Dagur - 22.10.1952, Blaðsíða 4

1
D A G U E
Miðvikudag-inn 22. október 1952
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýiingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Ríkisútgjöldin og skattarnir
I FJÁRLAGARÆÐUNNI á dögunum benti
tjármálaráðherrann réttilega á það, að kostnað-
urinn við æðstu stjórn landsins — stjórnarráðið,
Alþingi, utanríkismálin og hagstofuna, — næmi að
eins 4,57% af útgjöldum á rekstrarreikningi rík-
isins og lítil merki mundu sjást í skatta- og tolla-
iækkunum þótt ráðist væri í að skera þessi útgjöld
verulega niður. Með þessum orðum minnti ráð-
herrann á þá staðreynd, sem of oft vill gleymast í
umræðum um fjármál ríkisins og álögurnar á
borgarana, að ríkisútgjöldin eru að langsamlegu
mestu leyti lögboðin og við þeim verður ekki
hróflað nema með breyttri lagasetningu. En þeir,
sem mest tala um nauðsynina á því að lækka
ríkisútgjöldin og létta þannig skatta- og tolla-
byrðarnar á borgurunum, koma þó ekki fram með
tillögur um slíkar breytingar á löggjöf. Menn
treystast yfirleitt ekki til þess að leggja fram
ákveðnar tillögur um minni framlög i'íkisin til
skólamála, heilbrigðismála, félagsmála, dómsmála
eða annarra þeirra liða á fjárlögunum, sem fyrir-
ferðarmestir eru. Þau blöð, sem mest skrifa um
þessar mundir um nauðsyn á skatta- og tolla-
lækkunum og auknum sparnaði, fara ekki út í þá
sálma. Þau velja sér það hlutskiptið, sem auðveld-
ara er og vinsælla í bráð a. m. k., að rekja einstök
dæmi um greiðslur til einstaklinga og nefnda, um
litla hagsýni í opinberum rekstri o. s. frv., og hafa
þá oft mikið til síns máls. Leiðréttingar á slíkri
meðferð fjár eru aðkallandi nauðsyn, en þær leysa
ekki þann vanda, að halda uppi þeirri víðtæku
þjónustu, sem ríkið veitir á mörgum sviðum, án
þess að það komi við kaun skattborgaranna.
Þótt oft heyrist kvartað um meðferð á opinberu
fé, virðist sú stefna samt ekki uppi með þjóðinni
að draga bexá úr framkvæmdum ríkisins eða
þéiri'i þjónustu, sem ýmis konar löggjöf veitir. Svo
skilningslitlir vii'ðast mai’gir á samhengi ríkis-
framlaga og skattheimtu, að oft fara saman há-
værar kröfur um aukinn styi’k ríkissjóðs við
margs konai’. fi’amkvæmdir og málefni á sama
tíma og heimtaður er stórfelldur niðurskurður á
tekjuliðum ríkisins.
ÞAÐ KOM FRAM í fjármálai’æðunni, að enda
þótt ráðherrann telji það verkefni löggjafans að
mai’ka þá stefnubreytingu, sem leiddi til stór-
minnkaðra framkvæmda ríkisins — og þá um
leið lækkaðra skatta og tolla, — þá eru honum vel
ljós nauðsyn þess að auka traust manna á fjár-
málastjórninni með því að spyrna gegn óeðlilegu
starfsmannahaldi ríkisins og hvers konar aðhalds-
leysi um meðferð opinberra fjármuna. Hefur og
verulega miðað í þá átt síðan Eysteinn Jónsson
tók aftur við stjórn fjái’málanna, þótt enn loði við
allan opinberan rekstur nokkuð af þeim orðrómi,
sem fékk fæturna á „nýsköpunar“-árunum, í
fjárbruðli nefnda og ráða og annarra opinberra
aðila á þeii’ri tíð. Um aðhald í þessum efnum sagði
ráðheri-ann m. a. á þessa leið:
„Það er oft talað í heldur óvirðulegum tón um
vinnubrögð í opinberum stofnunum, og það er því
miður víða pottur brotinn á þeim bæ og mai’gt,
sem þyrfti að lagfæra. Hins vegar er heldur ekki
rétt að leyna því, að það er sums staðar unnið vel
á vegum ríkisins og miklu afkastað með fáu stai’fs-
Eólki. Sums staðar hafa hlaðizt að ný vei’kefni á
síðari árum, t. d. á sumar deildir
stjórnarráðsins, þar sem vei’k-
efnin hafa margfaldast og hefir
mannafli ekki verið aukinn í
neinu hlutfalli við hin auknu
verkefni. Sumir vii’ðast halda, að
ekkert aðhald sé til í ríkisrekstr-
inum og hægt sé að þenja hann
út, eins og hvei’jum forstöðu-
manni sýnist, jafnvel í smærri
starfsgi'einum. Sem betpr fer er
þessu ekki þannig varið....
Þótt þetta sé rétt, og ég segi það
hér, til þess að vai’a við of þung-
um sleggjudómum um ríkisstarf-
ræksluna, þá vi ég ekki draga dul
á það, að verkstjóm í opinberum
skrifstofum yfirleitt þyrfti að
bæta mjög frá því, sem nú er og
veita aðhald og standa gegn því
að stai’fsmananfjölgun eigi sér
stað, þar sem hún ekki sýnist tví-
mælalaust óumflýjanleg.
M. a. þess vegna hef eg tekið
það ráð að synja yfirleitt um að
taka upp fjölgun stai’fsmanna í
fjárlagafrumvarpi og tel rétt, að
þau mál komi fyrir fjárveitinga-
nefnd og Alþingi.11
Þessi ummæli sýna glöggt, að
stefnt er í rétta átt, og mun
nokkuð hafa áunnist í seinni tíð.
En við ramman reip er að draga.
Hér eiga sinn hlut að máli „ríkin
í ríkinu“, þær voldugu ríkisstofn-
anir, sem ganga lengst í því að
heimta aukna fjái-muni af boi’g-
urunum, án þess að gera nokkum
tíma viðhlýtandi grein fyrir
nauðsyn hinnar auknu skatt-
heimtu.
Vaxandi aðhald og eftirlit með
opinberum rekstri er nauðsyn.
Þjóðin þai'f aftur að eignasl þá
trú, að vel og drengilega sé hvar-
vetna farið með opinbei-a fjár-
muni. Slík tiltrú er einn af horn-
steinum heilbrigðs stjói’narfárs.
FOKDREIFAR
Lífskjörin hér og þar.
ÞEGAR VERSTU kuldaköstin
gerði hér í vor og sumar, mátti
stundum heyra menn taka svo til
oi'ða, að tíðarfarið væri að gera
þennan hluta landsins óbyggileg-
an. Þeir, sem halda að náttúran sé
að jafnaði hai’ðhentust við okk-
ur, gleyma því hverjar búsifjar
náttúruhamfarir geta stundum
veitt þjóðum, sem búa við mild-
ari veðráttu en við. Frá því var
greint í fréttum frá Noregi í útv.
fyrir skemmstu, að veðráttan þar
hefði eyðilagt kornuppskeruna á
stórum landsvæðum. Tjónið var
talið í mörgum milljónum króna.
Við heyi-um líka sagt fi’á flóðum
á Bretlandseyjum og á ítalíu, og
sléttueldum í Ástralíu og Kanada
til dæmis, þar sem milljónatuga
verðmæti glatast og þúsundir
manna missa aleigu sína. Þótt ár-
ferði hafi verið erfitt hér nú hin
allra síðustu ár, er ekki hægt að
segja að fast hafi sorfið að þjóð-
inni í heild. Og skrafið um
óbyggilegt land á lítinn rétt á sér.
Þeir, sem hafa það mest á tungu,
vita lítið um raunveruleg lífskjör
annarra þjóða. Það er gömul
saga, að menn halda að. allt sé
betra og auðveldara hjá nágrann-
anum en þeim sjálfum, en lífs-
reynslan kennir ærið oft annað.
Árferðið um 1880 og 1950.
VITASKULD hefur tíðarfar
hér verið erfitt og óhagstætt nú
í seinni tíð, þótt sumar það, sem
nú er að kveðja, hafi ekki reynst
eins lélegt til landsins og oft er
haft á oi'ði. En ólíkt léttara hefir
það verið fyrir þjóðina að afbera
stirt veðurfar nú en var fyrir
nokkrum áratugum. Og manni
vii'ðist ekki stómiikil ástæða til
að kvarta nú eða kvíða framtíð-
inni, ef rétt er það, sem merkur
þingeyskur bóndi heldur fram í
grein í síðasta hefti búnaðar-
blaðsins „Frey“. Þar leiðir Ámi
Jakobsson bóndi í Skógarseli xök
að því, að hai’ðærin ihiklu frá
1880—1888, sem svo eru nefnd,
hafi ekki verið harðari en síðustu
árin fjögur. Segir svo m. a. í
grein hans:
„.... Það hefur oft verið talað
um harðærin miklu frá 1880—
1888, og vafalaust með réttu. Eg
vil nú staðhæfa, að snjóþyngsli og
jarðbönn hafi vei’ið víða hér í
sýslu meiri síðastliðna 4 vetur en
þá voru nokkru sinni, að vetr-
inum 1880—1881 undanteknum.
Og þó batnaði þá úr miðjum ein-
mánuði, og sauðfé lítið gefið eftir
það. En eftir það var flesta vetur
þann áratug, ám hér í lágsveitum
eigi gefið meii’a en 2 vættir af
misjöfnu útheyi, og stundum á
þi’iðju. Ekkert kjai’nfóður. —
Hvemig halda menn að þetta
hefði gengið undanfai’na vetur?
Vafalítið, að ær hafi þá vei’ið
mjórri að voi’inu en þær eru nú
að jafnaði, en þess ber að gæta, að
kvíær í lágsveitum voru ekki
feitar að hausti miðað við dilk-
æi’nar nú.
Þetta styðst við frásagnir
manna, sem þá voru bændur, og
sumir enn á lífi, svo og dagbækur
og fleira. Og síðast kemur hið
óvænta fi’á veðui’fræðingi, er
talaði í útvai-pið nýlega, að júní-
mánuður nú væri mun kaldari
noi’ðanlands en júní 1882 — þess
sumai’s, sem lengst var til jafnað
sakir harðæris.
Þess verður að gæta, að menn
hafa nú mörg úrræði sér til fram-
dráttar, sem ekki þekktust þá.“
Þessar athuganir Ái-na bónda í
Skógarseli eru vafalítið réttar.
Aðstaða manna til þess að stand-
ast illt árferði um 1880 og nú í
dag er næsta ólík og eðlilegt' er,
að þessi ár hafi fengið illt eftir-
mæli, miklu harðorðai’a en þau
munu fá, árin 1948—1952 í ann-
álum þesasrar aldar.
Staðvindarnir suðrænu.
ANNARS STAÐAR í grein
sinni getur Áx-ni í Skógarseli þess,
að um aldamótin sl. hafi tíðarfar-
ið oft verið þannig háttað, vor og
haust, að langtímum saman hafi
verið sunnanhlýviðri með skýj-
uðu lofti, en slík veður hafi ekki
þekkzt hér um slóðir síðan 1948,
nema fáa daga í senn. Vonandi ér
góðviði’ið þessa síðustu daga upp-
haf á slíku veðurtímabili. Dó-
samlegt væri að búa við slíkt
veðurfar nokkru lengur, það
mundi stytta veturinn, auðvelda
afkomuna og gei’a mörgum létt
ara í sinni ,en á því verðist ekki
sízt þöi’f eftir stii’ð veður um
langan tíma.
jazzklúbbur Akureyrar
heldur fund í kvöld kl. 10.30
að Hótel Norðurlandi.
Fundarefni:
1. Kynntar nýjar jazzplötur.
2. Rætt urri vetrarstarfið.
Inntaka nýrra félaga.
STJÓRNIN.

Dagbók ungrar stúlku
Meðal gjafa þeirra, sem Anna Frank fékk á þrett-
ánda afmælisdegi sínum var innbundin skrifbók,
sem hún gei’ði að dagbók sinni. Hún hafði aldrei
reynt að ski’ifa neitt áður, en það virtist þegar
liggja jafn létt fyrir henni og fyrir fuglinn að hefja
söng. Hún skrifaði um sjálfa sig, vini sína, prófið,
gamla reikningskennarann og síðár lýsti hún hinni
ljúfu óróleikatilfinningu sinni sem Pétur, sem var
sextán ára, elskulegur piltur, vakti hjá henni.
Anna litla átti heima í Amsterdam. Foreldrar
hennar voru þýzkir Gyðingar og höfðu flutzt
þangað 1933.
Það hafði tekíð föður Önnu langan tíma að útbúa
felustað, en það gerði hann í hluta af ónotaðri skrif-
stofu. Hilla með bréfamöppum var fyrir dyrixnum
og huldi þær. Það leið ekki á löngu þar til foreldrar
Önnu urðu að taka að sér aðra Gyðingafjölskyldu,
og 8 ofsóttar manneskjur héldust þarna við í tvö ár.
„Eg vona að mér takizt að trúa þér fyrir öllu, en
það hef eg aldrei gert áður við nokkui’n, og eg vona
að þú eigir eftir að vei'ða mér mikil hjálp og hugg-
un.“ Þannig skrifaði Anna í dagbók sína 12. júní
1942, og eru þessi orð eins konar inngangur að bók
hennar. Eftir því sem tíminn leið risti hún dýpra í
frásögnum sínum, hæfileiki hennar sem i’ithöfundar
blómgaðist og hugur hennar þroskaðist á undarleg-
an hátt. Árangurinn varð bók, sem talin er átakan-
leg og hrífandi í senn og talin taka fram flestu sem
skrifað hefur verið frá heimsstyrjöldinni síðustu.
Anna var íhugul og það var margt, sem vakti
undrun hennar. „Hvers vegna kemur fulloi’ðnu
fólki illa saman? Hvei’s vegna rífst það út af
óverulegum hlutum?“ Það er þrettán ára gamalt
bax-n, sem þannig spyr. Hún las Goéthe og Schillei'
og fylgdist af áhuga með blaðaumsögnum um leik-
list og kvikmyndir. Hún las gríska goðafræði og
lærði af sjálfri sér hraðritun, en xlfn það Segir hún
á einum stað, að fyrir flóttafólk geti vei’ið mjög
nytsamlegt að geta skrifað leyniski’ift (koda). Hún
kveðst aðeins elska föður sinn og með ótrúlegri at-
hyglisgáfu brýtur hún til mergjar sambandið á milli
móður sinnar og sín. „Við erum algjörar andstæður
á öllum sviðum og það hlýtur að leiða af.sér að okk-
ur semur ekki. Eg mun ekki leggja neinn dóm á
skaphöfn móður minnai’, vegna þess að það er mál,
sem eg get ekki dæmt um. Eg lít á hana aðeins sem
móður, en henni hefur ekki heppnazt að verða
mér móðir. Eg verð að vera mín -eigin móðir. Eg
hef dregið mig út úr, frá þeim öllum, eg verð að
vera minn eiginn skipstjói’i, og síðar mun tíminn
sýna, hvar eg kemst á land.“
Kímnigáfu sína vai’ðveitti hún, þrátt fyrir hin
hi’æðilegu kjör fjölskyldunnar. Þegar fi’ú van Daan,
sem bjó með þeim, varð fyrir því óhappi að rifbeins-
brotna, skrifaði Anna: „Það er einmitt þetta, sem
getur skeð með eldri konur, sem framkvæma fífla-
legar æfingar til þess að reyna að draga úr hinum
stói’u sitjendum sínum.“
Anna litla hafði ekki mikinn áhuga á stjói’nmál-
um, en hún reyndi samt að skilja og setja sig inn í
það, sem var að ske í heiminum. „Eg held, að það
séu ekki einvörðungu hinir „stóru menn“, stjórn-
málamennirnir og stóreignamennii’nir, sem eiga
sök á styi-jöldnni,“ ski’ifaði hún. „Ó, nei, hinn „litli
maður“ á jafn stóra sök, því að annai’s hlyti fólk
alls heimsins fyrir löngu síðan að hafa risið upp og
gert uppi’eisn. Það er blátt áfram löngun hjá fólki
til að eyðileggja, hvöt til manndrápa og ofbeldis, og
ef ekki allt mannkynið, án undantekningar, breytist
til hins betra, munu styrjaldir halda áfram að
herja.“
Stundum grét Anna sárlega út af örlögum Gyð-
ingaþjóðarinnar. „Hver hefur lagt þetta á okkur?
Hver hefur gert okkur öðruvísi en allt annað fólk?
Hver hefur leyft það, að við ættum að þjást svo
mjög? Það er Guð, sem hefur gert okkur það, sem
við erum og það mun einnig verða hann, sem mun
veita okkur viði’eisn aftui'.“
Og einn góðan veðurdag vaknaði ást hennar, og
það var Peter van Daan, sem hún varð ástfangin
af. „Eg þi’ái svo heitt koss, en kossinn er svo lengi á
leiðinni,“ skrifar hún. En Pétur og Anna fengu aldr-
ei að unnast. í ágúst 1944 hóf Gestapo árásarrann-
sóknir í Amsterdam og fann þá dvalarstáð þessara
tveggja fjölskyldna. Allt fólkið var sent í fanga-
búðir og aðeins einn kom þaðan aftur.
Eftir „heimsókn“ Gestapo fannst í hinni tæmdu
íbúð dagbók Önnu, og einhver vinveittur henni
geymdi hana, þar til Anna myndi koma aftur. „The
diary of a young girl“ (Dagbók ungrar stúlku),
k.om út í Bandaríkjunum fyrir fáum mánuðum síð-
an og vakti geysilega athygli. Ummælin voru öll á
þá lund, að hér væri um mikla hæfileika að ræða,
og að í heimsbókmenntunum fyndist ekki jafningi
(Framhald á 7. bls.).