Dagur - 02.04.1955, Blaðsíða 1

I
ÍFylgist með því, sem gerizt
hér í kringum okkur. —
Kaupið Dag. — Sími 1166.
DAGUR
kemur næst v'tl miðviku-
dagimi 6. apríl.
XXXVIII. árg.
Akureyri, laugardagmn 2. apríl 1955
19. tbh
Landskjáfffí sunnaniands í gær
KI. 4,27 e. h. í gær kom mjög sn'arpur landskjálftakipp-
ur suðvestanlands og síðar minni hræringar stanzlaust að
kalla þar til kl. nær 6, er rnjög harður kippur varð aftur.
Harðastur var landskjálftinn í Hveragerði. Sprungu þar
veggir húsa, skorsteinn hrundi, gler brotnaði í gróður-
húsum. Hverir spýttu mórauðu. Fólk hafðist ekki við í
húsum inni. í gærkvöld voru enn liræringar og ætlaði
sumt fólk burt úr þorpinu. Jarðhræringar þessar fundust
mjög greinilega í Rvík, Akranesi og víðar suðvestanlands.
Verkfall hófst
Iiér í gær
Fyrir 160 árum var utaiiríkisverzlun
Samli búðin" var athygíisverð-
asfi verzlunargfugginn í gær
islendinga minm en nokkurrar ann-
arrar þjóðar í Evrópu, m í dag er tafl-
inu sniiið við og verzlunin er lilutf alls-
lega meiri en Iijá öðrum þjóðum
Stiklað á nokkrum atriðom úr fróðlegu sögulegu
yfirliti í ræðu Friðjóns Skarpliéðinssonar bæjar-
fógeta, á verzlunarliátíðiuni hér á Ák. í gær
Akureyri var í hátíðabúningi í
gær fánaskreytingar í miðbæn-
ifm og fánar við hán á opinberum
byggingum og víða við hus bæj-
armanna.
Veður var ákaflega gott.
Á fimmtudagskvöldið var yfir-
leitt búið að ganga frá glugga-
skreytingum verzlana. Var merki
frjálsrar verzlunar alls staðar, og
í gluggum aðaiverzlunarhúss
KEA mjög vandaðar og skemmti-
legar útstillingar.
Mesta athygli vakti „gamla
búðin“, sem fyllti stóran glugga í
véla- og búsáhaldadeild KEA.
Var þar eftirlíking af búS frá því
um miðja öldina sem leið, og var
verkið skemmtilega unnið og gaf
svip af gömlu búðagerðinni og
varningnum, sem enn eimdi eftir
af hér nokkuð fram á þessa öld.
Verzluuarmenn minnt-
ust afmælisins að fíótel
KEA í gær
Kaupfélag Eyfirðinga og Verzl-
unarmannafélagAkureyrar höfðu
boð inni að Hótel KEA síðdegis í
gær fyrir verzlunarstjóra hér í
bænum og ýmsa aðra gesti. Var
þar minnzt aldarafmælis frjálsrar
verzlunar. Jakob Frímannsson
framkvæmdastj. bauð gesti vel-
komna, rakti sögu verzlunar á
Akureyri og ræddi gildi verzlun-
arstarfsins fyrir hagsæld og
menningu þjóðarinnar. Svtrrir
Ragnars kaupmaður flutti stutt,
sögulegt yfirlit. Auk þeirra töl-
uðu Art’nur Gook ræðismaður,
Steinn Steinsen bæjarstjóri og
Balduin Ryel ræðismaður.
í gær var fyrsti verkfallsdag-
urinn hér á Akureyri. Verka-
tnannafélagið og Verkakvenna-
félagið höfðu boðað verkfall frá
1. þ. m., en önnur félög ekki
enn sem komið er. í gæt var
stöðvaður akstur úr porti hjá
ciíufélÖgunum og öll verka-
mannavinna féil niður, en
vegna hátíðahalda og lokunar
sölubúða af tilefni 160 ára af-
mælis frjálsrar verzlunar bar
bærinn Iítil einkenni verkfalls-
ins í gær. Benzín er afgrcitt á
sölustöðum meðan birgðir í
tönkum þar endast, og síðan
mun gefin undanþága til
lækna, ljósmæðra og annarra,
er verkfallsmenn dæma hæfa
til þess. Póstur úr bíium verður
ekki stöðvaður, að því form.
Verkamannafélagsins hefur
skýrt blaðinu frá, enda mun
ekki koma sunnanpóstur nema
nieð samþykki verkfallsmanna
í Rvík. Af vinnudeilunni þar er
fátt að frétta og siíur allt í sama
fari og virðist ekki draga til
samkomulags enn sem komið
Kaupfélag Eyfirðinga og Verzl-
unarmannafél. Akureyrar cfndu
til hátíðahalda í gær í tileíni af
100 ára afmæli frjálsrar verzlun-
ar. Bærinn var skreyttur fánum
og verzlanir höfðu gluggaskreyt-
ingar.
Einkum vakti athygli „gamla
búðin“, sem til sýnis var í glugga
véla- og búsáhaldadeildar KEA.
Fleiri sýningargluggar voru vel
gerðir og fróðlegir.
Klukkan 1 síðdegis hófst á
Ráðhústorgi hátíðasamkoma. —
Lúðrasveitin lék undir stjóm
Jakobs Tryggvasonar, en síðan
flutti Friðjón Skarphéðinsson
bæjarfógeti og sýslumaður ræðu
og mjnntist aldarafmælisins. Var
ræða hans fróðlegt., sögulegt yfir-
lit og ábending um gildi frjálsrar
verzlunar fyrir sjálfstæði lands-
ins og menningu þjóðarinnar. —
Síðdegis var samkoma á Hótel
KEA og er frá henni sagt annars
staðar í þessu blaði.
Lög um siglingar og verzlun.
Friðjón Skarphéðinsson hóf
ræðu sína mað því að rekja efni
laga um siglingar og verzlun, er
í gildi gengu 1. aprfl 1855. En
samkvæmt þeim var skipum út-
lendra þjóða jafnt sem dönskum
skipum (um íslenzk kaupskip var
ekki að ræða) heimilt að sigla til
löggiltra verzlunarstaða á fslandi,
en fyrstu höfn skyldu þau þó
taka á einhverri af 6 höfnum, sem
ákveðnar voru þessar: Revkjavík,
Stvkkishólmur, fsafjörður. Ak-
ureyri, Eskifjörður og Vest-
mannaeyjar. Öllum var heimilt
að flytja vörur hafna á milli og
verzla ó löglegum verzlunaistöð-
um. Aðkomuskipum var heimilað
að leggja upp vörur til kaup-
manna og farmeigendum heimil-
að að verzla við landsmenn 4 vik-
ur í senn á hverri höfn. En skip
skyldu þó kaupa leiðarbréf og
greiða fyrir 2 ríkisdali af hverju
lestarrúmi í skipinu. Leiðar-
bréfagjaldið var í stað tolls, en
aðrir tollar voru ekki teknir af
innfluttum vörum, og rann
gjaldið í rikissjóð Dana.
Til gildistöku þessara laga er
saga frjálsrar verzlunar á íslandi
á seinni öldum rakin. Hafði frv.
verið samþykkt í danska þinginu
og staðfest af konungi, Friðriki
VII. Hér var brotið blað í þjóðar-
sögunni, sagði ræðumaður, með
lögunum var lagður grundvöllur
að efnalegri viðreisn í landinu.
Lengi varð að bíða mnskiptanna.
Friðjón Skarphéðinsson minnti
á, að ekki hefði mátt vænta þess,
að snögg umskipti yrðu hér á fá-
um árum, þótt verzlunin væri
þannig gefin frjáls. Hér var ekk-
ert fjármagn til, engin hafskip,
blásnauð þjóð eftii margra alda
verzlunaráþján, hallæri og drep-
sóttir. Hér var þjóð. sem talfli þá
aðeins 64 þúsund sálir í tiltölu-
lega stóru landi. Hér var þjóð,
sem mörkuð var á sál af líkama af
harðri lífsbaráttu og undirokun
yfirþjóðarinnar. Það hlaut því að
taka meira en mannsaldu-r, að
þessi fátæka og umkomulitla
þjóð gæti rétt sig úr kútnum og
öðlast traust á sjálfa sig og land
sitt. En með komu verzlunar-
frelsisins öðlaðist þjóðin fcrótt
kjark til þess að heimta rétt sinn
úr hendi yfirbjóðarinnar þá fram
liðu stundir. Verzlunarfrelsið er
því einn af hornsteinunum að
sjálfstæði íslendinga.
Ræðumaður sagði því ríka
ástæðu til að minnast þessa
áfanga nú, og þá alveg sérstak-
lega til bess að minnast beirra
manna, sem böi-ðust eins og hetj-
ur fyrir málstað þjóðarinnar.
Nefndi hann í því sambandi m. a.
Skúla Magnússon, Jón Eiríksson,
Magnús Step’nensen, Stefán Þór-
arinsson og Jón Sigurðsson.
Hréirnun siglinga og verzíunar.
Ræðumaður ræddi síðan að-
stöðu fslendinga til siglinga og
verzlunar allt frá landnámsöld,
og benti á, að engum gæti dulist,
að verzlun hér á landi var erfið-
leikum bundin löngu áður en
einokun Dana kom til sögunnar í
þvrí formi, árið 1602. Skipastóll
landsmanna hrömaði á söguöld,
og þótt reynt væri að tryggja
siglingar með Gamla sáttinála,
tókst það ekki. Og þegar sjálf-
stæðið var glatað, fóru konungar
er.
VerzEunarhús KEA í háfíðabúningi i gær
Myndin var tekin á Kaupvangstorgi í gær. Verzlunarliús KEA er fánum skreytt í tilefni af hátíðahöld-
unum á aldarafmæli frjálsrar verzlunar. í gluggum voru sýniiigar, sem mikla athygli vöktu. M. a. voru
þar myndir og töflur, sem skýrðu frá vcxti félagsins frá stofnun þess 1886 til þessa dags, og fallegar
gluggasýningar á iðnaðarvörum KEA og SÍS. Sérstaka athygli vakti sýning dúka og húsgagnaáklæðis
frá Gefjuni í glugga vefnaðarvörudeildar. Ryðja fataefni og áklæði verksmiðjunnar sér nú mjög íil
rúms á markaði, bæði hér og í Rvík. Þá var og sýning framleiðsluvara „Heklu“ og margt fleira. Gainla
búðin var j sýnmgarglugga véla- og búsáhaldadeildar félagsins og er frá henni skýrt amiars staðar.