Dagur - 16.06.1954, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 16. júní 1954
D A G U R
5
LÝDVELDIÐ 10 ÁRA
Nii þegar þjóðin heldur hátíð-
legt 10 ára afmæli lýðveldis á ís-
landi, hefur hún margs að minn-
ast, bæði atburða og margra
ágætra manna, þó einn beri þar
hæst.
Lýðveldið var ekki stofnað
með einu átaki 17. júní 1944,
heldur átti það langan aðdrag-
anda og mörgum áföngum þurfti
að ná áður, og hver þeirra kostaði
langa og harða baráttu.
Þegar íslendingar gengu út-
lendum konungi á hönd 1262, var
það skilningur þeirra, að þeir
hefðu að vísu tekið sér útlendan
konung, en sem frjáls þjóð, sem
ekki ætti í neinu að lúta annarri
þjóð eða útlendum mönnum,
nema konunginum einum. A
samningi þeim, sem um þetta var
gerður, byggðu íslendingar síðar
sjálfstæðiskröfur sínar. En samn-
ingurinn var ekki haldinn af kon-
ungi. Fljótlega fór ríkisráð og
önnur erlertd stjórnarvöld að
hafa afskipti af íslenzkum mál-
um, ásamt konungi og að lokum
fór svo ,að íslandi var stjórnað
eins og hverju öðru stifti í Dan-
mörku og stundum jafnvel eins
og það væri nýlenda Dana. Þessu
fylgdi svo verzlunareinokun,
arðrán og hvers könar kúgun, svo
að þjóðin sökk niður í hina mestu
eymd og volæði og lá raunar við
að hún færist með öllu af hungri.
íslendingar reyndu stundum
að reisa rönd við hinum útíenda
yfirgangi og er margra ágætra
manna að minnast frá sjálfum
niðurlægingartímunum, en þeim
varð ekki mikið ágengt vegna
umkomuleysis þjóðarinnar og
hugsunarháítar þeirra tíma. Það
er fyrst eftir að frelsishreyfingar
19. aldarinnar hafa farið eldi um
löhdin, að nokkuð verður ágengt.
Baldvin Einarsson berst fyrir
endurreisn Alþingis, sém náði
ftam að ganga að honum látn-
um 1845. Það var fyrsti áfanginn
og næsta þýðingarmikill, því að
frá Alþingi komu jafnan kröfurn-
ar um aukið sjálfsforræði, þar til
sigrinum var náð.Fjölnismenn, og
þá fyrst og fremst Jónas Hall-
grímsson, vöktu þjóðina til með-
vitundar um sjálfa sig og rétt
sinn. Svo tók foringinn mikli Jón
Sigurðsson við forustunni. Þess-
um tímamótum lýsir skáldið
Hannes Hafstein vel í eftirfarandi
ljóðlínum:
„Lengi hafði landið sofið
lamað, heillum svipt og dofið —
fornt var vígið frelsis rofið,
farið kapp og horfin dáð.
Þegar loks um álfu alla
árdagsvættir heyrðust kalla —
þjóð vor rumska þorði varla,
því að enginn kunni ráð —
þar til hann kom, fríður, frækinn,
fornri borinn Arnar slóð,
bratta vanur, brekkusækinn.
Brjóst hann gerðist fyi'ir þjóð.“
Barátta Jóns Sigurðssonar og
margra ágætra samherja hans
varð löng og hörð og ekki auðn-
aðist honum að sjá í lifanda lífi
landið svo frjálst, sem hann hafði
vænzt og barizt fyrir. Verulegum
áföngum var þó náð undir for-
ustu hans. Verzlunarfrelsi var
veitt 1854 og þar með aflétt til
fulls meira en tveggja alda einok-
un og verzlunarkúgun. Með
stjórnarskránni 1874 fékk Alþingi
löggjafarvald og gat þá farið að
vinna að margs konar framförum
í landinu, þó útlend stjórn hindr-
aði það oft.
Jón Sigurðsson hafði vísað veg-
inn og eftir dauða hans var bar-
áttunni haldið áfram undir for-
ustu ýmsra ágætra manna, sem of
langt yrði upp að telja. Fyrst lá
fyrir að fá æðstu stjórn landsins
flutta inn í landið sjálft og í hend-
ur íslenzkra manna, eins og Jón
Sigurðsson hafði jafnan krafizt.
Baráttan fyrir því stóð í 30 ár,
því að Danir neituðu lengi vel
öllum tilslökunum í þá átt. Árið
1904, fyrir 50 árum, kom þó
heimastjórnin: stjómin fluttist
inn í landið og skyldi bera ábyrgð
fyrir Alþingi. Þá var einum
stærsta áfanganum náð og síðan
hefur landið að mestu verið
frjálst nema að formi til. Með
sjálfsforræðinu komu svo auknar
framfarir á öllum sviðum þjóð
lífsins, svo sem kunnugt er.
Sjálfforræðið var að miklu
leyti fengið, en í augum Dana og
annarra þjóða var þó ísland enn
hluti af „Danaveldi". Því vildu
fslendingar ekki una og baráttan
fyrir fullvéldinu hófst. í þeirri
baráttu gekk á ýmsu og íslend-
Við lækinn.
Ég kem að fjallalæknumi sem liðast niður hlíð,
þar lítil sóley hlær í hvammi vænum;
á bökkum fagurgrænum sér blómin una fríð
og bifast, vaggast, hreyfð af mildum blænum.
Að lækjarstraumi svölum, er leita þörstlát dýr,
þau láta vatnið svala heitum tungum.
En efst í bakka háum að hreiðri fuglinn snýr
og hlynnir þar að svöngum, litlum ungum.
Ó, Drottinn Jesús, gef mér að líkjast læknum þeim,
er líf og svölun flytur þeim, er njóta.
Á meðan braut míri liggur um Íífsins þrautaheim,
ó, láttu aðra blessun af mér hljóta.
Sæmundur G. Jóhannesson.
ingar og forustumenn þeirra voru
ekki alltaf sammála um leiðirnar,
þó takmarkið væri hið sama.
Ýmsir atburðir urðu þó til þess,
að við unnum sigur í þeirri deilu
tiltölulega fljótt. Með sambands-
lögunum 1918 viðurkenndu Danir
ísland sem frjálst og fullvalda
ríki í konungssambandi við Dan-
mörku. Auk þess var svo um
samið og ákveðið í sambandslög-
unum, að sambandinu mætti
segja upp að liðnum 25 árum. Á
því ákvæði laganna var svo lýð-
veldisstofnunin 17. júní 1944
byggð.
Á 10 ára afmæli íslenzka lýðveld
isins höfum við margs að minnast
og margt að þakka. Við þökkum
þeim mönnum, „sem börðust
fremst, með trausta trú, til tak-
marks þess“, sem náðist fyrir 10
árum og þá auðvitað Jóni Sig-
urðssyni fyrst og fremst, en einn-
ig mörgum öðrum, og þó nöfn
þeirra verði ekki talin hér, mun
saga þjóðarinnar geyma þau um
ókomnar aldir. Okkur ber einnig
að muna og þakka, að fyrrverandi
sambandsþjóð okkar, Danir
’sýndu okkur fullan drengskap
lokin ,einkum með fullveldisvið-
urkenningunni 1918 og að síðasti
'konungur okkar, Kristján 10, var
góður konungur og að síðasta
jverk hans, sem konungs íslands,
var að árna lýðveldinu allra
heilla við stofnun þess.
ísland hefur verið frjálst og
fullvalda lýðveldi í 10 ár og við
vonum og biðjum að svo verði
um alla framtíð. Ýmsar hættur
geta að okkur steðjað, ekki sízt af
völdum styrjaldar, ef slík ósköp
skyldu henda. Sennilegast er þó,
og það verðum við að vona, að
framtíð íslands sé mest komin
undir þegnskap, dugnaði og
drengskap þess eigin sona og
dætra. Gefi guð og gifta lands-
ins, að íslendingar varðveiti vel
þann dýra arf, er þeir hafa hlotið,
og þá mun vel fara.
Benili, Stefánsson.
Innlánsdeild K.E.A.
Á nýlega loknum aðalfundi
Kaupfélags Eyfirðinga var það,
meðal annars, upplýst að inn-
lánsdeild félagsins hefði aukizt á
árinu 1953, um 1.700.000.00 kr.
Þetta er vissulega ánægjuefni
og það raunar á fleiri en einn veg.
Mér virðist þetta benda til all-
góðrar fjárhagsafkomu félags-
manna. Gera má ráð fyrir að þeir
félagsmenn, sem mest fé hafa
handa á milli, hafi svo miklar
framkvæmdir með höndum að
þeir hafi naumast fé til innlána.
Þeir, sem aukið hafa innláns-
deildina virðast því aðalléga vera
eldri menn, sem lítt eða ekki
standa í framkvæmdum, og börn
og unglingar, sem falið hafa KEA
sparifé sitt til varðveizlu.
Er þetta sérstakt ánægjuefni
og bendir til þess að fjárhags-
styrkleik KEA sé treyst sem
tryggum bakhjarli til öryggis því
sparifé, sem félaginu er falið til
jvarðveizlu. Enginn leggur sparifé
isitt í stofnun, sem ekki er full-
treyst til að geta skilað því aftur
þegar á þarf að halda.
Aukning innlánsdeildarinnar er
líka hagsmunaatriði fyrir rekstur
jfélagsins, því þó það greiði alveg
jsömu vexti af innlánsfé og aðrar
stofnanir, þá er samt hagfelldara
fyrir félágið að hafa það en víxla-
lán. Mér þótti því alveg sérstök
ástæða til að lýsa yfir því á aðal-
fundinum í sambandi við umsögn
endurskoðenda um reikninga
félagsins, að það væri sannfæring
mín að fjárhagur Kaupfélags
Eyfirðinga væri mjög traustur og
öruggur. Rökstuddi eg þetta með
því að lýsa traustleika þeirra
meginstoða, sem stæðu undir
fjárhagnum, hverri fyrir sig.
Vildi eg sem skýrast lýsa því
fjárhagsöryggi, sem innlánsdeild
KEA hvíldi á. Brýndi eg það
fyrir félagsmönnum að láta KEA
sitja fyrir innlánsfé sínu og
hvetja aðra, er á þeirra vegum
væri, til að gera slíkt hið sama.
Lánsfjárþörfin í landinu, er
Á annan í hvítasunnu fór fram
frjálsíþróttamót á íþróttavellinum
hér á Akureyri milli ÍBA og ÍR,
Reykjavík. Veður var gott og
áhorfendur margir.
Mótsstjóri var Gunnar Stein-
sen. Fararstjóri IR var Jakob
Hafstein. — Úrslit í einstökum
greinum voru sem hér segir:
Míluhlaup.
Sigurður Guðnason 1R 4:33.0 mín.
Stangarstökk.
Valgarður Sigurðss. (Þór) 3.40 m.
Bjarni Linnet ÍR 3.15 m.
800 m. hlaup.
Ingimar Jónsson KA 2:12.4 mín.
Marteinn Guðjónsson ÍR 2:15.8
mín. sek.
ÍBA 09 ÍR
Spjótkast.
Jóel Sigurðsson ÍR 62.20 m.
Hjálmar Torfason ÍR 51.47 m.
Þristökk.
Vilhjálmur Einarss. MA 13.22 m.
Helgi Björnsson ÍR 13.13 m.
Hástökk.
Gunnar Bjarnason ÍR 1.70 m.
Leifur Tómasson KA 1.65 m.
200 m. hlaup.
Leifur Tómasson KA 23.2 sek.
Vilhjálmur Ólafsson ÍR 23.4 sek.
4x100 m. boðhlaup.
Sveit KA 45.6 sek. (Ak.met).
Hermann, Stefán, Höskuldur,
Leifur.
Sveit ÍR 47.6 seek.
(Framhald á 7. síðu.)
sem sténdur, miklu meiri en
lánamöguleikarnir. Því er nú
hafinn alhiennur áróður um
sparnað og sparifé. Hefur löggjaf-
inn sjálfur, í því efni, ekki látið
sitt eftir liggja, sem augljóslega
kemur fram í setningu löggjafar
um skattfrelsi sparifjár.
Er því þess að vænta að sparifé
aukizt í landinu til hagsbóta fyrir
bæði lánþega og lánardrottna. í
því sambandi er full ástæða til að
minnast þess að nákvæmlega
þessar ástæður eru einnig fyrir
hendi hjá Kaupfélagi Eyfirðinga.
Ekkert fé í rekstri þess er betra
en þess eigið fé og félagsmann-
anna. Því meira eigið fé því
hagfelldari rekstur bæði fyrir fé-
lagið sjálft og einstaklingana.
Nú er nývakin hreyfing fyrir
því að hvetja og hjálpa börnum
til að geyma og ávaxta spariaur-
ana sína. Er þetta lofsverð við-
leitni og þroskandi fyrir börnin.
Hefur Landsbankinn lofað að
styðja myndarlega að þessari
hugmynd;
Nú vil eg, í þessu sambandi,
beina því til stjórnar KEA, hvort
hún sjái sér ekki fært að athuga
um hvort og á hvern hátt KEA
gæti orðið börnum félagsmanna
að liði í þessu efni. Mætti þetta
sjálfsagt verða með ýmsum hætti
og án tilfinnanlegra fjárútláta.
En veigamest finnst mér að sé hin
uppeldislega hlið þessa máls og
sú, er ekki mætti leggja minni
áherzlu á. Bæri í því efni að skýra
fyrir barninu að krónan, sem það
sparaði og fæli K. E. A. til varð-
veizlu, væri að greiða þess eigin
veg í framtíðinni, sem verðandi
samvinnumanns. Og því fleiri,
sem þannig legðu saman „þótt
veikburða séu og smáir“, því
meira gagn gerðu þau líka kaup-
félaginu sínu, og því fleiri og
stærri steinum gætu þau þokað
af leið, sem til hindrunar væri
framgangi góðra mála. í þessu
birtist máttur samtaka og
bræðralags, sem þannig gerði
börnin sjálf þátttakendur, þó í
smáu sé, í allsherjar baráttu fyrir
gengi og andlegum þroska alls
mannkyns. Því betur sem börnin
gætu skilið og tileinkað sér þessi
sannindi, því öruggari þegnrétt
ynnu þau sér í ríki samvinnuhug-
sjónarinnar, sem endast mætti
þeim alla tíð.
Væri hér tilvalið verkefni fyrir
okkar ágæta fræðslufullteúa að
vinna að.
Margt fleira gæti hér vitanlega
komið til greina um að auka og
efla innlánsdeild K. E. A. sam
mest. Og eg. hefi þá trú, að ef víð
öll leggjumst á eitt í fullkomnu
bróðerni og einlægni, þá gæti
mikill árangur orðið í þessu efni.
Eg held líka, að þetta geti orðið
þroskandi, einnig fyrir okkur, þó
af barnsaldri séum.
Hólmgeir Þorsteinsson.
Barnavagn
sem nýr til sölu.
Afgr. vísar á.