Dagur - 16.06.1954, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 16. júní 1954
Skriftamál
Sparisjóður Arnarnesshrepps
70 ára
„Dagur“ kom að máli við mig
nýlega og spurði mig, hvort ég
hefði ekki eitthvað á samvizk-
unni, sem ég vildi létta af mér.
Skildist mér, að hann mundi fús
til að hlýða á og flytja þau
skriftamál. Koma þau þá hér, því
að satt að segja hafði ég eitthvað
á samvizkunni.
Mig hefur að undanförnu lang-
að til að leggja fáein orð í belg
einn, sem aldrei fyllist. Nefnist
hann áfengismál. Ætla ég þó eigi
að reyna að fylla hann, enda
hvorki til kóngsdóttur né kóngs-
ríkis að vinna, flytji orð mín ein-
hverjum fróðleik eða gagn, þá
eru það laun næg.
Svo sem allir vita, eru skoðanir
manna í áfengismálum sundur-
leitar mjög, svo að minnir á
muninn á myrkri og ljósi. Eitt
mun þó öllum sameiginlegt, sem
ræða um þau eða rita: þau eru
vandamál. Hvernig á að leysa
þau, greinir menn á. Sumir vilja
algert bann, þvingað bindindi
þeirra ,sem eigi vilja það á sig
leggja af frjálsum hug. Aðrir telja
vandann leystan, sé áfengissalan
algerlega frjáls og fólk læri að
drekka í hófi. Hafa þeir bent á
Suðurlandabúa og Frakka sem þá
fyrirmynd, sem íslenzka þjóðin
geti numið af drykkjusiði fagra
og hófsemi í vínnautn.
Þetta var í huga mér, þegar ég
var að blaða í ameríska tímarit-
inu, „Readers Digest“, og kom
þar niður á grein um vínnautn
Frakka árið 1952. Var kjarni
l
hennar á þessa leíðt'ítB ?.•
Árið 1952 drukku Fralckar sex
milljón flöskur af víni. Það var
fimm sinnum meira en ítalir, sem
komast næst þeim í vínnautn.
Miðað við vínandamagnið í vín-
inu, þá drukku Frakkar nálega
tvöfalt á við ítali, rúmlega fjór-
falt á við Bandaríkjamenn og ná-
lega sexfalt á við Breta.
Heimabruggun er lögleyfð í
Frakkl. 3.250.000 einstaklingar
hafa bruggunarleyfi til að fram-
leiða áfengi úr vínþrúgum, epl-
um, sveskjum, perum, sykurróf-
um og „artichokes".
Það er ein vínsölubúð fyrir
hverja 90 íbúa. Til samanburðar
er Þýzkaland með eina vínsölu-
búð fyrir hverja 246 íbúa Eng-
land með eina handa 430 og Nor-
egur með eina fyrir hverja 3000
íbúa.
í Frakklandi eru 22 af hverjum
1000 landsmanna áfengissjúkl-
ingar, eða hlutfallslega mörgum
sinnum fleiri en í Bretlandi.
í París er talið, að þrjú af
hverjum fjórum vandræðaböm-
run séu komin af áfengissjúkum
foreldrum.
Frakkar eyða nálega 715 mill-
jónum sterlingspunda í áfengi á
ári eða 10 prósent af árstekjum
hverrar fjölskyldu. 1 Bandaríkj-
unum er eyðslan 4 prósent.
Áfengisskattur er 12% í Frakk-
landi, 32% í Bandaríkjunum, en
58% í Bretlandi. Stjómin verður
að eyða tvöfalt meiri upphæð til
að ala önn fyrir áfengissjúkling-
um og fjölskyldum þeirra heldur
en hún fær í tekjur af áfengis-
skattinum.
Áfengisframleiðendur hafa ár-
lega notið 18 milljóna sterlings-
punda styrks til framleiðslunnar.
Árið 1952 tók stjórnin þessa fjár-
hæð af húsabyggingastyrksfénu.
Lélegt húsnæði er þó talin aðal-
orsök ofdrykkjuFrakka.Þeir sitja
heldur á vínsölustöðum en fara
heim á kvöldin eftir vinnu. Rík-
istekjur af áfengissölu eru aðeins
6% af heildartekjunum..
Drukkinn maður sést varla í
Frakklandi, en lifrarsjúkdómar
eru hvergi algengari í Evrópu en
þar, og líklega deyr tuttugasti og
fimmti hver maður af völdum
áfengis.
Hér er þá lýst hinni lofsverðu,
frakknesku fyrirmynd. Er það
ekki prýðilega skynsamlegt, ef ís-
lendingum getur auðnazt það, að
eyða tvöfalt meiri fjárhæð til að
reisa drykkjumannahæli og ala
önn fyrir áfengissjúkum mönnum
og fjölskyldum þeirra heldur en
ríkið fær í tekjur af víninu? Eru
ekki vandræðabörn og afbrota-
unglingar sú hamingjulind hverr-
ar þjóðar, að miklu sé fórnandi af
fé og viti, siðferði og heilbrigði
til að framleiða hana?
Þess mun hafa verið getið í
blaði hér á Akureyri, eftir sam-
þykkt héraðsbannsins hér, að í
hreppi í nágrenni Akureyrar
hafi verið rætt um að setja þar á
stofn útsölu áfengis og afla þann-
ig tekna, sem gætu létt af út-
svarsbyrði hreppsbúa. Er ég las
þetta, fifjaðist upp fyrir mér
gömul saga. Hún var af Naaman,
hershöfðingja Sýi'lands konungs.
Hann var líkþrár og var boðið að
koma til Elísa spámanns, sem
fyrir Guðs kraft losaði hann við
líkþrá hans. Hann vildi engin
laun þiggja fyrir góðverk sitt, en
Gehasí, þjónn hans, var annars
hugai'fars, elti Naaman og
þá af honum mikið fé. Er hann
kom aftur til Elísa, mælti spá-
maðui'inn til hans: „Nú hefur þú
fengið silfur og munt fá klæði,
olíutré, víngarða, sauði og naut,
þræla og ambáttir; en líkþrá
Naamans mun ávallt loða við þig
og niðja þína.“
Akureyringar hafa með hér-
aðsbanninu reynt að losa sig og
niðja sína við bölvun vínsins. Séu
þeir samtaka, mun það lánast.
Séu lögbrjótar hlífðai'laust kærð-
ir og sektaðir, komast þeir að
raun um ,að ólögleg áfengissala
getur verið tvísýnn gróðavegur.
Og enda þótt einhverjir sleppi
við mannlega refsingu, þá eru
eftir reikningsskilin við Guð, sem
segir í Orði sínu, að drykkjumenn
munu ekki Guðs ríki erfa.
Hreppsfélag eða einstaklingur,
sem með áfengissölu, löglegri eða
ólöglegri, leiðir þá bölvun yfir
ístöðulítinn meðbróður sinn, að
hann hreppir eilífa ófai'sæld, má
eigi ætla, að blessun Guðs muni
hvíla yfir sér eða niðjum sínum,
því að syndir feði'anna koma nið-
ur á böi-nunum enn í dag eins og
á dögum Gehasí.
Þeir menn, sem elska sveit sína
eða böi-n eða eigin sál, munu
Goshver í Noregi.
Noi'ðmenn hafa enga goshveri
átt þar til nú fyrir skömmu. Fé-
lag í Osló lét bora eftir málmum
í nági'enni Haugasunds. Á 70 m.
dýpi hittu menn á æð af volgu
vatni, og nú varð 2 m. hátt gos.
Þetta var fyrir tveim árum, og
þessi borhola gýs enn.
Onnur kona í Dien Bien Phu?
Þýzka hermannablaðið „Front-
soldat" fullyrðir, að hjúkrunar-
konan Geneviéve de Galard hafi
ekki vei'ið eina konan í Dien Bien
Phu, þar hafi líka vei'ið þýzkur
kvenlæknir, Gertrud Steinmann
og hafi hún stokkið niður í fall-
hlíf í apríl og síðan gert að sár-
um manna dag og nótt. Eftir fall
virkisins hafi ekkert til hennar
spurzt.
f þeim hluta útlendihgaher-
sveitarinnar, sem barðist í virk-
inu, var mjög margt af Þjóðverj-
um.
Brunaliðsföt.
Beilinske Tidende segja frá
því, að þann 24. maí hafi verið
sýnd á Kastrupflugvelli bruna-
liðsföt svissnesk, „Tempex“, og
voru þar saman komnir menn frá
hei', flota, flugher og brunaliði
Hafnar til þess að sjá, hve vel
þessi björgunai'föt reyndust. Hús
úr jái-nplötum var gert löðrandi
í olíu og benzíni og svo fóru
björgunarmenn irin í húsið og
bjöi'guðu tuskubrúðu. Þeir óðu
eldinn 1000 gi'áðu heitan, og urðu
menn mjög hrifnir af fötum þess-
um, en þeim tilheyrir súrefnis-
geymir og hetta.
—o—
Það var á samkomunni, er bók-
hlaða Manitobaháskóla var opn-
uð. Bæði komu þai-na fram ís-
lenzkir prófessorar og svo var
tekið á móti blöðunum, sem sr.
Einar Sturlaugsson gaf háskólan-
um. Allt í einu segir ensk kona,
svo að við heyrðum vel: „Eg vildi
að eg væri íslendingur!“
„Megum við spyi-ja ástæðunn-
ar?“ — „Já,“ segir konan. „Þeir
eru svo „brainy“ (gáfaðir).“ —
„Hefix'ðu nokkra góða og gilda
sönnun þess?“ — „Já, ótal,“ sagði
konan. „Þegar um eitthvað nýtt
eða óþekkt er að í'æða, eru þeir
öllum fremri, Þeir geta verið
trassar í því hversdagslega. En
komi til þekkingar á einhverju
sérstöku, minna þeir öllum öðr-
um fremur á fornu spekingana,
þessa, sem frætt hafa mannkynið.
Engin þjóð mun eiga eins mai’ga
kennara og íslendingar við er-
lenda háskóla. Og eg get minnst
á fleira. En þetta ætti að nægja.“
(Heimskringla).
aldrei sjá eftir því, þótt þeir beiti
allri oi'ku gegn áfengisnautn.
Frakkar eru til varnaðar, en fyr-
irmynd engin, í áfengismálunum.
Jæja, Dagur minn, þá er ekki
lengri tími til ski-ifta að þessu
sinni.
Sæmundur G. Jóhannesson.
Sparisjóður Arnarnesshrepps
var stofnaður á vorhreppaskilum
í Ai-narnesshreppi 14. júní 1884
og er því 70 ára. Þá voi'u aðeins
þi'ír sparisjóðir til í landinu og
enginn banki.
Stofnendur voru 9 heimilisfeð-
ur í hreppnum, sem ábyrgðust
hvor um sig kr. 50.00 gagnvart
væntanlegum innstæðueigend-
um, en til þeirrar ábyi’gðar þurfti
aldrei að taka. Seinna ui’ðu þessir
ábyrgðarmenn 12 og var jafnan
kosið í stað þeirra er úr gengu.
Hélzt þetta fyrii-komulag til áx's-
loka 1942, en þá voi'u Arnarness-
hreppi afhentar eigur sjóðsins
gegn því að hann ábyrgðist gagn-
vart innstæðueigendum kr.
15.000.00 næst á eftir vai'asjóði
sparisjóðsins og öðrum eigum
hans.
Jafnframt var gerð sú breyting
á fyrii'komulagi sjóðsins að
hreppsbúar kjósa 4. hvert ár 12
manna fullti'úai'áð til að fax’a með
málefni sparisjóðsins, enda ber að
kynna ái'sreikninga hans á al-
mennum hreppsfundi ár hvert.
Fram til þessa tíma hafði spari-
sjóðui'inn verið sjálfseignar-
stofnun.
Fyi'sta starfsár spai’isjóðsins
voi'u engin laun greidd, en svo
var farið að greiða foi-manni
sjóðsstjórnar og gjaldkera sínar
í'jórar krónurnar hvorum í árs-
laun, sem fljótlega var' þó hækk-
að upp í fimm kr. Endurskoðun
var ekki greidd fyrstu árin, en
seinna voru gi'eiddar þrjár kr. til
hvors endurskoðanda, sem fljót-
lega var hækkað í kr. fimm.
Geta má þess að önnur rekstr-
arútgjöld komust jafnvel niður í
20 aui-a yfir árið, en það var
bui'ðai'gjald undir ái-si-eikninginn
til landshöfðingjans. Þess má
geta, að þó hér sé um lágmai'k að
ræða á rekstrarútgjöldum sjóðs-
ins, þá hefur þeim þó ætíð verið
stillt í hóf og hafa numið í allt kr.
40.000.00.
Tilgangur sjóðsins var frá upp-
hafi að geyma og ávaxta fé þeirra
er það vildu, til að geta lánað það
aftur gegn hóflegum vöxtum,
þeim er þess þyrftu með, gegn
góðum tryggingum og í þann hátt
greiða fyrir viðskiptum.
Það er vitað að lánsfé hefur
verið vai'ið til kaupa á jörðum,
húsum, bátum og bifreiðum, auk
ýmislegs annai'S, sem hlutaðeig-
endur hafa talið sig þurfa með.
Yfirleitt hafa lántakendur staðið
við skuldbindingar sínar, og ber
að þakka það. Lánveitingar hafa
þó því aðeins vei'ið framkvæman-
legar, að ýmsir sáu sér fært að
leggja fyrir hluta af tekjum sín-
um og ber þeim eigi síður þakkir
fyrir þeirra hluta af viðskiptun-
um.
Til hvatningar fyrir foreldra
eða umráðamenn barna var fyrir
allmöi'gum árum farið að taka á
móti innstæðufé á svokallaðar
„10 ái-a áætlanir“, sem séra Hall-
dór Jónsson, Reynivöllum, hafði
þá nýlega bent á sem leið til
spai-naðar og samhaldssemi,
einkum fyrir böi-n og unglinga, en
af fé því, sem lagt er inn á þessa
reikninga, eru greiddir hærri
vextir en af öðrum innstæðum,
enda er það fest til 10 ára frá
fyrsta innleggsdegi. Auk þess eru
10 ára áætlunarinnstæðueigendur
við Sparisjóð Arnarnesshrepps,
innan 14 ára, þátttakendur í
nokkui-s konar happdrætti ái'lega,
þó án útgjalda. Happdrættisfé
hefur þó að þessu ekki numið
nema nokkrum húndruðum
króna, en ætla má að 10 ára áætl-
unai-höpp þessi aukizt, þar sem
starfsemi þessi er komin í fast
form.
Telja má að upphaflegur til—
gangur með stofnun sparisjóðsins
hafi náðst,, því að hann hefur
veitt viðtöku næri-i hálfri þriðju
millj. kr. af innstæðufé, sem hann
hefur greitt af vexti um kr.
400.000.00 og lánað yfir hálfa
fimmtu millj. kr. Auk þess hefur
spai-isjóðurinn styi’kt ýms fyrir-
tæki innan sveitar með rúmum
kr. 10.000.00. Samhliða hefur
safnast varasjóður um kr.
120.000.00, en nú eru innstæður
full milljón kr.
Loks má geta þess, að margir
hreppsbúar hafa frá stofnun
sparisjóðsins unnið óeigingjarnt
stai'f, hans vegna, ýmist fyrir lítil
eða engin laun og vei'ið honum
vinveittir. Þeim ber því ekki síztí
að þakka að sjóðurinn hefur!
þroskast og orðið myndarleg
stofnun eftir því sem fx-ekast er
hægt að gei'a ráð fyi'ir í litlu
sveitarfélagi. —*
Vænta má og voriast eftir að
hinn sjötugi Sparisjóður Ai-nar-
nesshx-epps eigi eftir að vaxa og
starfa lengi til heilla og hagsbóta
fyrir Ai'narnesshreppsbúa og
aðra sem við hann skipta á heil-
bi-igðum grundvelli. H. Dav.
ÁSKORUN
Fegrunai-félag Akureyrar sendi
s.l. viku áskorun til húsi'áðenda
í bænum þar sem þess var farið
á leit við þá, að þeir útrýmdu
njóla á lóð sinni og næsta ná-
grenni, við götukanta, framan
við hús o. s. fx-v. Félagið endur-
tekur nú þessa áskorun sína, því
að svo er nú komið, að njólinn
er farinn að setja svip á bæinn
öðrum 'gróðri fremur, og er það
leitt, því að hann er hið mesta
illgresi og sáir sér fljótt út, ef
ekkert er að gert til að útrýma
honum. Hann mun vei-a tvíær
planta, svo að hann drepst út,
ef hann er höggvinn upp eða
sleginn, áður en hann nær að
fella fræ. Þetta getur almenn-
ingur gert til að fegra bæinn án
mikillar fyrirhafnar, en það þarf
að gerast strax.
Stjórn Fegrunarfél. Ak.
Auglýsið í Degi