Dagur - 17.03.1954, Blaðsíða 5

Miðvikudagimi 17. marz 1954
DAGUR
5
Þegar þetta er ritað hefur Leik-
félagið þegar haft tvær sýningar
á Skugga-Sveini og báðar við
húsfylli. Þetta sýnir þegar, að
leikrit Matthíasar er enn ástsælt
mcðal leikhúsgesta hér um sléðir.
Þótt heimsstyrjöld hafi gengið
yfir mannheim síðan leikurinn
var síðast sýndur hér, og flestu
hafi verið umturnað, hefur engin
breyting orðið á vinsældum
Skugga-Sveins meðal íslendinga.
Komi Skugga-Sveinn á fjalirnar,
hvort sem er hér eða annars stað-
ar, er þröngt á leikhúsbekkjum,
þótt þunnskipað kunni að vera
endranær.
Ymsum gengur erfiðlega að
skilja það aðdráttarafl, sem leik-
ur Matthíasar virðist gæddur í
svo ríkum mæli. Ef dæmt er út
frá þrengsta leikrænu sjónar-
miði, virðist verk hans ekki lík-
legt til langlífis. Hann kallaði það
sjálfur „ómerkilega gjört“ og
kvaðst hafa „sullað eða skrúfað“
saman. Leikurinn er nú að vísu
verulega breyttur frá fyrstu gerð
og betur til sýninga fallinn, en
samt kom í ljós í upphafi, að
fyrsta mat Matthíasar sjálfs
mundi ekki standast dóm reynsl-
unnar. Og ástæðan var sú, að
honum tókst að sveipa efnið töfr-
um þjóðsögunnar og opna al-
menningi sýn til dýrðarheima ís-
lenzkra öræfa. Með þessum töfra-
sprota snart hann áhorfendur
þegar á hinni fyrstu sýningu, og
enn í dag lýstuP þessi sproti
áhorfendur. Þótt flestir hafi
oft séð leikinn áður og
kunni gjörla skil á per-
sónum og atburðum — jafnvel á
hálfum og heilum „rullum“ —
halda menn með eftirvæntingu til
leikhússins. Og þegar upp er
staðið, mun flestum fara svo, að
þeir viðurkenni með sjálfum sér
að þeir hafi hrifizt af leiknum,
hin hrjúfa þjóðsaga hafi snert
strengi í sál þeirra og minnt
á, að römm er sú taug, er dregur
alla íslendinga að sögu þjóðar-
innar, menningu hennar og dá-
semdum íslenzkrar náttúru.
—o—
Þjéðleiki — eins og Skugga-
Sveinn er nú orðinn — er erfitt
að sýna, og oft vanþakklátt.
Áhorfendur geyma í minninga-
sjóði myndir af persónum leiks-
ins og jafna þeim til þeirra, er
þeir sjá á sviðinu. Þegar um er
að ræða svo rómantískan sjón-
leik, er hætt við, að matið verði
ekki ævinlega sanngjarnt. Ýmsir
leikendur hafa unnið sína fræg-
ustu sigra í hlutverkum í þessum
sjónleik og mynd þeirra er fast
mótuð í vitund áhorfenda. Þeim,
sem á eftir koma, er mikill vandi
á höndum. Þeir mega ekki vera
stælingar á fyrri leikendum, en
þó verða þeir að halda hlutverk-
unum í þeim skorðum, sem al-
menningur telur hæfa á persón-
um þjóðleiksins.
í sýningu þeirri, er hér um
ræðir, má segja að mæta vel hafi
tekizt að rata þetta meðalhóf.
Skiptar skoðanir munu vera um
skipun nokkurra hlutverka, eins
og um frammistöðu leikenda yf-
irleitt. Menn vega og meta á vog-
arskál minninganna frá fyrri
sýningum og þykir ýmist betra
eða lakara. Þannig mun og ævin-
lega verða, er slíkir sjónleikir,
sem fyrir löngu eru almennings-
eign, eru settir á svið. En ekki
varð annars vart á frumsýning-
unni á fimmtudagskvöldið en að
fólk skemmti sér ágætlega og
fylgdist með leiknum af lífi og
sál.
Jón Norðfjörð héfur búið leik-
inn á svið fyrir Leikfélagið. Er
sviðsetningin í hefðbundnum stíl,
en þó er leikurinn nú sýndur í
heild sinni, eftir útgáfunni frá
1897, og er þar heil „sena“ sem
ekki var á sýningunni 1935, en
það eru viðskipti Galdra-Héðins
og kotunganna, og er það atriði
bráðskemmtilegt þegar vel er
með það farið eins og var hér í
þetta sinn.
Stofuatriði leiksins virðast á
ýmsan hátt fátæklegri nú en
stundum hefur áður verið og
óvíst, að allir sætti sig við að
hugsa sér að gluggi á stofunum
sé hvergi nema á fjórða veggn-
um, en þetta verða menn þó að
láta sér lynda. Búningar eru og
nokkuð breyttir. Búninga stú-
dentanna kann eg illa við. Þeir
minna fremur á vikadrengi á er-
lendum gistihúsum en hrausta
Hólasveina á fyrri tíð. Það mun
og orka tvímælis, hvort útprjón-
aðir „Færeyingar“ séu viðfelldn-
asti búningur útilegumannanna.
Fleira mætti tína til, sem mis-
jafnlega fellur í geð, en ástæðu-
laust að rekja það í löngu máli,
enda sumt smekksatriði eitt.
—o—
Skugga-Svein leikur að þessu
sinni Eggert Ólafsson, og er hlut-
verkið óvenjulega erfitt, því að
fyrrirennari hans, Jón Stein-
grímsson, er áhorfendum enn í
fersku minni, og Skugga-Sveinn
hans í senn tröllaukinn og
mannlegur — nær því viðkvæm-
ur — í raunum sínum. Eggert
nær allvel að sýna heift og ofsa
útlagans. Hann er raddmaður
allgóður og skapmaður er Sveinki
hans, en e. t. v. jafn-hrjúfari allt í
gegn en til er ætlast. í nætur-
heimsókninni hjá sýslumanni
gerizt Sveinki gamansamur og
nær Eggert beztum tökum á þeim
þætti. Ljóður er það á leik hans,
að framsögn er sums staðar ekki
nógú skýr. Þótt Eggert bæti litlu
við túlkun þá á hlutverkinu, sem
áður hefur sést hér, og skilji
nokkuð eftir, leysir hann vanda-
samt og erfitt verkefni sómasam-
lega af hendi.
Lögréttumanninn og stórbónd-
ann í Dal leikur Hólmgeir Pálma-
son. Hann leikur látlaust, en nær
ekki tökum á hlutverkinu, enda
vafasamt að honum hæfi þetta
hlutverk. í vitund fólks er Sig-
urður í Dal vörpulegur maður,
stilltur vel en þéttur fyrir, má
gjarnan vera rómsterkur og allur
hinn karlmannlegasti. Hólmgeir
stríðir við þessa fyrirfram gerðu
mynd í huga áhorfendanna, en
hans gerð af bóndanum í Dal
gengur með skarðan hlut frá
borði í þeirri viðureign.
Ástu, dóttur hans, leikur frú
Björg Baldvinsdóttir. Hún er í
þessu hlutverki, eins og ævinlega
áður, einkar geðþekk á sviðinu,
bezt þegar á reynir, og hægt er
að koma skapgerðarleik við. Hún
hefur látlausa en fallega söng-
rödd og fer einkar vel með Ijóð
og lög, sem eru gildur þáttur alls
sjónleiksins.
Guddu leikur frú Sigurjóna
Jakobsdóttir. Frúin sýnir okkur
Guddu með nokkrum öðium
hætti en venjulegt er. Hún legg-
ur minni rækt við að gera hlut-
verkið kómískt en sumir fyrir-
rennarar hennar, en gerir Guddu
að eftirminnilegri og fastmótaðri
persónu í leiknum. Skiptar skoð-
anir munu um túlkun hennar á
hlutverkinu, en þá manngerð,
sem frúin hefur kosið að sýna,
leikur hún vel.
Gvend smala leikur Guðmund-
ur Ágústsson. Persónan er ekki
sannfærandi; smalinn er hér
gerður afkáralegri og heimskari
en rétt er. Hann á vísast að vera
heimóttarlegur og þunnur, en
ekki alger fáráðlingur.
Jón sterka leikur Valdimar
Jónsson. Valdimar er góður gam-
anleikari, en yfirdrífur í þessu
hlutverki og framsögn hans er
ekki nógu skýr.
Lárenzíus sýslumann leikur
Vignir Guðmundsson. Hann er
hressilegur og valdsmannlegur á
sviðinu. Gerfi hans er gott. Hon-
um tekst oft vel upp, t. d. er hann
hittir stúdentana fyrst. Þar er
leikur hans skemmtilegur og til
upplyftingar fyrir sýninguna.
Margréti, hjú sýslumanns, leik-
ur frú Matthildur Sveinsdóttir.
Hún gerir þessu skemmtilega
hlutverki góð skil, er eðlileg og
syngur vel. Frammistaða frúar-
innar vekur ánægju leikhúsgesta.
Hróbjart, annað hjú sýslumanns,
leikur Jón Norðíjörð. Jóni tekst
stundum snilldarlega að bregða
upp myndum af skringilegum
persónum, og svo er hér. Hró-
bjartur er bráðskemmtileg og
snarlifandi persóna, beint úr
þjóðlífinu sjálfu.
Stúdentana frá Hólum leika
Haukur Jakobsson og Egill Jón-
asson. Eg hef áður drepið á bún-
ing þeirra, sem mér falla ekki í
geð. Erfitt er að leika þessi hlut-
verk svo að eðlilegt sé. Þeim
Hauk og Agli tekst það sæmilega,
en heldur ekki betur en það. Þeir
hafa báðir allgóða söngrödd.
Kotungana, Geir og Grana,
leika þeir Björn Sigmundsson og
Jóhannes Jónasson. Þeir fara
báðir þannig með þessi litlu hlut-
verk — sem eru aukaatriði í
leiknum sjálfum — að unun er
á að horfa. Hlutverkin eru bæði
lítil, og hlutverk Jóhannesar þó
minna, þ. e. orðfærra, en hvort
tveggja er, að gerfi, látbragð —
og sú litla framsögn, sem um er
að ræða — gera persónurnar að
hreinustu perlum.
Galdra-Héðin leikur Jón Ingi-
marsson og gerir þessu litla hlut-
verki góð skil. — Harald, úti-
legumann, leikur Vilhjálmur
Árnason. Matthías sagði sjálfur
um Harald, að hann yrði að vera
ásjálegur og mikill yfirlits. Hinu
fyrra nær Vilhjálmur, og auk
þess tekst honum furðuvel að
sameina barnið og hetjuna. Hann
leikur eðlilega og er laus við alla
tilgerð og það skiptir hér miklu
máli. Ogmund útilegumann leik-
ur Jóhann Ogmundsson. Þetta er
þokkasælt hlutverk og Jóhann
leikur það vel, Ögmundur hans
er bæði karlmenni og drengur
góður. Ógæfurúnir eru ristar á
andlit hans og orð. Ágæt söng-
rödd Jóhanns er honum góð stoð
í þessu hlutverki. Ketil Ieikur
Tryggvi Kristjánsson. Hann er
helzt til skræfulegur og afkára-
legur í meðferð hans, en að öðru
leyti vel leikinn af Tryggva.
Þá hafa verið talin nafngreind
hlutverk, en auk þeirra eru
varðmenn, vofur, púkar og skrif-
ari.
Leiktjöldin málaði að þessu
sinni Þorgeir Pálsson. Eru ör-
æfasenur hans fallegar, einkum
þó útsýnið af heiðarbrún. Jakob
(Framhald á 7. síðu).
Nokkur rök íyrir hækkun
kafíiverðsins erlendis
Kaffi hefur hækkað hér um
röskar 3 kr. kílóið, og er það ekki
nema brot af þeirri hækkun, sem
orðið hefur annars staðar. Sú
heppni mun hafa fylgt okkur, að
kaupsýslumenn okkar keyptu
verulegt kaffimagn áður en aðal-
hækkunin kom fram, en ekki
munum við þó orna okkur við
iann eld til eilífðar. Spáð er háu
kaffiverði um næstu ár. Brasilíu-
menn kenna náttúrunni um
hækkun kaffiverðsins, en
ýmsir hafa dregið þau rök
þeirra í efa. Þar á meðal amerísk
blöð, sem hafa hvert af öðru sent
blaðamenn sína til Brasilíu til
þess að kanna ástandið. í Banda-
ríkjunum hafa allar stéttir rekið
upp ramakvein vegna hækkunar
kaffiverðsins, einkum þó kven-
þjóðin, og meðal rannsóknar-
nefndanna, sem komið hafa til
Brasilíu, hefur mjög borið á full-
trúum kvenfélagasambanda. — í
amerísku blaði var nýlega grein
eftir einn rannsóknarann, rituð í
Sao Paulo, eða á staðnum, og
verður hér á eftir endursagt
meginefni hennar. Gefur þar að
líta nokkurt mat á sanngjörnu
kaffiverði:
—o—
Hækkun kaffiverðsins, sem
hefur komið af stað háværum
kveinstöfum í Bandaríkjunum,
hefur líka haft óþægilegar afleið-
ingar í Brasilíu. í fyrsta lagi hef-
ur heill hópur erlendra blaða-
manna þyrpst til landsins. Erindi
þeirra er að kanna, hvort allt sé
með felldu, eða hvort kaffiverðið
sé bara tilbúið gróðabrall. Brasi-
líumenn eru ekkert hrifnir af
þessari innrás. Þó fellur þeim
verst, er Bandaríkjamenn og aðr-
ar vinveittar þjóðir, kenna þeim
beinlínis um kaffiskortinn og
verðhækkun þá, sem honum
fylgdi.
—o—
Enginn vafi leikur á því, að
fyrir Brasilíumenn er ekki gróði
af ástandinu. Nær því 65% af út-
flutningstekjunum er kaffisala.
Til marks um það er, að á síðustu
10 mánuðum hefur kaffiverð tvö-
faldast í smásöluverzlunum i
landinu sjálfu. Eg sá á einum stað
hvar kaffi var stillt út í búðar-
glugga með gimsteinum og rán-
dýrum úrum.
Meginástæða kaffiskortsins er
frost, sem herjaði landið í júlí-
mánuði sl. Þetta er versta veður,
sem komið hefur þar í landi síðan
1918. Það var einkum Parana-
héraðið, sem varð hart úti. Ef
maður ferðast í flugvél yfir land-
ið nú, má sjá, hvar trén standa
ber eins og eftir skógareld, og er
svæðið fleiri hundruð fermflur að
stærð. Þetta hérað mun ekki geta
ræktað kaffi að neinu ráði næstu
fimm ár og það var eitt mesta
framleiðsluhéraðið áður. Þó var
frostið ekki sú meginógæfa, sem
stundum er sagt. Það eyðilagði þó
ekki alla uppskeruna, heldur um
pað bil 20% af henni. En þetta
tjón kemur ekki eingöngu í ljós
á árinu 1954, heldur á næstu ár-
um. Verðlag á kaffi verður því
mjög hátt um sinn.
—o—
Barnalegt væri að halda, að
brask kæmi hvergi nálægt þess-
ari mynd. Kaffi er, eins og aðrar
vörutegundir, háð lögmálum
framboðs og eftirspurnar. En það
er venjulega gild ástæða fyrir
því, hvenær menn selja og
hvernig.
Þegar frostið kom, sáu útflytj-
endur þegar, að skortur á mark-
aðinum mundi hækka verðið og
þeir festu þegar kaup á uppskeru
fram í tímann og það fyrir hærra
verð en áður gilti. Og líklegt er,
að sumir heildsalar liggi enn á
nokkrum birgðum, því að þeir
vita, að eftirspurn á enn eftir að
vaxa en framboðið að minnka.
Brasilíumenn eru engum reið-
ari en Bandaríkjamönnum, er
þeir þykjast hneykslaðir á þessu,
og slíkt hefur borið við í amerísk-
um blöðum. Þeir benda á, að
flestir spekúlantarnir séu einmitt
Bandaríkjamenn, og þeir taka
ekki þegjandi við ásökunum það-
an um að Brasilíumenn séu að
leika sér með kaffimarkaðinn.
En það eru þó til bjartari hlið-
ar á ástandinu. í Brasilíu hefur
lengi verið unnið markvert rann-
sóknarefni til að finna kaffiteg-
undir, sem þola nokkurt frost. Og
fjármagn til þessara rannsókna
hefur að verulegu leyti komið frá
Bandaríkjunum, aðallega frá
Rockefellerstofnuninni. Merki-
legum árangri hefur verið náð.
En þótt meiri von sé um að frost
skemmi ekki uppskeru framtíð-
arinnar, geta vísindi nútímans
ekki látið kaffiplötnuna vaxa
hraðar en henni er eðlilegt. Og
það tekur hana 3 ár að ná þroska.
Þangað til má búast við háu
kaffiverði, jafnvel þótt það kunni
aftur að lækka eitthvað frá því
sem nú er.
ÍBÚÐ
Barnlaus hjón óska eftir
íbúð 14. maí.
Upplýsingar í Gránufélags-
götu 1, eftir ld. 7 á kvöldin.
Afgreiðslustúlku
vantar mig frá aprílbyrjun.
Uppl. eftir kl. 7 á kvöldin.
Stefán Tryggvason,
Hafnarstræti 105.