir aðr-
ir leið þarna um. Og öllum var
þeim beini borinn, sem þar knúðu
dyr. Þurfti mikið til þessa, enda
munu þau hjón aldrei hafa safnað
veraldlegum auði, þótt bú hefðu
þau jafnan sómasamlegt.
Þessi öra umferð var nýtt fyrir-
brigði fyrir mig, sem lítið þekkti
annað til en hið afskekkta dala-
heimili foreldra minna.
Og þó er það ekki það, sem ég
minnist helzt frá hinni stuttu
dvöl minni þarna fyrir nálega 55
árum. Það er heimilið sjálft, sem
ég man bezt. Það er hið góða og
hlýja viðmót hjónanna, og um-
hyggja þeirra fyrir okkur ein-
stæðingunum. Það eru hinir nýju
leikfélagar, sem við eignuðumst
þai-na, börn þeirra Reykjahjóna
fjögur. Þau voru á líku reki og
við bræður. Við Sveinn vorum
svo að segja jafnaldrar, eða um
tíma á sama árinu. Þegar komið
var í þann hóp, var ekki hægt
annað en að vera glaður, hvað
sem fortíð eða framtíð annars
leið. ■— Margt æskufólks var
þarna í sveitinni þá, og hafði það
sæmilega aðstöðu til samfunda,
enda nokkurt félagslíf á meðal
hinna eldri einnig, sem síður náði
upp til hinna dreifbýlu dala. —
Kunnu Reykjasystkini því fleira
til leikja' og gleðskapar en við
bræður, og voru leiðandi þar.
Varla mun það ofmælt, að
Reykjaheimilið hafi í tíð þeirra
hjóna þar verið miðstöð sönglífs
sveitarinnar. Mörg vetrarkvöld,
að loknum önnum dagsins, settist
Árni yið orgelið, en börnin og
annað heimafólk, en það var all-
margt, tók lagið. Og jafnvel fólk
af næstu bæjum kom til að njóta
þessa eða gerðizt þátttakendur í
söngnum. Börnin öll voru söng-
hneigð svo að af bar og lærðu
snemma að leika á orgel. — Eitt
sinn minnist ég þess, að Guðrún
dóttir þeirra hjóna settist við org-
elið og vildi reyna söngeyra Jóns
bróður síns, en hann mun þá hafa
verið 12 ára. Studdi hún á nót-
urnar hér og þar og lét Jón, sem
sat úti í horni baðstofunnar, segja
hvaða tónn þetta og þetta væri.
Skeikaði honum ekki frá hinu
rétta.
Ekki veit ég, hvort svo er al-
mennt um þá menn, sem söng-
fróðir eða sönghneigðir eru kall-
aðir, en undraverð þykja mér
þau eyru vera, sem svo eru næm
á tóna.
Jón varð síðar einn af leiðandi
söngmönnum héraðsins. Og svo
hef ég heyrt kunnugan mann
segja, að eftir fráfall hans hafi
hinn rómaði Skagfirzki bænda-
kór aldrei borið sitt barr.
Eg hygg, að Sveinn hafi ekkert
staðið Jóni bróður sínum að baki
hvað söngnæmi snerti, né hin
systkinin. Og eftirtekt vakti hin
bjarta barnsrödd yngsta bróðurs-
ins, Stefáns, er hann söng lagið:
ísland, ísland, ó ættarland.
Bókhneigð voru þau systkin eigi
síður en sönghneigð. Árni átti
nokkurt bókasafn, og lestrarfélag
var í prestakallinu með allgóðum
bókakosti, og fengu systkinin
bækur þar að láni.
Ekki þarf að efa, að börnin á
Reykjum^ólust upp á góðu heim-
ili og hollu. Hin virðulega fram-
koma og milda viðmót húsmóður-
innar og þátttaka húsbóndans í
opinberum málum, og skynsam-
legar umræður um þau, mótaði
framgöngu og hugsun hinnar
upprennandi æsku.
Sveinn kunni vel að taka á
móti gestum og ræða við þá. Fág-
aða framkomu og hleypidóma-
lausa gerhygli átti hann í ríkum
mséli. Hann kunni ágætlega að'
segja frá og lýsa mönnum og
málum og var einkar orðhagur á
bundið mál og óbundið, enda
eðlisgreindur maður.
Um vorið skildu leiðir okkar
Sveins að sinni. Sáumst við frem-
ur sjaldan næstu 20 árin eða þar
um bil, enda lá vegur hans til
Akureyrar ekki alllöngu eftir
aldamótin, þar sem heimili hans
var lengst af síðan. En ég hvarf
aftur inn til dalanna, á enn ein-
angraðra og fámennara heimili en
foreldra minna hafði vérið, og
ólst þar upp. Hins vegar fluttist
að Reykjum þetta sama vor bróð-
ir okkar, hinn yngsti, og var þar
alla tíð síðan, unz fjölskyldan
fluttist öll til Akureyrar rúmum
10 árum síðar. Má geta þess hér,
að fleiri voru og fósturbörn þeirra
Reykjahjóna en hann einn.
Um ævi Sveins að öðru leyti
en hér hefur verið gert, né störf
hans, ætla ég ekki að rita, enda
verður það efalaust gert af öðr-
um. En mér var kunnugt um, að
hann mat æskuheimili sitt mikils
og þótti vænt um bernskustöðv-
arnar. Tíðasta umræðuefni okkar
og hugstæðasta nú í seinni tíð var
að minnast atburða þaðan og
þeirra manna, sem við höfðum
kynni af, þegar við vorum upp-
vaxandi drengir þar vestra.
Og í síðasta sinn er við sáumst,
viku áður en andlátsfregn hans
barst oss, hneig talið enn að hinu
sama. Og við hefðum áreiðanlega
oft átt eftir að gera svo, að ræða
um og „líta í anda liðna tíð“,
okkur báðum til ánægju, ef hon-
um hefði orðið lengra lífs auðið.
En nú verða þær viðræður niður
að falla ,— í bili að minnsta kosti.
Og því kaus ég að haga loka-
orðum mínum til þín, kæri
frændi, á þennan veg.
Þökk fyrir bernskukynninguna.
Þormóður Sveinsson.
Örn á Steðja
sextugur
Sextugur er í dag, 1. október,
skáldið og fræðimaðurinn Orn á
Steðja.
Orn heitir fullu nafni Jóhannes
Öm Jónsson og er Skagfirðingur
að ætt, fæddur að Neðra-Lýtings-
staðakoti (nú Árnesi) í Tungu-
sveit 1. okt. 1892. Hann fluttist
hingað norður fyrir rúmum 20
árum og settist að í Fagranesi í
Öxnadal ,ásamt konu sinni, Sig-
ríði Ágústsdóttur frá Kjós á
Ströndum. En á Steðja á Þela-
mörk hafa þau hjón nú búið í
samfleytt 17 ár.
Örn á Steðja hefur lengst af
verið fátækur einyrkjabóndi og
pví haft mörgu að sinna. En bók-
um sínum og fræðum hefur hann
helgað hverja stund, sem mátti,
og í önn og erli daganna verið sí-
hugsandi um skáldskap og önn-
ur bókmenntaleg efni.
Sjálfur hefur hann skrifað
furðu mikið og stökur hans og
kvæði víða þekkt. Helztu verk
hans, prentuð, eru „Burknar“,
ljóðmæli, 1922, og Dulsjá, þjóðleg
fræði frá ýmsum tímum.
Jóhannes Örn er manna prúð-
astur í öllu dagfari og hinn bezti
drengur, einlægur og hjarta-
hreinn ,Á hann því alls staðar
vini .Munu margir hugsa hlýtt til
hans í dag og árna honum, konu
hans og börnum, heilla og bless-
unar á þessum tímamótum.
Frú
líristjánsdóttir
látin
Sú sorglega fregn barst nýlega
hingað, að sunnud .14. sept. hefði
látizt á sjúkrahúsi í Gautaborg
frú Rannveig Kristjánsdóttir
Hallberg frá Dagverðareyri. En
hún var, eins og kunnugt er,
dóttir hinna merku hjóna Sess-
elju Eg^|rtsdóttur og Kristjáns
Sigurðssonar, kennara, sem bæði
eru látin fyrir fáum árum, og var
hún næstelzt fimm barna þeirra.
Rannveig var fædd 23. maí
1917 á Dagverðareyri og því að-
eins 35 ára, er hún lézt. Hún var
stúdent frá Akureyrarskóla og
síðan um árabil við nám erlendis,
og lagði stund á hússtjórnarvís-
indi og uppeldisfræði. Eftir
heimkomuna starfaði hún um
hríð á vegum Kvenfélagasam-
bands fslands og fræðslumála-
stjórnar, og varð þá landskunn,
m. a. fyrir athyglisverðar grein-
ar og erindi um hússtjómar- og
skólamál.
Hún giftist árið 1945 Peter
Hallberg, sænskum lærdóms-
manni, 9em þá var sendikennari
hér við háskólann og mörgum er
kunnur. Fluttust þau litlu síðar
alfarin til Svíþjóðar. Hlaut mað-
ur Rannveigar embætti í Gauta-
borg og þar stóð heimili þeirra.
Áttu þau tvö böm, dreng og
stúlku.
Rannveig frá Dagverðareyri
Góðum tónleikum spillt
með ósmekklegum
r f *
aroori
Hingað kom í s. 1. viku svo-
nefnd sendinefnd frá Rússlandi á
vegum félagsins „Menningar-
tengsl íslands og Ráðstjórnar-
ríkjanna". Skipuðu nefndina rit-
höfundur, verkfræðingar og pí-
anóleikari. Akureyrardeild þessa
félagsskap efndi til samkomu hér
s. 1. miðvikudagskvöld og var
hún auglýst sem píanóhljómleik-
ar frú Tatjönu Nikolajevu, en
þegar á hólminn kom tróðu sér
fram ýmsir af forsprökkum
heimakommúnista hér og vitnuðu
á góða heimatrúboðsvísu. Var í
ræðum þeirra ósmekklegur áróð-
ur, og mun uppskeran hafa orðið
eftir því. Hins vegar gætti einn
Rússanna, sem þarna stóð upp,
kurteisi og flutti siðmennilega
ræðu. Vegna þess, hve hinar
frelsuðu sálir tóku upp mikið af
tímanum, urðu tónleikarnir í
styttra lagi, og voru það slæm
skipti fyrir áheyrendur, því að
frú Nikolajeva er afbragðspíanó-
leikari, hefur yfir að ráða stór-
mikilli tækni og skaplyndi stór-
brotins listamanns. Hún lék ein-
göngu verk viðurkenndra meist-
ara, auk tveggja tónsmíða eftir
sjálfa sig. Voru verkin eftir Bach,
Grieg, Chopin og Rachmaninoff.
Mun óhætt að fullyrða, að betur
hafi ekki verið leikið á slaghörpu
á tónleikum hér, síðan Rudolf
Serkin var hér á ferð fyrir nokkr-
um árum.
Eyfirðingar látnir
vestan hafs
Nýkomin blöð frá Winnipeg
segja frá andláti tveggja Eyfirð-
inga vestur þar. Hansína Hann-
esson lézt á sjúkrahúsi í San
Fransisco. Hún var fædd í Eyja-
firði árið 1873, skýrir Lögberg
frá, faðir hennar var Kristján
Jónsson frá Lögmannshlíð, en
móðir hennar Kristjana Jóhannes
dóttir bónda Grímssonar á
Kjarna. Hansína fluttist vestur
með foreldrum sínum árið 1876.
Hún giftist Jóhanni Hannessyni
og áttu þau síðustu árin heima á
Berkeley, Cal. — Hún var talin
mikilhæf kona. Þá er nýlega lát-
inn Svanberg Sigfússon bóndi á
Blómsturvöllum á Nýja-íslandi,
fæddur að Dæli í Svarfaðardal
1880, sonur Sigfúsar bónda Jóns-
sonar á Þverá, síðar spítalahald-
ara í Möðrufelli', og Bjargar
Jónsdóttur frá Þverá í Skíðadal.
Þau fluttust vestur um haf 1883
og bjuggu alla ævi í Hnausa-
byggð í Nýja-íslandi og tók
Svanberg spnur þeirra við búi
þar að þeim látnum.
var mikil atgerfiskona, fríð,
glæsileg og gáfuð. Er sár harmur
kveðinn að ástvinum hennar,
fjær og nær, við fráfall hennar á
bezta aldri.
Og margir munu þeir aðrir hér
heima, er sakna hennar af heil-
um hug.
Sig. Stefánsson.