Dagur - 26.06.1953, Blaðsíða 5

Föstudaginn 26. júní 1953
D AGUR
5
Frambjóðandi SjálfsfæSisil. í Eyjafirði
dróttar því að flokksmönnum sínum
að þeir vifi ekki hvers konar tillögur
þeir samþykkja!
Magnús Jónsson afneitar falsfregnum Mbl. af
aðalfundi KEA, þorir ekki að nefna grófustu
lygar Mbl. um starfsemi kaupfélaganna
Háðleikurinn „Topaz” eftir
franska skáldið Marcel Pagnol
Effirminnileg heimsókn leikflokks Þjóðleikhússins
Magnús Jónsson lögfræðingur
úr Reykjavík ritar grein í síðasta
Isl. og neitar því harðlega að það
hafi verið hann, sem sendi lyga-
frcgnirnar af aðalfundi KGA til
Morgunbl. á dögunum.
Uins vegar upplýsir hann ekkert
um það, hver hati staðið að þessum
makalausa fréttaflutningi. Eins og
áður er vakin athygli á hér í blað-
inu, var þessi „fréttagrein“ frá Ak-
ureyri þannig úr garði gerð, að
fréttaritara blaðsins hér á staðnum
var ekki við getið, og verður því að
álykta, að þeir hafi ekki staðið að
ósannindavaðli blaðsins. En þessi
aðferð, að birta nafnlausa frétta-
gr'ein, án allra tilvitnana i heim-
ildir, sýnir mjög glöggt að þeir, sem
að birtingu greinarinnar stóðu, liafa
vel vitað, að hér var um falsanir og
blekkingar að ræða og að þeim hef-
ur þótt þægifegra að komast hjá því
að láta sín við getið.
Magnús Jónsson segist ekki hafa
skrifað pistilinn sjálfur. Hins vegar
upplýsir hann ekkert um það, hver
liafi þar verið að verki, enda þótt
honum hlj’óti að vera fullkunnugt
unt það. Hann • gerir ekki heldur
minnstu tilraun til þess að verja
Mbl. í þessu 'efni, af því að hann
veit, að Eyfirðingar vita fullvel, að
liér var um naktar fafsanir að ræða.
Hins vegar velur hann þann kost-
inn, að reyna að verja önnur skrif
Mbl. um samvinnumál. Er ástæða
til að vekja athygli á þeim vinnu-
brögðum.
Upphafið hjá SUS.
í aprílmánuði sl. hóf Mbl. róg-
skrifin urn forustumenn samvinnu-
félaganna og beitti fyrir sig svo-
nefndum „ungum Sjálfstæðismönn-
um“. Var látið heita svo, að skrifin
væru á ábyrgð Sambands ungra
Sjálfstæðismanna, en Magnús Jóns-
son er íormaður þessa sambands.
Má það heita skrýtinn formaður,
sem ekki hefur neina hugmynd um,
hvernig samband það, sem hann
stýrir, starfar að þjóðmálum. Verða
menn að trúa því, sem þeim þykir
líklegast um afskipti Magnúsar
Jónssonar af þeim málum. Þessum
skrifum var haldið áfram í apríl og
rrial, en þau duttu skyndilega niður,
um það bil sem frambjóðandinn
kom hingað norður, og þrátt fyrir
fvrirhcit um framhald, bólar ekkert
á þvi. Verður ekki önnur ályktun af
þessu dregin en sú, að formannin-
um og frambjóðandanum hafi ekki
þótt það sigurstranglegt hér í Eyja-
firði að fá Mbl. sent norður í hér-
aðið daglega með þessari stóru aug-
lýsingu um viðhorf „mesta sam-
vinnuflokks landsins".
Hvað sögðu þeir?
Magnús Jónsson þykist nú rifja
upp, livað sagt liafi verið í Mbl. um
samvinnumál, og neitar því harð-
lega, að þar hafi verið um rógskrif
að ræða. Telur hann síðan upp þau
atriði, sem hann telur Mbl. hafa
gagnrýnt og þykist fullur vandlæt-
ingar yfir því, að slíkt skuli kennt
við róg og níð.
En formaður SUS veit bclur
en hann lætur, því að í upp-
talningu sinni á þeim atriðum,
sem Mbl. liefur rætt um, slepp-
ir hann m. a. að geta um eftir-
farandi:
Því var dróttað að kaupfélags-
stjóranum í Borgarnesi, að liann
hefði selt vörur úr verzlun kaupfé-
lagsins (kjöt) fyrir eigin reikning
og stungið í sinn vasa andvirðinu.
Þetta var tekið upp úr kommúnista-
blöðunum, enda þótt genginn væri
dómur í málinu er sannaði, að
þarna var um staðlausa stafi að
ræða, og eins þótt einn af forustu-
mönnum Sjálstæðisflokksins í Borg-
arfirði hefði, sem stjórnarnefndar-
maður kaupfélagsins, staðið að yfir-
lýsingu, sem tók af skarið um það,
að þetta var persónuleg rógsherferð
gegn kaupfélagsstjóranum, er átti
jafnframt að sverta kaupfélögin og
trúnaðarmenn þeirra almennt. —
Þessu sleppti Magnús Jónsson. —
Hvað á að kalla svona skrif annað
en róg og níð?
Þá var því dróttað að gjaldkera
kaupfélagsins í Höfn í Hornafirði,
að sjóðþurrð hefði orðið lijá lion-
um. Þegar þessi glæpsamlega að-
dóttun íhaldsdrengjanna var opin-
berlega tekin tif meðferðar og rekin
heim til föðurhúsanna, datt allur
móðurinn úr Mbl., og það hefur
ekki minnzt á þetta síðan. Hvað á
að kalla þetla annað en róg og níð?
Þá er það síðast, að Mbl. heíur
haldið uppi látlausum árásum á
forstjóra S. í. S. vegna þess, að Sam-
bandinu tókst að ná miklu hag-
kvæmari samningum urn olíuflutn-
inga en olíufurstum þeim, sem
standa nærri Mbl., og er því drótt-
að að forstjóranum og Sambandinu,
að „ætlunin hafi verið“ að nota
þennan gróða óheiðarlega og ólög-
lega. Hvað er þelta annað en róg-
ur og nið?
Þá er sífellt reynt að læða því inn
hjá samvinnumönnum landsins, að
þeir trúnaðarmenn, er þeir liafa
kjörið til þess að annast fram-
kvæmdir samvjnnufélagsskaparins,
hafi svikið hugsjónina og hugsi
mest um það að auðga sjálfa sig.
Hvað er hœgt að kalla slika tnold-
vörpustarfsemi annað en rógburð
og niðskrif?
Þegar Kaupfélag Eyfirðinga lield-
ur aðalfund sinn, getur stærsta
fréttablað landsins ekki um ráðstaf-
anir fundarins fyrr en að viku lið-
inni og þá með þeim hætti, að bók-
staflega ekkert, sem frá fundinum er
birt, er sannleikanum samkvæmt.
Öllu er stefnt að því, að gera sam-
tökin tortryggileg, saka þau um of
háa álagningu og óheiðarlegar verzl-
unaraðferðir og annað í þeim dúr.
Allir Eyfirðingar vita, að „fregnir
Mbl.“ af aðalfundi K. E. A. eru fals
°g lygi, enda þorir nú frambjóðandi
Mbl. og formaður S. U. S. ekki að
verja þær aðfarir sérstaklega með
einu orði. Og hvað er þetta annað
en rógur og nið um samvinnufé-
lagsskaþinn hér og forustumenn
lians?
Vantrúin á dómgreind
almennings.
í öllum þessum skrifum kemur
fram alveg furðuleg vantrú á dóm-
(Fratnhald á 7. siðu).
Mitt í kosningahríðinni komu
hér góðir gestir að smman, þar
sem cr Ieikflokkur Þjóðleikhúss-
ins. Og þegar hnúturnar fljúga
vítt um vcizlusali stjórnmála-
mannanna, er eins og háðleikur
franska skáldsins Marcel Pagnol
Ijúki upp augum manna fyrir
reirri hlið þessa bardaga, sem er
í rauninni spaugileg, jafnframt
iví sem hún er alvarleg og ugg-
vænleg.
Topaz er nefnilega hnitmiðuð
ádeila á skuggahliðar lýðræðis-
legs stjórnarfars. Leikurinn
bregður upp eftirminnilegri
mynd af því, hvernig heiðarleiki
og hreinskilni hverfa undir yfir-
borð ólgusjóa stjórnmálanna þeg-
ar harðsvíraðir og samvizkulausir
eiginhagsmunaseggir komast til
forráða á opinberum sviðum.
Því hefur nokkuð verið á lofti
haldið, að leikurinn sé mikil
skopmynd af spillingu „hins borg
aralega þjóðfélags“. En enginn
skyldi láta blekkjast af því, að
einkurri sé deilt á skipulag borg-
aranna á málefnum sínum. Ádeil-
an er á mannlegt eðli. Leikurinn
gæti áreiðanlega eins hafa gerzt
— með nokkrum orðalgsbreyting
um — í „alþýðulýðveldum“ og
borgaralegum ríkjum. Stjórn-
skipulagstilraunir þessarar aldar
hafa lítt fegrað manneðlið. Sauð-
irnir eru svartir báðum megin
járntjalds.
Höfundur notar ekki aðferð
sumra stjórnmálaritstj. og fram-
bjóðenda, — sem ærið oft er sú
ein, að hella úr skálum reiði,
þröngsýni og eiginblindu yfir
andstæðinga, — heldur nær hann
tilætluðum áhrifum með mark-
vissu háði, og þegar því vopni er
beitt af kunnáttu, bítur það líka
vopna bezt. Hér er að verið á
slóðum Dickens, er hann lýsti
kosningabaráttu „The Buffs“ og
„The Blues“ snilldarlegast á
Pickwickblöðum sínum. En
tæknin er önnur og áhrifameiri.
Efnið fastara í reipum. Sjálfsagt
þykir mönnum misjafnlega gam-
an að lýsingum Dickens á stjórn-
málabaráttunni á dögum Pick-
wicks. Það fer m. a. eftir því,
hversu hugmyndaríkir lesend-
urnir eru. Volk franska kennar-
ans í leikriti Pagnols, — í stjórn-
mála- og fjármálalífi borgaranna,
— er e. t. v. ekki eins vel gerð
lýsing, en þó áhrifameiri af því að
framsetningin er gerð af hnitmið-
aðri kunnáttu Þó veltur hér ekki
sízt á því, að leikendur kunni skil
á hlutverkum sínum og örvi
þannig hugmyndaflug áhorfend-
anna. í höndum viðvaninga
mundi ádeila og satíra þessa
sjónleiks aldrei fá byr undir
vængi. Hér er þó þannig á efninu
haldið, að leikurinn verður eftir-
minnilegur og áhrifaríkur, hvet-
ur beinlínis til þess að menn raði
upp á nýtt á taflborði hugsjóna
sinna og áhugamála. Og slík áhrif
eru ekki — þegar allt kemur til
alls — léttvæg, því að margur
maðurinn kemst að þeirri niður-
stöðu — ef hann vill vera hrein-
skilinn við sjálfan sig — að í
amstri daganna hafa peðin stund-
um — með einhverjum hætti —
komist of langt aftur fyrir kóng-
inn.
Þessi áhrif háðleiksins lofa
sjálf leikstjófa og leikendur.
Enda er það ekkert ofmat pró-
vinsunnar á snilld stórborgarinn-
ar að segja, að þessi sýning leik-
flokks Þjóðleikhússins, undir
leikstjórn Indriða Waage, sé
sambærileg við ágæta leikmennt
margfalt stærri þjóða. Hér njót-
um við e. t. v. þess, að það er
eins gaman að sýna þennan
sjónleik á íslandi og í hvaða ná-
grannalandi sem er. Við erum
nefnilega ekki hótinu skárri en
Deir þar syðra. En þó er aðal-
atriðið, að ágætir listamenn fara
með aðalhlutverk af mkilli
prýði. Hér skal eigi farið langt
út í manngreinarálit á þeim svið-
um. Róbert Arnfinnsson leikur
sjálfan Topaz, stórt hlutverk og
mjög erfitt, og vekur bæði sam-
úð, réttláta reiði, hryggð og
gleði, í huga áhorfanda, og er það
ekki lítið afrek, enda er persónan
frá hans hendi sannfærandi,
heilsteypt, geðþekk allt í gegn,
leikin af miklum tilþrifum þegar
bezt lætur og ævinlega vel. —
Erna Sigurleifsdóttir leikur kon-
una í þessum leik, þ. e. þá konu,
sem máli skiptir. Þær eru
breyzkar sumar hverjar á leik-
sviði lífsins sjálfs og þó engir
aukvisar, og víst er hún ein af
Deim í þessum sjónleik. Hér er
snilldarlega farið með vandasamt
hlutverk, þrædd hin vandrataða
braut í milli samúðar og andúðar
á þessari manntypu — eins og
höf. hefur eflaust ætlast til — og
dó endað aðeins hægra megin við
breiða veginn. Á þann landa-
mæraskika er erfitt að komast og
víst ófært á sjö mílna skóm
dyggðarinnar. Enda prýða þeir
ekki fætur frúarinnar í þessum
leik og því fer hetur. — Harald-
ur Björnsson er skálkurinn í
leiknum, öllu verri en konan í
leiknum, enda státa karlmenn
jafnan af yfirburðum sínum. Yf-
irburðir Haraldar eru þó ekki
þeir einir, að vera þarna fjölhæf-
asti skálkurinn, heldur er mann-
gerðin í meðferð hans eftirminni-
legust og fastast mótuð í vitund
óhorfandans af öllu, er hann sér
á leiksviðinu. Þarna gengur
spillingin ljósum logum á svið-
inu. Þarna eru öll sérkennin: yf-
irborðsmennskan, viðbragðsflýt-
irinn, lævísin, ósvífnin,kæruleys-
ið og mannfyrirlitningin. Öllu
eru gerð skil. Góðir listamenn
þekkjast ekki aðeins á því stóra,
heldur líka — og ekki síður — á
því smáa. Þarna skeikar hvergi í
hnitmiðuðum skapgerðarleik. Að
leikslokum er gaman að geta
minnzt þess með réttlátu stolti,
að lítið þjóðfélag, sem er jafn-
framt nýliði á leiksviðinu, skuli
þegar hafa á að skipa leikara, sem
hægt er með sanni að jafna við
marga þá menn, sem orð fer af í
stærri löndum fyrir heilsteypta
persónugerð á leiksviði. En slík-
ur maður er Haraldur Björnsson
og þó er saga hans ekki öll í dag.
Önnur hlutverk þessa sjónleiks
eru minni í sniðum, og þó eftir-
minnileg. Öll voru þau vel gerð
af leikaranna hendi og það ein-
kenndi þennan sjónleik sérstak-
lega, að minni hlutverkin voru
ekki aðeins uppfylling í eyður
stærri hlutverkanna, heldur voru
"þau sjálfstæð og eftirminnileg. —
Jón Aðils hefur allstórt hlutverk
og fer mjög skemmtilega og
kunnáttusamlega með það. Valur
Gíslason á þarna tvær manntyp-
ur og þær eru báðar snilldarlega
gerðar og eftirminnilegar, þótt
þær séu settar upp sem „punt“
og snerti ekki meginþráð leiksins.
Ilildur Kalman, Þóra Borg og
Þorgrímur Einarsson leika öll
þýðingarmikil hlutverk og gera
það vel, og sama má segja um
aðra leikendur: Klemenz Jónsson
(Framhald á 7. síðu).
Ljóð um daginn og veginn
SÓLNÆTURVÖKUR.
Sviphýr og lygn er sérhver nótt,
sólskin á vegg og þaki,
gróðurangan um garð og blett,
glaumur og þys um braut og stétt,
og sungið að húsabaki.
— Finnst ykkur nokkur furða þótt
fólkið í bænum vaki?
Ýmislegt glaumi olli þeim,
er við það njóta máttu:
Hátíð fardrengs og fiskimanns,
fagnaður kóra Norðurlands,
lýðveldisgleði — götudans,
gestkoma úr flestum áttiun.
— Mörgum fannst nóg ef maður heim
að morgninum náði háttum.
Það er nú svo að enn er oss
ætlað að vaka nokkuð.
Þó er alvaran orsök þess,
enginn syngur þá gamanvers,
og enginn verður af veigum hress,
öll værð er á brottu lokkuð. —
-----Á sunnudag verðu rsettur kross,
og svo verða krossmörk flokkuð.
DVERGUR.