Dagur - 07.04.1954, Blaðsíða 5

D A G U R
5
•Jiðvikudaginn 7. apríl 1954
Hjálmar í Villingðdal, áffræður
í febrúarmánuði sl. hélt Snorri
Sigfússon námsstjóri fund með
kennurum og foreldrum í Aðal-
dal, eftir ósk kennara þar.
Hófst fundurinn með löngu og
fróðlegu erindi námsstjóra. Taldi
hann, að æska íslands væri
mannvænlegri og hefði meiri
möguleika nú en nokkru sinni
fyrr. Hins vegar væru henni bún-
ar verri vélar og enn meiri hætt-
ur en áður þekktust. Hrunin
væru skörð í þá rnúra, sem vörðu
hana fyrr á viðkvæmasta skeiði.
Heimilin væru þau vé, sem
vernda skyldu æskuna og móta
hana frá fæðingu til fulls þroska.
Með atvinnubyltingu þeirri,
sem væri að gerast í landinu,
mannflutningum þeim og ólgu í
þjóðlífinu, er henni fylgir, auknu
þéttbýlið fjörugra félagslífi og
vaxandi tækni, brystu varnar-
múrar heimilanna og annarrleg
áhrif flæddu yfir líttmótaða og
óráðna æsku. — Góður skóli gæti
og ætti að hjálpa heimilunum til
þess að vernda þær viðkvæmu
rætur ástúðar, skilnings og um-
hyggju, sem verða að tengja ein-
staklinginn við heimili sitt, guð
sinn og þjóð sína. Því væri afar
áríðandi að heimili og skóli ynnu
saman. Sú samvinna yrði að
byggjast á gagnkvæmri kynningu
og samúð, svo og skilningi á því
marki, sem að er stefnt: Alhliða
þroska bornsins, hamingju ein-
staklinga og þjóða.
Námsstjóri rakti því næst ýms-
ar stefnur, sem ofarlega eru á
baugi erlendis í uppeldismálum,
og veitti leiðbeiningar, er hann
byggði á langri reynslu sjálfs sín
í kennarastarfi og kenningum
þekktra uppeldisfræðinga. Hann
taldi að styrkja þyrfti þátt heim-
ilanna í uppeldi þjóðarinnar, ef
vel ætti að fara, og breyta alger-
lega um stefnu í meðferð fjár-
muna. Óhófseyðsla og skilnings-
leysi á gildi peninga er þjóðarböl
á íslandi, sagði hann. Allir upp-
alendur barna verða að sameinast
um að innræta þeim hollt líferni,
hófsemi og sparnað, kenna þeim
að meta réttilega gildi hvers afl-
aðs eyris.
Þá vék námsstjóri að sérstöðu
sveitanna í skólamálum, ræddi
kosti og galla þeirrar sérstöðu og
benti á leiðir til þess að ráða bót
á annmörkunum. Á því sviði
sem öðrum mætti mest góður vilji
og náin samvinna foreldra og
kennara. Leggja bæri rækt við
tilfinningalíf barnanna eigi síður
en hina hagnýtu fræðslu. Bezti
leiðarvísir í öllu uppeldi væri
fólginn í orðum meistarans frá
Nazaret: Það sem þú vilt að aðrir
gjöri þér, það skalt þú og þeim
gjöra.
Að síðustu flutti námsstjóri
nokkur kveðjuorð og gat þess, að
hann mundi segja lausu starfi
sínu á þessu ári fyrir aldurs sak-
ir.
Á eftir ræðu námsstjóra urðu
fjörugar umræður og tóku margir
til máls. Þökkuðu allir honum
fyrir komuna og hið ágæta erindi
hans. Létu menn og í Ijósi ósk
um, að hann héldi áfram stö.rfum
meðan heilsa og kraftar leyfðu.
Snerust ræður manna einkum
um það, hvernig vandi sveitanna
í skólamálum yrði bezt leystur.
Deilt var á fræðslumálastjórnina
fyrir það að svipta þær sveitir
kennslukröftum, sem enn verða
að búa við farskólahald, ef tala
barna fer niður fyrir visst lág-
mark. Ein helzta ástæðan til þess,
að fólk flytzt úr sveitunum, er
einmitt sú, að foreldrar vilja búa
börnum sínum betri aðstöðu til
náms. Ef böm í einhverju sveit-
arfélagi verða færri en 20 á
kennara, þá er það skólahérað
svipt tilsvarandi hluta af kenn-
aralaunum. Við það versnar að-
staða þeirra, sem eftir búa í
skólahéraðinu, og flótti brestur í
hið fámenna lið. Aftur eru
kennslukraftarnir minnkaðir —
og svikamyllan er í fullum gangi.
Áfundinum komu fram tvær
stefnur í skólamálum sveitanna.
Annars yegar að reistir verði fáir
skólar, fyrir stórt svæði hver,
búnir hinum fullkomnustu tækj-
um og kennslukröftum, og hin
nýja tækni tekin í þjónustu
þeirra, svo sem kvikmyndir og
stálþráður. Yrði þar aðallega
kennt í námsskeiðum, eigi lang-
an tíma í einu í hverjum flokki,
en börnunum kennt að vinna
heima og skila verkefnum sínum
í vinnubókum. Þá færi þar og að
sjálfsögðu fram verkleg kennsla.
Jafnframt yrðu kröfur auknar til
heimilanna um undirbúning til
náms, og eftirlit haft með heima-
námi barnanna. Jafnframt yrði
hafin leiðbeiningarstarfsemi fyrir
heimilin í uppeldis- og fræðslu-
málum.
Hins vegar kom fram sú skoð-
un, að byggja ætti marga skóla,
er hver hefði einn kennara og
væri takmarkað svæði, eina sveit
eða jafnvel sveitarhluta í hinum
stærri lireppum. Mundi sú til-
högun skapa meiri festu í upp-
eldi barnsins, vinnuorka þess
nýtast betur, skólagangan verða
heimilunum ódýrari, átthaga-
tryggð og skyldurækni eflast, en
ábyrgðar- og stefnulaus elting-
arleikur við nautnir og skemmt-
anir þoka fyrir ábyrgu starfi.
Orðið hefur samkomulag með
skólanefnd og hreppsnefnd í Að-
aldal í samráði við fræðslumála-
stjóra um að fylgja þessari stefnu
og byggja tvö lítil skólahús í
sveitinni.
Aðaldælir hafa knúið dyr
fræðslumálastjórnar undanfarin
ár og beðið um ríkisframlag til
skólahússbyggingar, en ekki
fengið áheyrn enn sem komið er.
Námsstjóri kvaðst gera allt sem
í hans valdi stæði til þess að
hlynna að skólamálum sveitanna,
en litlar vonir væri um nýjar
skólabyggingar í sveitinni í bráð
vegna fjárskorts.
í fundarlok þakkaði námsstjóri
góðar viðtökur og áhuga í upp-
eldismálum, en fundarstjóri
þakkaði honum fyrir hönd fund-
armanna, og var hann kvaddur
með almennu lófataki.
Eftir fundinn voru uppeldismál
ofarlega á baugi í umræðum
manna á milli í sveitinni. Einkum
varð mönnum tíðrætt um hina
ört vaxandi notkun tóbaks og
áfengis meðal æskufólks, taum-
lausa eyðslusemi þess og virð-
ingarleysi fyrir hófsemi og
sparnaði. — Fyrir tilmæli náms-
stjóra fór fram athugun á því,
hve mörg börn í skólahéraðinu
ættu sparisjóðsbækur. Kom í
ljós við þá eftirgrennslan, að
hvert einasta barn í sveitinni á
sparisjóðsbók, og nokkur álitleg-
ar upphæðir á vöxtum.
Er hin almenna eign spari-
sjóðsbóka mikið að þakka Spari-
sjóði Aðaldæla. Hann tók upp þá
nýbretyni árið 1944 að gefa
hverju barni, er fæddist í sveit-
inni, sparisjóðsbók með 5 króna
innstæðu.
Þeta hefur stuðlað mjög að
sparifjársöfnun barna, en þó éigi
jafn-mikið og til var ætlast af
þeim, sem þessu réðu. Því miður
(Framhald á 7. síðu).
Það er stundum sagt, að manns-
ævin sé stutt. Og víst er hún það
þegar miðað er við eitthvað, sem
er óendanlega langt, og enda þótt
skemmra sé farið, t. d. æviskeið
þeirra þjóða, sem vér elztar
þekkjum. Já, jafnvel þó ekki sé
miðað við annað en ævi vorrar
eig'in þjóðar, þá mun víst flestum
finnast, svona að óathuguðu máli,
að lítið verði úr mannsævinni.
En er nú þetta með öllu rétt.
Er hér ekki um einhvern mis-
skilning að ræða? Vér skulum at-
huga það nánar ,og nefna sem
dæmi árið 1000 e. Kr. Allir kann-
ast við það ártal úr sögunni. í vit-
und flestra mun það ár vera óra-
langt aftur í tímanum, hulið
móðu og myrkri aldanna. En vér
skulum þá jafnframt hugsa oss,
að vér sæjum í anda tólf öldunga,
alla áttræða. Og vér skulum enn-
fremur hugsa oss, að ævi þeirra
mætti leggja hverja við aðra,
þannig, að þegar einn hefur náð
þessum aldri, þá fseðist hinn
næsti, og svo koll af kolli. Og
hvað kemur þá upp? Það, að hinn
fyrsti þessara tólf öldunga hefði
verið 7 ára snáði þegar Þorgeir
Ljósvetningagoði stóð á Lögbergi
og sagði fram lög, sem bæði
heiðnir menn og kristnir gátu
unað við, en hinn síðasti þeirra
væri enn á lífi og vér ættum þess
kost að taka í hlýja hönd hans.
Nú, mannsæfin getur þá orðið
þetta löng, að aðeins tólf þeirra
þurfa til að brúa bilið á milli
þeirra tímamóta, er íslendingar
vörpuðu fynir borð heiðinni trú
og til vorra daga. — þetta dæmi,
þessi mælikvarði, er engin fjar-
stæða, því að vitað er, að á öllum
tímum hafa verið uppi menn og
konur, sem náð hafa áttæðisaldri.
Og sumir verða enn eldri, sem
kunnugt er, svo að sennilega
myndu ellefu ævir vel nægja til
að brúa þetta bil.
Þegar þetta er athugað má vera
að tvær grímur fari að renna á
suma um það, hvort rétt sé að
mannsævin sé svo stutt sem
stundum hefur verið látið af.
Hitt er svo annað mál hvað
hverjum einum kann að finnast
um ævi sína og er þá vitanlega
aðeins átt við þá, sem gamlir
verða, að vpru tali. En trú mín
er sú, að þeir sem nú eru uppi, og
hafa náð þeim aldri að horfa fram
til síns hinzta kvölds, muni finn-
ast ævi sín orðin ærið löng. Veld-
ur þar mestu um hin mikla breyt-
ing og bylting sem orðið hefur í
lifi, högum og háttum þjóðarinn-
ar nú síðiistu áratugina. Þessir
menn hafa lifað tvenna tíma að
ýmsu gerólíku, og hefur engri
annarri kynslóð hlotnast slíkt. —
Þeir hafa lifað lok 1000 ára gam-
alla þjóðhátta og frumstæðra
vinnubragða, og þeir hafa stigið
inn í fordyri þeirrar aldar sem í
dag, flestu öðru fremur, einkenn-
ist af tækni og hraða, fyrirbærum
sem lítt voru þekkt fyrir 40—50
árum, að ógleymdri „orkunni“,
sem sýnist vera að vaxa sjálfum
vísindunum yfir höfuð.
Stundum, er eg lít til baka til
bernskuára minna, um aldamótin
síðustu, þá finnst mér eg horfa
inn í eins konar fornöld, mynd-
auðuga þó, og í ýmsum greinum
hugstæða, en miklu fjarlægari en
árin gætu bent til. Og ennþá
furðulegra finnst mér það þó
vera, er eg gef þvi gætur, að enn
skuli vera á lífi menn, sem orðnir
voru harðfullorðnir þá eg man
fyrst eftir mér,,fyrir hartnær 60
árum. En um það er ekki að vill-
ast.
Og einn af þessum mönnum er
Hjálmar Þorláksson í Villingadal.
Hann varð áttræður laugardag-
inn 27. marz sL, fæddui- 1874,
þjóðhátíðarárið alkunna. Hann er
trúr tengiliður á milli þessara
tveggja ólíku tímabila, kann
glögg skil á hinu gamla, og er
margfróður á þeim vettvangi, en
hefur jafnframt kunnað að hag-
nýta sér nýungar hins nýja tírna,
þær sem að gagni mega verða.
Hér skal ekki ritað langt mál
um Hjálmar, því að hvorutveggja
er, að hans var að nokkru minnst
í þessu blaði þá hann varð sjötug-
ur, og að flestir Eyfirðingar
þekkja hann í sjón og raun. í
þessu héraði hefur hann átt
heima sl. 46 ár, og mun eiga
kunningja þar í hverri sveit. En
Skagfirðingur er hann að ætt og
uppruna, fæddur á hinu forna
höfuðbóli Hofi í Goðdölum, —
eins og það hét áður fyrr. Hann
ólst upp við svipaðan kost og
flestir aðrir unglingar í sveitum
Iandsins á þeirri tíð, stundum
nokkuð harðan og hrjúfan, enda
voru þá oft köld ár og krejrpu-
söm, en að ýmsu leyti þroskandi
þó, og líklegan til að gera þá
sjálfstæða í hugsun og athöfnum.
Og því náði Hjálmar.
Ungur hóf hann búskap að
Þorljótsstöðum i Vesturdal,
innsta býli í Skagafirði, og all-
mjög afskekktu, og bjó þar nær
áratug. Tók hann við jörðinni í
eyði, og nú er hún aftur komin í
auðn fyrir mörgum árum.
Eftir að Hjálmar fluttist til
Eyjafjarðar bjó hann langa stund
að innstu býlum í Eyjafirði, fyrst
Hdlsgerði, þá Villingadal syðri, en
síðast að Villingadal hinum ytri.
— Um 1940 tók sonur hans, Jón,
við jörðinni og hefur Hjálmar
dvalið hjá honum og konu hans,
Hólmfríði, síðan, og unir vel hag
sínum þar.
Þegar litið er til þeirra bújarða,
sem Hjálmar hefur kjörið sér, fær
engum dulizt hvert hugur hans
stefnir. Hinir norðlenzku dalir
hafa verið óskalönd hans alla tíð.
Og heiðunum þar inn af befur
hann unnað. Fáir, eða engir,
munu nú þekkja afréttarlönd Ey-
firðinga og Skagfirðinga suður
þar betur en hann. En nú er
fjallaferðum hans lokið, sem
vænta má.
Hjálmar er hæglátur maður og
hávaðalaus, óádeilinn með öllu og
góður granni. Hann hefur jafnan
lítið haft sig í frammi, en þó at-
þygli verið veitt, jafnt í fjölmenni
sem fámenni, sakir meðfæddrar
greindar, hollra tillagna og góð-
látrar kímni í tali og frásögn.
Margt manna heimsótti Hjálm-
ar við þetta tækifæri, og áttu þar
ánægjulega og glaða stund, en
hinir munu þó enn fleiri, sem
ekki höfðu aðstöðu til að koma,
en hugsuðu hlýtt til hans við
þessi tímamót ævinnar, enda bár-
ust honum skeyti frá ýmsum
þeirra.
Þormóður Sveinsson.
VORIÐ KEMUR.
Vorið kemur nú labbandi löngum skrefum,
loftið er orðið blátt og hlýtt,
en norðaustanslyddu-útvarpsspána við efum,
enda virðist hún rætast lítí.
Fyrr á árum var sums staðar kátt í koti,
er kom að vorið með sól og þey.
Með ær og kýr voru ýmsir í bjargarþroti,
þau eyddust drjúgum hin léttu hey.
Þó að margt sé nú öðruvísi en áður,
og öryggi tryggt af mestu snilld.
Hver einasti maður á nokkurn hátt er þó háður w.
höfuðskepnanna kergju og vild.
Vorkoman er mér ómctanlegur styrkur,
ekki síður en þeim, sem býr.
Skammdcgsþreyta, þolleysi og hræðsla við myrkur,
það eru mína.r ær og kýr.
DVERGUR.
' —....... - -- ■ ■ -jj