Dagur - 22.02.1956, Page 5

Miðvikudaginn 22. febr. 1956
D A G U R
5
Friðgeir H. Berg, rithöfundur
um bar, var þó hið hrapallega slys,
Svarfárdalur aftur í byggð?
Fréttabréf úr Lýtingsstaðahreppi eftir
Björn Egilsson
Þegar útvarpið flutti fregnina um
andlát Friðgeirs H. Bergs, rithöi-
undar, 11. í'ebr. sl., kom liún mér
alveg á óvart. Að vísu hafði mcr
verið vel kunnugt um, að heilsufar
hans hafði árum saman verið langt
frá því að vera gott, en að það færi
verulega versnandi var mér ekki
ljóst. Við höfðum ekki hitzt all-
lengi og bréfaskriftir strjálazt, en
heilsa hans liafði alltaf öðru hverju
batnað nokkuð um hríð, og vonuð-
um við vinir hans hér syðra, að svo
niundi enn verða. Meira að segja
kann okkur að hafa komið í hug,
að heilsuleysið \æri ekki eins alvar-
legt og okkur virtist hann ætla. Það
er venjulegt lilutskipti sjúklings, er
þjáist um niargra ára skeið og hef-
ur þó karlmennsku til þess að vera
daglega á fótum, að verða að þola
það, skynja það og skilja, án þess
að nokkurt orð sé sagt í þá átt, að
hann niuni nú kannske geta hresst
sig ögn upp og lirist af sér lasleik-
ann, sem þrúgar hann niður. „Hug-
ur einn það veit, er býr hjarta nær,
einn er hann sér um sefa.“ Kynni
nú ekki einmitt þessi grunnskyggna
skoðun okkar: að væna sjúklinginn
um of litla viðleitni til bata, að
geta orðið ein af sárustu þrautum
lians?
Við spyrjunt þessa eftir á, þegar
líf vanheils vinar er slokknað og
engu verður um þokað. — Þá er
rnanni bezt að horfast í augu við
sjálfan sig í fullri hreinskilni, ein-
setja sér að liafa framvegis meiri
„aðgát í nasrveru sálar“ og senda
horfnum vini hugskeyti fullt af
allri þcirri ástúð, sem maður á til.
Friðgeir Berg var vinur vina
sinna, en var ekki við allra skap.
Hann þótti stundum hvassyrtur og
óvæginn í svörum og viðræðum. En
liann sagði jafnan það, sem hann
meinti, sannleikann hispurslaust,
eins og liann kom honum l'yrir'
sjónir. Hann var. alltaf heill, aldrei
falskur né ragur. Það var sérstæður
ferskleikablær ylir persónu hans og
allri framkomu, svo að hann skar
sig úr öllum fjöldanum og ef til
vill mest af því, að álit hans og af-
staða var allt saman að mestu heima
vinnið en ekki aðfengið. Hann varð
liverjum manni, sem þekkti hann
náið, harla kær, vegna djúprar
hlýju, óvæntrar viðkvæmni og næm-
leika, og órofa tryggðar og dreng-
skapar. Aðrir kunna hins vegar að
hafa linotið um einhver hvassyrði
hans eða tekizt á við hann um ein-
liver málefni, og átt því erfitt með
að meta kosti hans og hæíileika. En
nú, þegar hann er á braut, mun
það sannast, að menn sakna hins
sérstæða manns og finna um leið,
að:
eftir situr svipur stór
samt í ílestra minnum."
Þegar Friðgeir varð sjötugur, 8.
júní 1953, skrifaði ég ofurlitla grein
um hann í Morgunblaðið. Æviat-
riði hans liér eru tekin úr þeirri
grein með nokkrum viðaukum.
Friðgeir H. Berg var Suður-Þing-
eyingur að ætt og uppruna, en al-
inn upp að mestu í Hörgárdal í
Eyjafirði. Seytján ára gamall hvarf
hann vestur um haf með föður sín-
um, Halldóri Bergfinni Jónssyni.
En móðir Friðgeirs, Ingibjörg Hall-
grímsdóttir, var þá látin. Mun Frið-
geir hafa liaft mikla löngun til þess
að ganga skólaveginn og vonað að
færri torfærur yrði á vegi þar vestra
en hér heima. Svo reyndist.þó ekki,
enda átti liann engan styrktarmann
vísan þar.
Þeir feðgar settust fyrst að í N,-
Dakota í Bandaríkjunum, en alls
var Friðgeir 16 vctur vestra og fór
víða um, bæði Bandaríkin og Kana-
da. Vann hann ýmiss konar verk,
en var mest við smíðar, og dreif
margt á daga hans. En lang-örlaga-
ríkasti atburðurinn, sem að hönd-
er liægri fótleggur lians margbrotn-
aði milli drilkeðju og tannhjóls í
verksmiðju einni, sem hann vann í.
Var um að kenna tómlæti eftirlits-
manns um viðgerð á öryggisútbún-
aði keðjunnar. Lá Friðgeir mánuð-
um saman milli heims og heljar, og
oítar en einu sinni eítir aðalleguna
og beið þess aldrei bætur. Varð
sárið á fætinum aldrei grætt að
fullu, og gengu beinflísar út úr því
iiðru hverju, og fylgdi þá stundum
mikill verkur og ætíð illur ónoti,
og var svo alla ævi. Háði þetta Frið-
geir.i stórlega, sent nærri má geta,
og var hann haltur æ síðan.
Friðgeir mun aldrei fyllilega liafa
lest rætur vestra og alltaf öðru-
liverju hala langað heim. Lét liann
verða af því að fara alfarinn til Is-
lands 1916. Þá geysaði lyrri lieims-
styrjöldin, eins og kunnugt er. Var
skipið, sem hann fór með til Ev-
rópu, hertekið í hafi og ílutt til
enskrar hafnar. Tafðist liann þar
skamma hríð, en komst að öðru
leyti klakklaust heim. Eigi all-löngu
eltir heimkömuna kvongaðist liann
æskuvinu sinni og frænku, Valgerði
Guttormsdóttur, Einarssonar, Ás-
mundssonar í Nesi. Grunar mig, að
þau hafi á' unglingsárum, áður en
Friðgeir fór vestur, rennt' hýru auga
hvort til anriars og að lifað hafr í
glóðinni öll þessi 16 ár, sem liann
dvaldist erlejidis. Nú á tímum kann
þetta að þykja ótrúleg saga. En
hvorugt þeirra liefur nokkru sinni
verið neinn flysjungur. Og víst er
um Jrað, að ineð giftingunni fékk
Friðgeir frábæra konu, bæði að gæð-
um, greind og geðprýði, og mundi
enginn hafa samsinnt |)ví lúslegar
en hann sjálfur. Þau eignuðust einn
son, mannvænlegan, er Guttormur
heitir.
Friðgeir hafði mesta löngun til
að búa í sveit. Keyptu Jiau lijón sér
land og reistu nýbýli í Hofslandi í
Möðruvallasókn en urðu að hætta
liúskap eltir nokkur ár. Heilsa Frið-
geirs Jxildi ekki landnáms- og bú-
skaparerfiðið. — Síðan bjuggu Jiau
lengstaf eða alltaf á Akureyri og
höíðu Jiar atvinnu, sem stopul hef-
ur þó reynzt. Mörg undanfarin ár
og fram til banadægurs var Friðgeir
íréttaritari útvarpsins á Akureyri.
I'riðgeir var náskyldur Guðmundi
skáldi Friðjónssyni og var sjálfur
skáld, eins og kunnugt er. Honum
var létt um að gera mergjaðar vísur,
þegar honum var Jrungt í skapi eða
glatt í geði. Hann ritaði allmikið,
bæði frumsamið og J)ýtt; var þó
tími til Jiess oftast af skornum
skammti.
Árið 1935 gaf liann út ljóðabók
sína, „Stef", og mun engum, sem
les hana vel, blandast liugur um,
að J)ar kveði skáld. Þar eru livergi
nein látalæti, engin heimóttarljóð
og ekkert ónýti. Upplit og svipur
kvæðanna er hreinn og ramm-ís-
lenzkur, hugsun öll skýr og margt
meitlaðra setninga og mynda. En
Friðgeir orti mikið eftir að þessi
bók kom út, sennilega mun meira
en allt, sem í lienni er, og hefur
llest af Jþví hvergi birzt. Fjórum ár-
um eítir að „Stef" komu út, kom
næsta bók hans, „I ljósaskiptum".
Eru [)etta dulrænar smásögur, prvði-
lega ritaðar, og sumar mjög sérstak-
ar að efni. Þar er meðal annars ein
draugasaga, einhver hin allra magn-
aðasta, sem ég hef heyrt eða lesið á
síðustu áratugum. Mér var að vísu
áður kunnugt um skyggni Friðgeirs
og dulvitund, en hafði enga hug-
mynd um, að liann liefði tckizt eins
rammlega á við draug og um getur
í sögunni, en enginn, sem Jrekkir
höfundinn, lætur sér til liugar
koma, að hann skrökvi henni upp.
Þá átti Friðgeir all-langt bókar-
handrit, búið til prentunar, er hann
nefndi „Staði og stundir". Þetta eru
minningar frá fyrra hluta ævi hans,
bæði austan hafs og vestan, margar
bráðskemmtilegar og lróðlegar, J)ar
á meðal sögur um Káinn og vísur
eftir hann, sem livergi munu til
annars staðar. Friðgeir hefur og
Jiýtt nokkrar bækur úr ensku. Fyrst
svonefndar „Toppusögur" í Jirem
bindum, vel skrifaðar og skcmmti-
legar, og því næst lerðasögu Páls
Bruntons um Indland, sem er afar
merkileg bók.
Síðustu æviár sín gat Friðgeir
sáralítið eða ekkert sinnt ritstörf-
urn sakir þráláts lasleika og veik-
inda. Opna sárið á brotna fætinum
og fleiri vanheilindi þjáðu liann sí
og æ. Þegar svo var komið, mun
honum hafa verið hugleiknast að
hverfa héðan sem fyrst.
Forsjónin gal Friðgeiri H. Berg
mikið í heimantnund. Þegar ég liitti
liann fyrst vestan hafs fyrir 40 ár-
um, fannst mér hann áberandi
gjörvulegur maður, fríður sýnum og
svipmikill, karlmannlega vaxinn,
með hvelit brjóst og breiðar herðar,
efalaust rammur að ai'li meðan
hann var óbrotinn og heill heilsu.
Gáfur lians voru bæði miklar og
skarpar, talmál hans rammíslenzkt
og fagurt svo að frá bar. Skáldlegar
líkingar og kjarnyrði voru honum
tiltæk næstum hvenær, sem hann
tók til máls, og hugsun, orðaval og
rómur ætíð þannig, að menn urðu
að taka eftir J)ví, sem hann sagði.
Hann gekk sínar eigin götur,
sjálfstæður í skoðunum og dómum,
sem stundum þóttu nokkuð liarðir,
er hann ræddi um J)að, er honum
virtist horfa til ófarnaðar, ranglætis
eða mannskemmda. — En mannúð
hans og vinfesti brást aldrei. Og af
eigin reynslu er mér kunnugt um
það, að ef í raunir rak eða mikils
[)urfti við hjá einhverjum vina
hans, reyndist enginn traustari,
fljótari til lijálpar og fórnlúsari en
hann. Svo að eðlilegt er, að vinum
hans finnist nú skarð fyrir skildi,
þótt J)eir fagni hins vegar yfir lausn
frá líkamsþrautum. Og ég býst við,
að líkt sé larið J)eim vini hans, er
beztur og umhyggjusamastur var
þeirra allra, hinni frábæru konu
hans, frú Valgerði Guttormsdóttur.
Henni og Guttormi syni Jreirra
Friðgeirs sendum við í djúpri virð-
ingu innilega samúðarkveðju.
Jakob Krislinsson.
Frá Búnaðarþingi
Búið er að leggja fram 19 mál
og vísa til nefnda. Eru þessi helzt:
Fjárhagsáætlun B. I. 1956, um
heyverkun, um fasteignamat, um
lánastarfsemi landbúnaðarins, um
innflutning verkafólks, um þátt-
töku B. í. í kjarnorkumálastarf-
semi hér á landi, um rafmagnsmál,
um jarðvegsrannsóknir, um bygg-
ingarannsóknir og um búfjártrygg-
ingar. Fundir hafa enn verið stutt-
ir, en nefndir enn að störfum, þó
urðu nokkrar umræður á föstudag
um skýrslu búnaðarmálastjóra.
G. H.
Síðastliðið sumar mátti heita
gott hér í sveit. Grasspretta mun
hafa verið nálægt meðallagi, eða
naumlega það, utan túns. Sláttur
hófst almennt, frá 7. til 10. júlí,
en þó á nokkrum bæjum fyrr. Hey
verkuðust vel, þégar á heildina er
litið. Fyrsta hálfan mánuð sláttar-
ins var þó erfitt að þurrka og aft-
ur eftir höfuðdag, en hey náðust
viðast inn fyrir göngur. Siðari
hluta júlímánaðar og í ágúst, var
ríkjandi sunnan- og suðaustan-átt
og stormasamt í meira lagi. Hey
fuku þó ekki víða til stórskaða,
en heyskapartíðin var þreytandi.
Flesta daga gerði skúra, en þeir
voru litlir og fljótt þomaði aftur.
Rigningin var eins og bæld
bakteria, þegar hún kom sunnan
yfir fjöllin.
Verklegar framkvæmdir voru
miklar á árinu sem leið. Þrjú
íbúðarhús voru tekin til íbúðar,
sem byrjað var að byggja árið áð-
ur. Auk þess var hafin bygging
íbúðarhúss á einum bæ. Á 8 bæj-
um voru byggð fjárhús, sem munu
taka um 1500 fjár samtals. Á 6
bæjum voru þessi hús byggð úr
stöinsteypu, en á tveimur voru
)að braggar, sem eru hvort tveggja
fjárhús og heygeymsla. Annar
)essi braggi yar reistur á Tungu-
hálsi. Tekur hann 200 fjár auk
heygeymslu. Þar eru grindur í
gólfi og er það nýmæli hér í. sveit.
Samkvæmt skýrslu jarðrasktar-
ráðunauts Búnaðarsambandsins
voru þurrheyshlöður mældar á 8
bæjum í Lýtingsstaðahreppi árið
1955, að rúmmáli samtals 2300
rúmmetrar. Skurðgrafa vann á 19
bæjum í hreppnum og gróf skurði,
sem voru 19 kílómetrar á lengd
og var rými.,þeirrg , 96771 rúm-
metrar. Mæld riýrækt var 30 hekt-
arar og túnasléttur 14 hektarar.
Opinberar framkvæmdir voru
einnig miklar, Sími var lagður á
4 bæi og voru það alllangar lín-
ur, því nokkuð er langt á milli
þessara bæja. Brú var byggð á
Svartá hjá Reykjum, mikið mann-
virki. Hún var byggð úr stein-
steypu og er um 40 metrar á lengd.
Nokkru styttra er þó á milli stöpla.
Mikil þörf var á þessari brú, því
þarna liggur vegur yfir til 7 bæja
austan árinnar og auk þess er þar
barnaskóli og samkomuhús. Árið
1900 var byggð göngubrú á þess-
um stað, en hún stóð ekki lengi.
Stormur eða flóð braut þá brú
fáum árum síðar.
Þá var Mælifellsrétt endur-
byggð úr steinsteypu. Hún er
hringjaga, með 11 köntum. Þver-
mál hennar er 70 metrar og á hún
að geta tekið 12—14 þúsund fjár.
Vinna hófst í júnímánuði við rétt-
arbygginguna. Seint í júlí var svo
komið, að verkamenn fengust ekki
á frjálsum vinnumarkaði. Vega-
vinna stóð þá yfir og svo voru
heyannir. Var þá tekið það ráð,
að bændur úr hverju dilksfélagi,
skyldu vinna einn dag í viku. Með
því móti var vinnunni haldið uppi
skipulega allt sumarið og verkinu
langt komið fyrir réttir. Féð var
svo réttað í nýju réttinni við svip-
aða víndrykkju og vanalega. Áfall-
inn kostnaður við réttarbygging-
una er 240 þúsund kr., en það sem
eftir er að vinna, áætlað 30 þús.
kr. Verkamannavinna kostaði 108
þúsund og 500 kr. og var svo að
segja öll unnin af innansveitar-
mönnum. Véla og bílavinna kost-
aði rúmlega 36 þúsund kr. Kostn-
aðinum við réttarbygginguna var
jafnað niður á lengdarmetra í vegg
og verða því dilkarnir misdýrir
eftir stærð. Yfirsmiður var Krist-
ján Guðmundsson, en grindur all-
ar, sem eru úr járni smíðaði Jó-
hann Jóhannesson.
Byégð í Svartárdal.
Frá því var sagt í „Tímanum“
nýlega, að' fyrirhugað væri, að
endurreisa byggð í Svartárdalnum
og að Landnámi ríkisins hefði ver-
ið gefinn dalurinn. Frá þessu
skal nú sagt nánar. Eftir síðustu
aldamót voru 7 bæir í Svartárdaln-
um. Austan Svartár: Ánastaðir,
Ytri-Svartárdalur og Fremri-Svart-
árdalur. Fremri-Svartérdalur fór í
eyði 1906, en búið er góðu búi á
Ánastöðum og Ytri-Svartárdal. Á
þeim jörðum hafa verið gerðar
miklar umbætur síðustu árin. Að
austan í dalnum er Irafell. Þar
hefur verið búið að nafninu til
fram að þessu, en hús jarðarinnar
fallin að mestu. Þá eru Grímsstað-
ir, fóru i eyði 1944, Miðvellir, fóru
í eyði 1914 og Olduhryggur, fór í
eyði 1928. Síðastliðið haust fór
Pálmi Einar?son, landnámsstjóri,
fram í Svartárdalinn og með hon-
um, Jón, alþingismaður, á Reyni-
stað, Egill Bjarnason, jarðræktar-
ráðunautur, og oddviti Lýtings-
staðahrepps. Þessum mönnum leizt
vel á dalinn, ræktunarmöguleika
þar og aðra landkosti. Gerð voru
drög að samkomulagi um, að land-
námið fengi eyðijarðirnar. Mér
vitanlega hafa engir samningar
verið gerðir enn þá, nema ef til
vill um Irafell. En landnámsstjóri
hefur fengið heimild nýbýlastjórn-
ar til þess að vinna að málinu. Eg
hygg að það sé fjarri sanni :að
landnámið fái dalinn gefins, hsád-
ur verði landið selt, með sviptið-
um kjörum og annars staðar. Ef til
framkvæmda kemur er vegarlagn-
ing fyrsta verkefnið. Enginn veg-
arspotti er til að vestanverðu í
dalnum og brú þarf að byggja á
Svartá hjá Irafelli, en þar er brú-
arstæði gott.
Mikið er nú rætt um fjárfest-
ingu og hún talin allt of mikil. Eg
held, að mest fjármagn hér, hafi
verið fest síðustu árin í sauðfjár-
stofninum, sem komið hefur verið
upp eftir fjárskiptin. Við fjárskipt-
in 1948—1950 voru fluttar inn
3170 kindur, flest lömb. Framtal-
ið sauðfé í árslok 1954 var hátt á
10. þúsund fjár. Þó að bændur í
Lýtingsstaðahreppi stundi það
eklci, sem sérgrein, að draga und-
an skatti, má gera ráð fyrir að
eitthvað sé undan dregið. Það er
því nokkurn veginn öruggt, að
sauðfénu hefur fjölgað um 7 þús.
fjár á 5 árum. Með núgildandi
verðlagi er hægt að reikna þennan
bústofnsauka á 4 milljónir króna.
Á órinu sem leið fjölgaði fénu
dálítið, en mjólkurframleiðsla
minnkaði þó ekki. Árið 1954 var
innlögð mjólk í samlagið 264 þús.
og 700 litarar, en 1955, 268 þús.
og 300 lítrar. Bústofninn hefur
aukizt hröðum skrefum að undan-
förnu og ræktunarlöndin hafa líka
mikið stækkað, en þó er ekki sjá-
anlegt, að hér verði nein offram-
leiðsla af heyi næstu ár.
Árið 1954 var raflína lögð fram
að Mælifelli og rafmagn leitt á
27 býli í utanverðum Lýtingsstaða-
hreppi. Auk þess var leitt rafmagn
i barnaskóla, samkomuhús, Mæli-
fellskirkju og Reykjakirkju. Það er
von manna, að rafmagn komi
lengra fram í hreppinn á næstu ár-
um, ef landið fer ekki á hausinn.
Til stórtiðinda má telja heim-
sókn biskups, sumarið 1955. Mess-
að var í Goðdölum og vísiterað ,22.
(Framhald á 7. síðu). ;