Dagur - 22.02.1956, Qupperneq 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 22. febr. 1956
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Þorkell Bjömsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166.
Árgangurinn kostar kr. 75.00.
Blaðið kemur út á miðvikudögum.
Gjalddagi er 1. júlí.
flutningur landbúnaðarvara liæfist
að verulegu marki. Við ráðum að
sjálfsögðu ekki verði vöru á heims-
markaði, og þegar við flytjum út
tfurðir okkar, verðum við að sæta
jví verði, sem fyrir þær fæst. Sú
staðreynd, að íslenzkar afurðir eru
ekki útgengilegri erlendis en nú er,
stafar af því, að framleiðslukostn-
aður er hærri hér en víðast livar
PRENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
R444$44444445444«4««444444í4«44S44«4454S44444í444í£
Búnaðarþing og starf þess
UM ÞESSAR MUNDIR situr Búnaðarþing á
fundi í Reykjavík. Verkefni þess eru nú sem fyrr
mörg og munu væntanlega koma til með, að setja
svip sinn á búskapinn um land allt á næstunni.
Búnaðarþing hefur oft markað stefnuna í landbún
aðarmálum og mun að öllum líkindum gera það
enn sent fyrr. Gamalt máltæki segir, að mörg sé bú
manns raunin, og eru verkefni þingsins einmitt þau,
að fjalla um aðsteðjandi örðugleika og gcra tillögur
til úrbóta.
Eitt veigamesta viðfangsefni þingsins að þessu sinni
mun vera að gera tillögu varðandi þurrkun heyja,
þegar langvarandi óþurrkar steðja að. Er þetta við-
fangsefni nú tekið fyrir að gefnu tilefni, ef s'vö mætti
segja, vegna hinna langvinnu óþurrka á Suður- og
Vesturlandi síðastliðið sumar. — Alþingi hefur haft
þessi mál til meðferðar og vísað þeim til umsagnar
Búnaðarþings. Öllum er ljóst, að á heyverkuninni á
sumrin grundvallast alkomunuiguleikar bæiidanna
allt árið, og oft jafnvel um miklu lengri tíma. Ef
ekki reynist unnt að afla þeirra heyja, sem bústófn
inn þarf yfir veturinn, verður að skerða hann, en ef
til þess þarf að koma að einhverju ráði, skilur það
eftir djúp sár, sem langan tíma getur tekið að græða
Enginn ræður við veðurfarið, svo að við engan er að
sakast, þó að illa viðri langtímum sáman. Ög það er
heldur ekki sú hlið málsins, sem til umræðu 'er
Búnaðarþingi, heldur hvernig hjá vandræðum verði
komizt þrátt fyrir langvinn óþurrkasumur, Aður fyrr
var ekki um annað að gera fyrir bóndann en að eigá
allt sitt undir duttlungum veðráttunnar. Það má
segja, að liann og allt hans hafi verið háð sól og
regni. — Tæknilega séð þarf þetta nú ekki að vera
svona lengur. Á þessu sviði sem öðru, hefur vísind
unum fleygt svo fram, að unnt er nú að þurrka hey
og verka, þó að illa viðri og aldrei sjái til sólar. En
hér er þó enn um að ræða sýnda veiði en ekki gefna
Tæki þau, sem til slíkrar heyþurrkunar í stórum stíl
þarf, eru geysidýr, svo að enn mun algjörlega ókleift
fyrir hvern bónda að eignast þau.
Við setningu þingsins benti formaður Búnaðarfé
lagsins á þessar staðreyndir og taldi, að hér mynd
þurfa til að koma félagsleg úrræði svipuð því, sem
átt liafa sér stað við notkun stórvirkra vinnuvéla,
Er þess að vænta, að samtök bænda beri gæfu til
þess að finna þá lausn, sem heppilegust er til úr-
bótar á þessu þýðingarmikla viðfangsefni. íslenzkir
bændur hafa með starfi sínu um langt árabil sýnt
að þeir eru félagslega J>roskaðir og Iiafa á því sviði
oft verið á undan sinni samtíð. Þeir sjá og vita, að
með samhjálp og samvinnu komast þeir Iengra áfram
í átt til bættra lífskjara og lifnaðarhátta.
Á undanförnum árum hafa orðið mjög stórstígar
framfarir í landbúnaðinum. Með dugnaði og atorku
hefur bændastéttinni tekizt að fylgjast með tímanum
og taka nýja tækni og ný tæki í þjónustu sína. Stór
aukin ræktun hefur gert bændunum kleift að auka
verulcga bústofninn, jafnvel á þeim jörðum sem
áður voru taldar rýrar og kostalitlar. — Nú er svo
komið, þrátt fyrir stöðugt vaxandi fólksfjölda
landinu, að landbúnaðarframleiðslan er orðin meiri
en landsmenn geta torgað. Og gleðilegt er það, að
framlciðsla landbúnaðarins skuli vera að komast
það stig, að hún skuli vera samkeppnisfær, gæðanna
vegna, á heimsmarkaðinum. Ef framlciðsla landbún-
aðarins nyti sömu fríðinda og sjávarafurðir til út
flutnings, þá væri ekkert því til fyrirstöðu, að út-
annars staðar. Elér er því einungis
við heimatilbúna örðugleika að
etja. Jafnframt því, sem afla þarf
íslenzkri landbúnaðarvöru öruggra
markaða erlendis, þarf að stefna að
lækkuðum framleiðslukostnaði. Það
er hagsmunamál þjóðarinnar í
heild, en ekki einnar stéttar ann-
arri freniur.
ORÐADALKUR
Móðurmálið góða.
Oft er búið að segja okkur íslendingum, ýmist í
ræðu eða riti, að við eigum einhverja fegurstu og orð-
spökustu tungu í víðri veröld. Og seinast var okkur
sagt í Útvarpi fyrir örfáum döguni eftir kunnum, út-
lendum málvísindamanni, að íslenzkan væri annað
hreinasta mál í Evrópu. Þó er eins og þjóðin viti ekki
um, hvern kjörgrip hún á, og er ætlað að varðveita, í
móðurmáli sítiu. Menn sletta sýknt og heilagt útlend-
m orðum og talsháttum, af því að þeir heyra aðra
hafa það fyrir sér, — líklega til að sýna lærdóm sinn
og menningarþroska! — Þeim mörgu samseku mönn-
um mætti enn að ósekju benda á, að þetta sá og skildi
lþýðuspekingurinn og skáldið Bólu-Hjálmar, ólærður
Hér heldur H. J. áfram máli
sinu.
„Alvörumálið mesta.
STEFNAN væri dæmd óalandi
og óferjandi, sökum þess að einn
og einn kaupfélagsstjóri hefur ekki
verið starfi sínu vaxinn, eða bind-
indishreyfingin fordæmd vegna
ress að einhverjir þróttlitlir fylgj-
endur hennar hafa laumast undan
merkjum.
Nú mun einhver spyrja: Hver er
>á aðalorsök hinnar vaxandi óvirð-
ingar fyrir kristindómi á okkar tíð?
Orsakirnar eru án efa fleiri en ein.
Nefna má: Oheilbrigt skemmtana-
líf, og þá ekki sizt hinar siðspill-
andi og æsandi kvikmyndir, sem
miskunnarlaust er haldið að þjóð-
inni'. Þær eitra hugarfar, a. m. k.
æskúlýðsins, og þarf ekki æskulýð
til. Nýlega sagði maður, að ekkert
væri varið í myndir, þar sem engir
glæpir væru sýndir. Maður sá var
þó af æskualdri, var kominn um
þrítugt. Þá er hið lélega lestrarefni
fjöldans alldrjúgt í áhrifum sínum
til að kæfa niður háleitar hugsanir
ög fágra siði. Viðbjóðslegar glæpa-
og ástafarssögur á hrognamáli. Og
ekki á illa við að hnýta þessum ei-
lífu dægurlögum aftan í, ásamt
textum þeim, sem oft er andlaust
samsafn af væmnum smekkleys-
um. Svo er ennþá eitt, sem ekki
mun ’oft talað um, eða kannski
aldrei. Það eru útvarpsmessurnar.
Ekki svo að skilja, að ræður þær,
sem útvarpað er í sambandi við
gUðsþjónustur, séu ekki oft góðar
og sumar ágætar, aftur á móti aðr-
ar lélegar eins og gengur. Nei, það
er ekki það. Heldur hitt, að mjög
Iítið er á þær hlustað almennt nú
orðið, en þó enn verra hitt, hve
illa er á þær hlustað. Það er haft
opið fyrir þeim, svo er skrafað og
skvaldrað um ólíkustu efni. Það er
t. d. ekki fátítt, að heyra fólk, sem
verið hefur á skemmtisamkomu á
sunnudagsnóttina, vera að spjalla
um atburði, sem þar hafa gerzt.
Eru það oftast einhver afrek, sem
sýnd hafa verið í sambandi við
neyzlu áfengis,og annað álíka upp-
byggilegt. Og þeir, sem heima hafa
setið, drekka í sig fréttirnar með
mestu áfergju, en guðsþjónustan
fer fram fyrir lokuðum eyrum. Þá
er oft undir útvarpsmessum rætt
af miklum ákafa um kaupgjald,
mjólkurverð, fiskverð og önnur
efnahagsmál, að ógleymdum lævís-
legukn óhróðri um náungann. Sem
lítið dæmi um háttvisi hlustenda í
sambandi við útvarpsmessur, má
nefna að fyrir skömmu var stúlka
við störf sín í eldhúsi. I næsta her-
bergi var útvarpstæki og stóð yfir
messa. Prestur var að tóna. Stúlk-
an hafði verið að masa, en lagði
nú allt í einu eyrun að því, sem
heyrðist í tækinu, og sagði svo:
„Mikið andsk. er sætt tónið hjá
honum,“ hélt svo áfram að rausa
um sín hjartans mél.
Hvernig má nú til þess ætlast.
að messur, sem svona er hlustað á,
hafi nokkur áhrif? Það er nú síður
en svo. Meira að segja þær hafa
þveröfug áhrif við það, sem ætti
að vera. Fólk venst á að hlusta á
kristilegar ræður sem hvert annað
hégómlegt skvaldur.
Þetta var ekki svona á fyrstu
dögum íslenzka útvarpsins. Þá
kom jafnvel fólk af öðrum heimil-
um, til þess að hlusta á messur,
þar sem tæki voru. Þá var þetta
nýjung. Síðan útvarpstækin urðu
algengari og einkum vegna þess að
messurnar eru fastur liður í dag-
skránni á sunnudögum, hafa þær
orðið hversdagslegur atburður og
sópazt hefur af þeim allur helgi-
blær. Og það er einmitt aðalkjarn'i
þessa máls. Það, sem á að vera
heilagt, má aldrei verða hversdags-
legt eða vanabundið. En það er
nú einmitt orðið svo, að útvarps
messur eru af öllum fjöldanum
skoðaðar sem meiningarlaus há-
vaði.
Sumir hafa þann sið að skrúfa
fyrir tæki sitt, þegar messa hefst.
Og það er vafalaust mun skárra en
að hafa opið og vera símasandi.
Aðrir hlusta á sönginn, en aldrei á
ræður, rétt eins og þeir álíti, að
það geti aldrei verið annað en
marklaus hégómi, sem prestur fer
með.
Annars á það, sem hér á undan
er sagt, við um fleiri útvarpsefni
en messur. Það gerist alloft, að
verið er að flytja gott erindi eða
gott leikrit. Einhver kemur að,
Hlustar á nokkra setningar, skilur
hvorki upp né niður í neinu, setur
upp vandlætingarsvip og segir, að
þetta sé eintómt bull.
Þannig er þáð oft, að þeir sem
minnst og verst hlusta, eru hvað
harðastir í dómum sínum um út-
varpsefni, og má með sanni segja,
að þeir dæmi eins og blindur mað-
ur um liti.
Nú er orðin venja að lesa Pass-
íusálma í útvarpi á vetri hverjum
Hefur svo verið um allmörg ár,
Þar gegnir sama máli og með
messurnar. Það er haft opið fvrir
lestrinum, en hvernig er hlustað?
Það er kannski setið með hávaða
og ljótu orðbragði yfir spilum, og
jafnvel ekki dæmalaust, að áfengi
sé haft um hönd. Einnig raula
sumir danslög. Ekki er langt síðan
kona ein sagði, að skelfing þætti
sér alltaf þessir Passíusálmar leið-
inlegir.
Þannig er það, að sumt verkar
öfugt við það sem til er ætlazt
Ekki þarf að efa það, að forráða-
mönnum útvarpsins hefur gengið
gott til með því að láta það ílytja
messur og Passíusálma. Þeir hafa
hugsað sem svo, að það mundi
glæða áhuga landsmanna á krist-
inni trú. En reynslan hefur orðið
önnur. Að vísu eru í hverri sveit
og hverjum bæ örfáir, sem hlusta
á þetta útvarpsefni í hljóðri lotn-
ingu. Og það getur verið ein og
ein persóna á heimili, sem gjarna
vill hlusta, en hefur engan frið til
þess fyrir skvaldri annarra heimil
ismanna. Verður oft út af því hin
megnasta óánægja.
En hvað er þá til ráða? Á að
hætta að útvarpa messum?
Vafalaust væri réttast að fækka
þeim að miklum mun. Á hátíðum
ætti að flytja þær og auk þess
nokkrum sunnudögum. Þyrfti þá
að tryggja, að eigi töluðu aðrir
klerkar en þeir, sem einhvern boð-
(Framhald á 7. síðu).
ög örfátækur kotbóndi, er hann kvað:
fslenzkan er orða frjósöm nié>ðir,
ekki þarf að sníkja, bræður góðir. —
Á blómaskeiði ungmennafélaganna (1908—1920) birt-
ist hjá æskumönnum hér á landi all-ríkur áhugi um
málvöndun, enda var eitt af stefnuskráratriðum þess
góða félagsskapar „að fcgra og hreinsa móðurmálið".
Mállýtanefndir voru kosnar eða skipaðar á fundum
félaganna, og var hlutverk þeirra að finna að óvönd-
uðu máli í ræðum og ritum félagsmanna á fundum og
benda í allri'vinsemd á J>að, sem betur mætti fara. Til
>essa völdust að jafnaði færustu mennirnir, sem völ
ar á i félögunum, og höfðu þeir óneitanlega nokkur
áhrif, þar sem ég þekkti til. Og svo mun víðar haía
verið.
En J>essi lofsverða áhugaalda, sem reis og ólgaði fyrir
um J>að bil 40 árum, virðist síðan hafa dofnað nokkuð
og dvínað. — Jafnvel í sjálfu Ríkisútvarpinu, sem virð-
ist J>ó hafa tilvalin skilyrði til að lialda hátt á lofti
kyndlum og leiðarljósum íslenzks má'ls og menningar,
sýnist slíkur áhugi fara Jjverrandi heldur en hitt. Því
til stuðnings má benda á J>að, að fyrir allmörgum ár-
um tók Útvarpið upp svonefndan íslenzkuþdtt og fékk
alda menn, eins og dr. Björn Sigfússon og cand. mag.
Bjarna Vilhjálmsson, til J>ess að svara fyrirspurnum
víðs vegar að um íslenzkt mál. Þetta gekk vel, og vin-
sældir þáttarins hjá [>jóðinni má 'af j>ví marka, að
fyrirspurnir söfnuðust fyrir og unnust ekki upp fvrr
en é. t. v. seint og um síðir. Til þessa þáttar mun J>á
liafa verið varið a. m. k. hálfri stund á viku. — En nú
hefur Útvarpið leekkað segl íslenzkunnar að þessu leyti.
Þátturinn Daglegt mdl hangir enn uppi. En til hans
virðist mér aðeins varið 10 minútum d viku. Ungum
menntamanni, Eiríki Hreini Einnbogasyni, cand. mag,
eru skammtaðar J>essar 10 mínútur, til þess að andæfa
íslenzkri málspillingu. Þessi ungi maður stendur vel í
stöðu sinni og ber mjög skelegglega fram merki ís-
lenzkunnar á þessum stuttu stundum. En allir liljóta
að sjá, hve starfstími sá, sem honum er skammtaður,
er allsendis ófullnægjandi.
Útvarpið hefur í sinni þjónustu ýmsa snjalla ís-
lenzkumenn, og ættu þeir sannarlega að lialda í liönd
með J>essum veglega viðnámsj>ætti um velfarnað ís-
lenzkunnar. En i þess stað hleypa J>eir hvað eftir
annað í Útvarpið Itljóðvilllum ræðumönnum, — vit-
andi þó J>að, að Útvarpið lilýtur að liafa mikil áhrif á
málfar þjóðarinnar — og einnig J>að, að ekki læknast
hin hvimleiða hljóðvilla í héruðum við J>að, að lnin
sé látin hljóma í röddum hljóðvillinga frá Ríkisút-
varpinu sjálfu. Margir liljóðvilltir menn vilja að lík-
indum ástunda að leiðrétta framburð sinn. En sé slík-
ur framburður verndaður af Útvarpinu, vara J>eir sig
síður. — Aftur á móti mun liverju hljé>ðglöggu eyra slík
afbökun á sérhljóðum lungunnar hin mesta hugraun.
I næsta Orðadúlki verður að líkindum vikið að fá-
einum algengum mállýtum í islenzku nútíðarmáli, og
á þessi smágrein að vera inngangur að því spjalli. —
Er ]>ess vænzt af tíllum góðum mönnum, að þeir virði
á bctra veg, J>ó að vandað sé um mállar J>eirra.
K. V.
SAMKVEÐLINGAR
Tveir skáldmæltir smábændur í Aðaldal um miðbik
19. aldar: Jóhannes Oddsson á Tjörn og Jóhann Ás-
grímsson á Hólmavaði — faðir Sigurbjörns skáld i
Fótaskinni — hittust, og yrti Jóhannes svo á Jóhann:
Hermdu mér í hróðri frá,
— hvort er yndi meira:
unga íaðma auðar Gná
eða jóinn keyra:
Jóhann svaraði:
Hvorutveggja í sjálfu
segi eg jafna gleði.
Þó af hinu öðru er
auðna manns í veði.
sér
K. V.