Dagur - 02.06.1954, Qupperneq 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 2. júní 1954

DAGUR
RRstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Argangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er I. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
1BSÍ$$4!ÍS$4$SSS5S*ÍSSS5SSS$$S«$SS4S«$$$SSSÍ

Lærdómsríkar tölur -
hagkvæm verzlun
ANNARS STAÐAR í þessu blaði er birtur sam-
anburður á smásöluverði Kaupfélags Eyfirðinga
hér á Akureyri og meðalverði í Reykjavík, og er
það verð tilfært samkvæmt skýrslu, sem verðlags-
yfirvöld birta mánaðarlega. — Samanburður þessi
nær til 12 matvörutegunda. Samvinnumenn ættu
að kynna sér þennan samanburð og hugleiða
hann. Samkvæmt tölum þeim, sem hér liggja fyrir,
hefur félagið selt ýmsar matvörutegundir við mun
lægra verði en gildir í Reykjavík á þessum sömu
tegundum. Munar t. d. 31 eyri á kg. af hveiti, 54
aurum á rúgmjölskílói, 34 aurum á strásykurs-
kjlói, 106 aurum á kg. af óbrenndu kaffi o. s. frv.
Auðvelt er að reikna út í krónum, hverju þessi
mismunur á Verðlagi hér og í Reykjavik nemur
fyrir fólkið, sem skiptir við kaupfélagið. Er þar
um að ræða um 300 þúsund krónur á einu ári, en
um 420 þúsund krónur, ef tekið er tillit til þeirrar
endurgreiðslu til félagsmanna, sem síðasti aðal-
fundur samþykkti. Og þessi upphæð sparast á að-
eins tólf vörutegundum!
HÉR ER ÞÓ EKKI nema hálfsögð sagan. Hinn
raunverulegi sparnaður byggðarlagsins af verzl-
unarstefnu kaupfélagsins er miklu meiri. Kaup-
félagið er svo stór verzlun í bænum, að það ræður
mestu um almennt verðlag. Kaupmenn verða að
selja á svipuðu verði og kaupfélagið, til þess að
halda viðskiptum, en það þýðir, að verðlag á
ýmsum matvörutegundum er orðið lægra en með
alverð hjá kaupmönnum í Reykjavík. Kaupfélagið
hefur þannig áhrif til þess að lækka allt verðlag í
bænum og spara því fólki, sem verzlar við kaup-
menn, verulegt fé. Það liggur í augum uppi, að
sérstakar ástæður hljóta að vera fyrir því, er
kaupmenn hér á Akureyri bjóða vörur við lægra
verði en stéttarbræður þeirra í Reykjavík. Og
þessar ástæður eru lika augljósar: Kaupfélagið
ræður verðlaginu á helztu nauðsynjavörum
almennings. Kaupmennirnir verða að lúta þeirri
staðreynd. Væri starfandi í Reykjavík kaupfélag,
sem léti til sín taka þar í borginni til jafns við
KEA hér, þá mundi almenningur þar syðra búa
við hagkvæmari verzlun en hann býr við nú í dag,
að því er þessar opinberu skýrslur herma. Þetta
eru staðreyndir, sera eru hollt umhugsunarefni
þeim mönnum, sem vilja gera litið úr raunhæfu
gildi samvinnuverzlunarinnar og meta það ein-
vörðungu eftir prósentutölu endurgreiðslunnar,
sem aðalfundur ákveður hverju sinni.
SÍÐASTI AÐALFUNDUR ákvað, að þessi end-
urgreiðsla skyldi nema 5% af vörukaupum félags-
manna. Ýmsum finnst litið til koma talna, sem
ekki ná einu sinni tug, en gæta þess ekki, að á
þessum vettvangi er 5% endurgveiðsla stórfé.
Samkvæmt skýrslum, sem birtar voru á aðal-
fundi KEA í sl. viku, nam þessi endiugreiðsla á
árinu 1953, af viðskiptum ársins 1952, samtals kr.
793.067.20, og í ár nemur hún um 800 þús. kr. Á
tveimur árum nemur endurgreiðslan því um 1.6
milljón krónum. Þetta er hægt að gera með sam-
hjálp og samvinnu,- enda þótt álagningu sé svo
stillt í hóf, að meðalverð nauðsynjavarnings er
allt árið mun lægra en hjá verzl-
unum í höfuðstaðnum, sem búa
við betri aðstöðu um siglingar og
aðflutninga en nokkur verzlun
úti á landi. Þessar tölur sanna, að
þeir menn, sem vilja gerá lítið úr
gildi endurgreiðslunnar til félags
manna, hafa litla grein gert sér
fyrir staðreyndunum. Og þegar
þessi endurgreiðsla er dregin frá
gildandi smásöluverði hjá félag-
inu, ætti engum að blandast hug-
ur um það, að þetta byggðarlag
býr við hagkvæmari verzlun en
menn virðast almennt gera sér
grein fyrir.
ÞESSAR staðreyndir allar eiga
að minna samvinnumenn á, að
það er hagkvæmast fyrir þá sjálfa
og fyrir heildina, að þeir láti
kaupfélögin jafnan sitja fyrir við-
skiptum. Það eru hyggindi, sem í
hag koma, að spyrjast fyrir um
verðlag áður en kaup eru gerð.
Aukinn áhugi almennings fyrir
verðsamanburði og hagkvæmri
verzlun, hlýtur að leið’a til auk-
inna skipta við kaupfélögin. Hér
er líka sanngjarnt, að kaupfélag-
ið njóta ávaxtanna af verðgæzlu-
starfsemi sinni í auknum við-
skiptum og batnandi hag félags-
manna allra.

585 u 13 'l"
Meira hreinlætl við matinn!
í bréfi til blaðsins um hrein-
læti og matsölu, segir svo m. a..:
„.... ÞIÐ beinduð fyrirspurn
til heilbrigðisyfirvalda bæjarins á
dögunum, hvort heimilt væri að
selja kjöt upp úr opnum ílátum
undir berum himni, í ryki frá
umferðinni við helztu umferða-
götu bæjarins. Eg hef ekki séð
svar við fyrirspurninni, en eg tel
fullvíst að þetta athæfi sé brot á
heilhrigðisreglugerð bæjarins,
enda væri annað óhugsandi. En
mér er þá spurn: Til hvers er að
hafa reglugerðir og horfa svo upp
á að þær séu brotnar, svo að segja
við nefið á þeim, sem eiga að
framfylgja þeim? Þessi kjötsala
um daginn var ekki einangrað
fyrirbæri heldur daglegt um
nokkurri tíma og hefur svo verið
nú undanfarin ár. Þá hefðuð þið
átt að bæta því við fyrirspurnina,
hve lengi það eigi að viðgangast,
að fiskur sé seldur undir berum
himni, í miðbænum og á kross-
götum, þar sem látlaus umferð er
allan daginn með tilheyrandi
ryki. Síðan fisksala hófst á þess-
um stað fyrir mörgum árum, hef-
ur margt breytzt. Umferð er
meiri, nýtt bílatorg er komið og
þannig sett, að bílarnir strjúkast
við fiskbörurnar, er ekið er inn á
það og út af því. Og loks er sú
breyting á orðin, að það eru ekki
fiskimennirnir sjálfir, sem selja
fiskinn á þessum stað, heldur eru
það fiskbúðir bæjarins sem láta
starfsmenn sína standa þama í
rykinu og bjóða fram matvæli.
Ef á annað borð á að leyfa verzl-
unum í bænum að reka torgsölu
með búðarstarfinu, og það er
harla vafasamt, verður að ætlast
til þess að slík leyfi séu miðuð við
nothæfa og hentuga staði í bæn-
um. Óforsvaranlegt verður að
teljast, að hafa það lag á, sem
nú er á þessari fisksölu í bæ, sem
á heilbrigðisreglugerð upp á
margar blaðsiður, fegrunarfélag,
heilbrigðisnefnd, og hvers konar
önnur yfirvöld, auk margra
þokkalegra fiskbúða, sem .vel
geta annað fisksölunni.
> /
ÚR ÞVÍ að eg er farinn að ræða
um þrifnað og heiíbrigðismál, get
eg ekki stillt mig um að láta í
ljósi furðu mína yfir því, að
brauðgerðarhús bæjarins skuli
láta afgreiðslustúlkur afgreiða
óinnpakkaðar kökur og brauð
með berum höndum, jafnframt
því sem þær taka við peninga-
seðlum og mynt. Daglega má
horfa á fingur þeirra utan um
krónupeninga og seðla þessa
mínútuna, vínarbrauð, kökur o.
s. frv. þá næstu. Ef menn grand
skoða peningaseðil og athuga,
hversu hreinlegur hann er, mun
þeim væntanlega fara eins og
mér, að þeim ofhýður sóðaskap-
urinn, og um leið að slíkir verzl-
unarhættir skuli blátt áfram
leyfðir af heilbrigðisyfirvöldun-
um.“
Seint er risið á sunnudögum.
Utvarpshlustandi skrifar blað-
inu:
,,EG ER EINN af þeim mörgu,
sem kann illa við þá breytingu,
sem útvarpið gerði fyrir nokkru á
morgunútvarpi á sunnudögum.
Áður fyrr hófst sunnudagsútvarp
kl. 8 eins og á virkum dögum, en
nú kl. 9,30 og finnst mér það ekki
ná nokkurri átt. íslendingar rísa
yfirleitt seint úr rekkju og ís-
lenzkir bæir eru flestir „dauðir
bæir“ fyrir klukkan 9 á morgn-
ana og er þetta löstur, sem þyrfti
að bæta. En það gerir útvarpið
ekki með sunnudagsútvarpi sínu..
Það stuðlar að doðanum og
deyfðinni á morgnana. Einu sinni
var gefin út reglugerð um
skemmtanahald, hve lengi
skemmtanir mættu standa. Sýndu
yfirvöld þar rögg af sér. Þau
sömu yfirvöld mættu stjaka við
útvarpinu og áminna það um að
vinna með ármönnum þjóðarinn-
ar, en heiðra ekki svefnpurkur.
Morgunútvarp á sunnudögum á
að hefjast á sama tíma og áður,
kl. 8. Núverandi fótaferð í Ríkis-
útvarpinu nær engri átt.“
Fjölgun frystihólfa.
í SÍÐASTA hefti Félagstíðinda
KEA, er útbýtt var á aðalfundi.
félagsins og sent mun verða öll-
um félagsmönnum á næstunni, er
þess getið að verið sé að útbúa
um 120 ný frystihólf á Frystihúsi
KEA á Oddeyrartanga og er ætl-
unin að hólfin verði tilbúin til
matvælageymslu í haust. Þetta
mun mörgum þykja góð tíðindi.
Frystihólf þau, sem félagið lét út-
búa fyrir nokkrum árum, eru öll
í leigu og komust miklu færri að
en vildu. Fólki hefur þótt þetta
góð og hagkvæm þjónusta og
brautryðjandastarf kaupfélagsins
á þessum vettvangi hefur m. a.
borið þann árangur, að þessi
skipan er nú víða tekin upp, þar
sem kaupfélögin reka frystihús.
Hin nýju hólf munu koma í góðar
þarfir hér og verða mörgum fjöl-
skyldum til þæginda.
ERLEND TÍÐINDI
Úrskurður hæstaréttar Bandaríkj-
anna og aðstaða blökkumanna
Víða um heim er haldið uppi sífelldum áróðri af
hálfu kommúnista og fylgifiska þeirra um þróunina
i Bandaríkjunum. Samkvæmt skrifum þeim, er Mc-
Carthyisminn orðinn hið ráðandi afl þar í landi og
stjórnarfarið allt á hraðri leið til einræðis. En að
baki standi auðfélög, sem sjá þann helzta leik á
borði til fjáröflunar, að hrekja þjóðirnar út í styrj-
öld. Þessi áróður hefur lengi verið efst á baugi í
kommúnistapressunni, en til skamms tíma hafði
hann ekki áhrif meðal upplýstra þjóða, þótt honum
hafi vafalaust verið trúað að verulegu leyti í lokuð-
um og einangruðum löndum austan járntjalds, eða
meðal ólæsra þjóða Austur-Asíu.
Segja má, að öfl Bandaríkjanna hafi að undan-
föinu heldur létt undir með kommúnistum í þessu
starfi þeirra. Engir hafa gengið rösklegar fram í að
auglýsa McCarhtyismann að undanförnu en Banda-
ríkjamenn sjálfir. Þegar blöð og útvarp verja mestu
af rúmi og tíma til þess að lýsa fyrirbærunum Mc-
Carthy, Cohn og Schine dögum saman, er vonlegt,
að frjálslyndu fólki, sem telur önnur viðfangsefni
: mikilsverðari, þyki arftakar Jeffersons og Lincolns
vera komnir út á annarlegar brautir. Sem betur fer
sjást þess nú sólarmerki, að almenningsálitið í
Bandaríkjunum sé að snúast mjög harðlega gegn
þessu ástandi, og valdhafarnir vilji nú, þótt seint
sé, Íoksins taka að spyrna fótum við því niðurrifs-
starfi, sem sumir þingmenn þar vestra hafa verið að
vinna á áliti Bandaríkjanna og vinsældum erlendis.
-----o------
Það má því kalla tímabært, að aðrar fréttir af
hinni lýðræðislegu þróun og uppbyggingu, sem allt-
af hefur farið fram í þessu unga,. ,en.: volduga ríki,
taki að þoka burt af forsíðum blaðanna frásögnum
af yfirheyrslum þingnefnda eða viðsjám innan
stjórnarflokksins. Og einmitt slík:tíð}ndi gerðust í
fyrri viku, tíðindi, sem eru miklu merkilegri en öll
mál þeirra Cohn, Schine, Peress, McCarthy & Co.,
og sýna í rauninni miklu betm- hvert stefnir en
einangruð ummæli öldungadeildarþingmanna um
heimsmálin, eða stórfyrirsagnir blaða.nna, frá vjð-
ureign hersins og McCarthy. Tíðindi. þessi er úr-
skurður hæstaréttar Bandaríkjanna um að aðskiln-
aður hvítra manna og litaðra í opinþerum skólum
sé brot á stiórnarskránni og skuli hvarvetna niður
lagður. Til þess að skilja þýðingu þessarar yfirlýs-
ingar verða menn að minnast þess;'að' þrælastríðið
er ekki lengra undan í sögunni en svo, að þess eru
dæmi, að enn lifa menn, sem böi'ðust undir stjórn
þeirra Lees og Grants. Kynþáttamál eru einhver
erfiðustu mál viðfangs, sem þjóðfélag á við að glíma,
og þau verða aldrei leyst nema á löngum tíma og
eftir sára reynslu. Ákvörðun hæstaréttar Banda-
ríkjanna er merki þess, að bandaríska þjóðin hefur
nú tekið stórt skref fram á við, í átt til sannara
lýðræðis.
-----o------
Aðskilnaður hvítra manna og dökkra í Banda-
ríkjunum hefur farið minnkandi á síðustu áratug-
um. Hafa þar jafnt verið að verki aðgerðir dómstól-
anna og breytt almenningsálit, sem stuðlað hefur að
einbeittari tökum dómsvaldsins á þessum málum.
Nokkur atriði úr þessari þróunarsögu, sýna glöggt
stefnuna: Blökkumenn, sem laun taka, hafa í dag
fjórum sinnum hærra kaup en þeir höfðu 1940, en
hvítir menn hafa aðeins 2Vz sinnum hærra kaup.
Árið 1938 voru aðeins 300.000 blökkumenn á kjör-
skrám í Suðurríkjunum, en á þessu ári er tala þeirra
meira en 1 milljón, og fer ört hækkandi. Á stríðsár-
unum reið herstjómin, á vaðið og bannaði allan að-
skilnað blökkumanna og hvítra manna í hernum.
Þessi ákvörðun varð þjóðinni og frjálsum heimi til
gagns. Blökkumenn börðust hraustlega á mörgum
vígstöðvum, og það kom í ljós, að í baráttunni fyrir
frelsinu, mundi enginn eftir því, hvort hermaðurinn
var hvítur eða svartur.
Upp úr 1950 komst verulegur skriður á að veita
blökkumönnum sama rétt við háskóla fylkjanna óg
hvítum mönnum, en áður hafði blökkumönnum
verið ætlaðir séi-stakir háskólar allvíða. Á því ári
voru sett allsherjai'lög, sem veittu blökkumönnum
aðgang að öllum ríkisháskólum, enda væru þá ekki
til blökkumannaháskólar i sömu fylkjunum, með
sömu aðstöðu til kennslu. Þúsundir blökkumanna
hafa síðan inni'itazt í háskóla, sem áður voru ein-
vörðungu skipaðir hvítum mönnum.
(Framhald á 7. síðu).