Dagur - 02.04.1955, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Laugardaginn 2. apríl 1955

1
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88. — Sími 1166.
Blaðið kemur út á hverium miðvikudegi.
Árgangur kostar kr. 60.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
I’RENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Frjáls verzlun
I SAGA FRJÁLSRAR VERZLUNAR á íslandi
:r hluti sögunnar um almenna viðreisn eftir
nargra alda niðurlægingu og kúgun. í gegnum
/erzlunina og snertinguna við viðskiptalíf og
ramfarir í öðrum löndum, fann þjóðin á ný mátt
sinn og trúna á landið. Hugsjón varð hér sem oftar
i ifigjafi. Hamingjusamt menningarríki blasti við
liugarsjónum brautryðjendanna. Jón Sigurðsson
itti aldrei von á neinum verzlunargróða fyrir
;ig. Engin slík veraldarhyggja brýndi hann í bar-
í ■ ittunni. En í hjarta hans brann glóð hugsjónarinn-
u' um frjálst, sjálfstætt íslenzkt ríki og menning-
uþjóð. Það var honum nóg hvöt.
! EN ÞÓTT INNRI ELDUR hafi kynnt undir,
! j.irfti meira til að leiða hinn nýja tíma til vegs í
I ojóðfélaginu. Það sá Jón Sigurðsson líka mæta
í 'el. Hann sá það í upphafi, hver breyting mundi
■ i verða þegar verzlunargróðinn, sem um aldir
fiafði verið fluttur úr landi, yrði kyrrsettur í
andinu. Þá er fundinn vegurinn til frelsis og
1
. ramfara, ritaði Jón Sigurðsson um það bil, sem
oyrjaði að rofa til í verzlunarmálunum. Með upp-
■: iiafi frjálsrar, innlendrar verzlunar tók að draga
! Mv fjárflóttanum úr landi. Sá straumur fór minnk-
I . mdi eftir því sem erlendum kaupmönnum fækk-
| nfti. og sú tízka varð útlæg ger, að íslenzkir kaup-
' ngnn lifðu af verzlunararðinum úti í Kaup-
! ; nannahöfn. Um aldamótin voru útlendingarnir
! irðnir fámennir, og um 1930 hvarf hin erlenda
i 'przlunarstétt af sjónarsviðinu hér. Ný verzlunar-
aús í eigu íslenzkra manna risu upp á lóðum
jömlu einokunarinnar og arftaka hennar. Verzl-
marhús danska tímans eru nú orðið fornleifar að-
i^ins.. Um leið og aðstaðan breyttist, gerðist meira
en að fjármagnið, sem áður var flutt úr landi, væri
kyrrsett. Víða fór svo, að sá arður, sem innflutn-
i :ngs- og útflutningsverzlun skapaði; varð kyrr
' ,'ieima í byggðunum, og varð, er tímar liðu fram,
' indirstaða almennrar uppbyggingar á sviði verzl-
i
■ mar og framleiðslu. Sú þróun er einn hinn merk-
asti kafli verzlunarsögunnar. Á þeim vettvangi
iiafa kaupfélögin skilað mestu dagsverki. í hverri
1 í.iiifn að kalla, blasa nú við framleiðslutæki, sem
! óil eru orðin af fjármagni því, sem fólkið sjálft
] aefur skapað með vinnu sinni og ávaxtað í sam-
I /jnnu. Úti um sveitir hefur frelsið í verzlun og fé-
! agsmálum skapað aðstöðu til margháttaðra fram-
I kvæmda og framfara. Fjárstraumurinn, sem fyrr
! a tímum lagði grundvöll að koparþökum Kaup-
! ' nannahafnar, stendur í dag undir fjölþættri fram-
! . eiðslu í sveit og við sjó. Kaupmaðurinn er i dag
j /enjulegur borgari. Nafnið geymir ekki lengur
i /ald né yfirdrottnun í huga alþýðunnar. Með
í uamtökum tók fólkið sjálft starf hans í sínar hend-
! 'jr og fann, að verzlun var ekki starf fyrir útvalda
I aeldur almenn þjónusta. Þótt marga skugga hafi
! oorið á, er þjónustan samt aðalhlutverk verzlun-
| irinnar í huga alls þorra þjóðarinnar í dag.
MARGT HEFUR VERIÐ skrafað um frjálsa
■
/erzlun þessa siðustu daga, og þess minnzt með
nyndarbrag, að 100 ár eru liðin síðan Danir leystu
j rdafabandið af verzluninni. En vonandi hafa ekki
| 511 fögru orðin orðið til þess að dylja menn þeirri
| fitaðreynd, að í rauninni er.langt frá því, að þjóðin
búi við frjálsa verzlun í bókstaf-
legri merkingu, eða hafi gert það
langtímum saman síðan frelsið
var lögleitt 1855. Síðan hafa mörg
lög og margar reglugerðir verið
sett til að svipta landsmenn
verzlunarfrelsi. Oftast hefur það
verið fyrir óviðráðanlegar, utan-
aðkomandi aðstæður. Þrátt fyrir
allt talið um frelsi, býr hinn
frjálsi heimur ekki við raunveru-
legt verzlunarfrelsi. Hver þjóð
býr á sínum skika, umgirt tolla-
og gjaideyrismúrum. Unnið er að
því af beztu mönnum margra
þjóða, að rífa þessa múra niður,
en lítið miðar að því marki.
Margir standa þar líka fast í gegn
Heilar stjórnmálakreddur flytja
þann boðskap, að verzlun og aðr-
ar athafnir manna skuli um alla
framtíð vera í viðjum fjarlægs
ríkisvalds og hefðarstéttar þess,
embættismannanna. Það var
mikil bjartsýni hjá Jóni Sigurðs-
syni, er hann skrifaði, um miðja
öldina sem leið, um verzlunar-
frelsi í framkvæmd: „. . . . Þá er
fundinn vegurinn til frelsis og
framfara, og vegurinn til stjórn-
arbótar að auki, sem ekki þarfn-
ast lengi leyfisbréfa frá stjórn-
inni í Kaupmannahöfn. ... “ —
Hann sá það rétt, að frelsið er
vegurinn til framfaranna, og
hann spáði rétt um að stjórnin í
Kaupmannahöfn yrði ekki fram-
ar spurð ráða. En honum skjátl-
aðist er hann hélt, að í framtíð-
arríkinu þyrfti ekki lengur leyf-
isbréf. Þau hafa kynslóðirnar
flutt með sér í 100 ár. Þau eru
skugginn á verzlunarfrelsinu í
dag.
Orðsins list á Sæluviku
Skagfirðinga.
„Gestur“ á Sæluviku Skagfirð-
inga skrifar blaðinu:
„SÆLUVIKU Skagfirðinga er
nýlega lokið. Meiri hluti skémmt-
ananna fór fram í Bifröst, félags-
heimili Sauðkræklinga, sem er
hinn reisulegasti samkomustað-
ur. Vikan hófst með guðsþjón-
ustu en endaði í dansi. Aðaluppi-
staða þessarar fagnaðarviku voru
þrír sjónleikir, bíósýningar og
dans fram eftir nóttum. Umfangs
mesti leikurinn var „Nýársnótt-
in“ eftir Indriða Einarsson. Hann
var sýndur alla dagana. Karla-
kórinn „Heimir“ söng undir
stjórn Jóns Björnssonar. Þá var
og einn umræðufundur, og máls-
hefjendur voru ráðunautarnir
Olafur Sigurðsson, Hellulandi, og
Haraldur Árnason. Fluttu þeir
fróðleg og skemmtileg erindi og
gáfu fundarmönnum með þeim
víðátt.umikið umræðusvið. — En
fundur þessi var mjög illa sóttur,
og er það mikil breyting frá fyrri
tíð, þegar skagfirzkir andans- og
mælskumenn áttust við, sjálfum
sér til hressingar og öðrurn til
ánægju og fróðleiks, og minnast
nú eldri menn í Skagafirði þeirra
daga þegar umræðufundirnir
settu svip á Sæluvikuna.
SÍÐASTA DAGINN voru vís-
ur bótnaðai'. Sú keppni fór fram
á undan leiksýningu, en var boð-
uð með litlum fyrirvara. Samt
varð aðsókn að vísugerðinni svo
mikil, að hvert sæti og stæði í
húsinu var fullskipað, og margir
urðu frá að hverfa Þessir menn
voru fengnir til að botna vísu-
upphöfin: Gunnar Einarsson
bóndi og kennari, Bergskála,
Haraldur Hjálmarsson, afgr.m.,
Sauðárkróki, og Sigurður Jónas-
son, iðnaðarmaður, Hróarsdal. —
Skáldin voru fljót að yrkja og
virtust ekki taka nærri sér að
leysa þrautina. — Eg læt hér
fylgja nokkrar vísur, sem sýnis-
horn, er eg skrifaði í vasabók
mína jafnóðum og þær voru ort-
ar:
Ein sat bekkinn undirleit
átti von á sveini.
H. H. botnaði þannig:
Hún var „kæk“ og kinnafeit
kunni að hugsa í leyni.
S. J. botnaði svo:
Fögur var hún, hýr og heit
með hjarta ekki úr steini.
Og G. E á þessa ieið:
Andlitsbjört og hörundsheit
hugsaði sitt í leyni.
Þegar andans þrýtur fjör
þyngjast yandamalin.
S. J. botnaði þannig'
Kasta eg af mér hverri spjör.
Konur' Hérna er sálin.
Þú ert eins og ævintýr
eða ljúfur draumur.
Botn eftir G. E.:
Innst í hjarta ástin býr
ólgar blóðsins straumur.
Heldur þu að Hannibal
og Hermann vinni saman?
G. E. botnaði svo:
Það er misjafnt mannaval
þó meti báðir framann.
SKAGFIRÐINGAR fjölmenntu
á Sæluvikuna, enda voru vegir
færir og veðurblíða alla dagana.
Okunnugum dylst ekki, að Skag-
firðingar kunna vel að skemmta
sér, og það er sagt að þeim endist
Sæluvikan allt árið. Því að þegar
minningarnar fara að dofna tekur
tilhlökkunin við. En mér finnst
að þeir ættu að láta þessa gleði-
daga bera meiri svip af öllu hér-
aðinu og láta orðsins list, bæði í
bundnu og óbundnu máli, taka
sinn fyrri sess.“
Sönglist morgunstundarinnar.
ÞEIR, SEM risið hafa árla úr
rekkju eða brugðið blundi lítið
eitt fyrr en venjulega, undan-
farna morgna, hafa eflaust hlust-
að á fuglasönginn, með óbland-
inni gleði. Veðrið hefur verið dá-
samlegt og vinir okkgr, sem tekið
hafa tryggð við tré og runna í
görðunum okkar eru lítið eitt
morgunglaðai'i en við flest, sem
tilheyrum hinu venjulega, svefn-
þunga fólki.Þeir vekja okkurmeð
margradda og tilbrigðamiklum
söng, sem er helgaður komandi
vori. Um venjulegan fótaferðar-
tíma er söngurinn þagnaður og
fuglarnir flognir til fjalla.
Manni verður hugsað með
þakklæti til íþeirra handa, er
gróðursettu trén. Það er þeim að
þakka, hversu yndislegra morg-
untónleika við njótum. Engin
hljómlist er eins fögur og marg-
raddaður fuglasöngur þrasta og
(Framhald á 7. síðu).

VALD. V. SNÆVARR:
%
©
*
Þegar þysinn hljóðnar. f
£
„Eg á lika aðra sauði, sem ckki eru aí %
þcssu sauðabyrgi þá byrjar mér og að ^
lciða, og þeir munu heyra mina rausl;
og það mun verða ein hjörð og einn j
hirðir." — Jóli. 10, 16. @
Oss, sem þetta blessað land byggjnm, liður %
^ sennilega mtela vel i samanburði við ýmsar aðr- ^
ar þjóðir, þegar alls er grelt. Vér scejum það ber.t,
^ ef vér gerðum náikvceman samanburð á þeirra ^
liag og vorum, en þann samanburð gjörum vér ^
^ o/ sjaldan. Hugstim til heiðnu landatína. í þess- @
y um mánuði er fjársöfnunardagur heiðingjatrú- í
5 boðsins, Pálmasunnudagurinn. Höfum vér ekki £
r ráð á að miðla þeim einhverju, sem berjast fyrir F
S bcettum hag þeim til liandat Eða hvernig er T
* hagur þeirra? Berum I. d. saman almenn mann- J
® réttindi þar og hér. Hér er konan sett mannin- ^
^ um jafn háll i fleslu tilliti. Þar er hún ambátt |?
|| mannsins, og á sér litinn sem engan rétl. Hér er ^
hverju barni hjúkrað og hjálþað til lífs og ®
y þroska. Þar eru þau börn, sem eitthvað er að, ijt
víða vœgðarlaust borin út, og hvorki cetlað líf né
$ þroshi. Hér cru lceknar, sjúkrahjálþ og lið. Er
® eltki ólíhu samait að jafna? Langar þig ekki til
* að. taka jxitt i tilraun til að jafna lifskjörin? En
© — hvernig slendur á þessum regin-mismun? — X
% G cc f u m u n i n u m v e l d u r k r i s t i n l r’ú %
5 og lifssltoðun. Þcrr eru mceður vestrcennar
^ menningar. Vér njóhnn blessunar hennar, en ^
£ heiðnu þjótðirnar eklti. Sterkviðri andans hafa *
ð eltki enn náð að blása yfir lönd þeirra. Hverju
<■ er um að kcnna? — Um vorar hendur, hinna &
a kristnu þjóða, átti kristindómurinn að berasl £
X vm lönd og höf, allt að takmörkum heimsbyggð- i
® arinnar. Svo mcclii sá fyrir, sem oss gaf kristni- £
* boðsskipunina. Hún er svo ákveðin og skýlaus: 5-
6 „F a r i ð jt v i o g k r i s t n i ð a 11 a r þ j ó ð- %
« i r,“ bauð hann. Skyldi það ekki valda honum
S hryggðar, Iwe treglega vér sinnum þessari fyrir- ^
^ skipun lians? Sltyldi hann ekki hafa crtlazt til,
að kristniboðinu vccri nú lokið að fullu? Vafa- ^
^ laust er það vilji hans, að sem fyrst tnegi fara að ®
ý tala um „e i n a hjörð og eitinhirði.“ Í
§ Vafalaust er það vilji hans, að Korián verði virl r
X um allan heim, börn fái hollt og gotl uppeldi, 5
© þrirlar fái' fréísi og syndarimi fyrirgefningu X
é Guðs. Vafalaust ann hann héiðingjunum þess, i
j| að Ijós þekkingar i andlégum og likamlegum ^
Í efnum renni upp i löndum þeirra. En til þcss ^
X að það geti orðið, þarf sterkviðri' 'andáns áð
i blása yfir þau fyrir kraft kristinnár trúar. — ®
y Kristniboðið er s af n a ð ar mú-l- i eðli sinu. *
ú Að réttu lagi cetti hver kristinn maður að slyrkja £
5 það með fyrirbcenum og gjöfum. Þeir með slór- i
j? um gjöfum, sem það gela. Ilinir með smágjöf- £
* um af fátcckt sinni. Blessun fylgir hverri gjöf, A
S sem gefin er af góðum liug og fórnfúsu hjarta. J
% — Vér biðjum fyrir hciðingjunum með orðum ijí
J Iniarsháldsins Malthiasar Jochumssonar i?
I
Ó, lit á þeirra hryggðar liag,
sem heiðnin blindar nótt og dag,
ó, kveik Jyeim Ijós, ó, send þeim sól,
ó, sýn þcim Jesú náðarstól.
O, veit hjá þeim að vcrði Ijós,
unz vaknar sérlwer dáin rós.
Ó, veit þeim öllum hjálp og hlif
og hér og siðar eilíft líf.
(Sálmab. 552, 5—6).
Onýtar tölur í íslenzkum karl-
mannaskyrtum
Húsmóðir skrifar blaðinu á þessa leið:
NÚ Á SEINNI ÁRUM fást svo að segja einvörð-
ungu íslenzkar karlmannaskyrtur í verzlunum og
er eg ekki að lasta það. Nú er upp tekinn sá amer-
íski siður, að skyrtur eru með föstum flibbum og
hnepptar á tölu á ermunum. Gömlu lausu hnapp-
arnir eru úr sögunni, og er ekki eftirsjá að þeim.
Skyrturnar, sem framleiddar eru hér, eru úr góð-
um efnum, en galli á framleiðslu einnar verksmiðju
er, að þær eru of efnislitlar. En það er verst fyrir
framleiðandann. Þeir, sem einu sinni hafa keypt
vöru hans, gera það ekki aftur. En öllum skyrtum,
sem hér fást, er það sameiginlegt, að í þær eru
notaðar framúrskarandi óvandaðar tölur. Þær verða
Framhald á 7. síðu.