Dagur


Dagur - 27.02.1957, Qupperneq 4

Dagur - 27.02.1957, Qupperneq 4
4 D A G U R Miðvikudaginn 27. íebrúar 1957 DAGUR Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta: Þorkell Björnsson. Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166. Árgangurinn koslar kr. 75.00. Blaðið kemur út á miðvikudögum. Galddagi er 1. júlí. Preniverk Odds Djörnssonar h.f. ílialdið hefur hrugðizt þjóðinni og lítilsvirt kjósendur sína ÞAÐ ER ALGERT einsdæmi á landi hér að stjórnmálaflokkur krefjist þingrofs og nýrra kosninga án þess að gera tilraun til að benda á aðrar leiðir í þýðingarmestu þjóðmálunum en þær sem farnar eru. Marg endurteknar áskoranir til Sjálfstæðisflokksins um að lýsa því yfir hvað hann vill gera láta í efnahagsmálum, hafa til þessa ekki borið neinn árangur. Er það sannarlega nýtt í sögunni, að stjórnarandstaða neiti að láta „ljós sitt skína“ og standi frammi fyrir þjóðinni sem hálfgerður afglapi, heimtandi þó kosningar í því augnamiði að komast aftur í valdaaðstöðu. Það er siðferðileg skylda hverrar stjórnar- andstöðu, sem er á móti öllum ráðstöfunum ríkisstjórnar,að gera þá jafnframt grein fyrir því, á hvern hátt hún vill láta skipa málum. Sjálfstæðisfl. hefur brugðizt þessari skyldu svo gjörsamlega að engu cr líkara en andlegt jafnvægi hafi raskast um leið og leið- togarnir þurftu að yfirgefra ráðherrastólana og valdaaðstöðuna. Þá minnti ráðherrann á fræðslu starf og upplýsingastarf til hag- nýtingar þeim nýjungum, er uppi væru og gefa þyrfti fullan gaum að og í þriðja landi ræddi hann um ráðstafanir til að mæta aukn- um lánaþörfum landbúnaðarins, sem nú kölluðu á raunhæfar úr- bætur. Steinþór Helgason biður fyrir eftirfarandi til birtingar: „Fisksalan í bæinn úr togurum Utgerðarfélags Akureyringa h.f. I VERKAMANNINUM 8. febr. 1957 eru viðskipti mín við U. A. gerð að umræðuefni, með þeim ummælum, að þau séu hið mesta undrunarefni. Eg vil því með sem fæstum orðum reyna að lyfta þeim hulinhjálmi, sem sagður er hvíla á viðskiptum mínum við U. A., ef verða mætti það til fróunar þeim frómu sálum, er álíta mig hafa stungið allri útgerðarstjórn U. A. í vasa mína, sjálfum mér til hagsbóta, en Ú. A. til fjárhagslegs tjóns. Eg hef nú, eins og flestir vita, x-ekið fiskverzlun hér í bæ um hálfan annan áratug. Því var það, er Ú. A. var stofnað að eg lagði fram, af litlum efnum, til hlutafjárkaupa 10.000.00 — tíu þúsund kr., — sem mun hafa ver- ið með hærri framlögum frá ein- staklingum. Eg tók það þá fram við þáverandi og núverandi framkvæmdastjóra, Guðmund Guðmundsson, að eg vonaðist til þess, að mér yrði gefinn kostur á fiski úr skipum félagsins á gang- verði, ef það ekki á annan hátt skaðaði hagsmuni Ú. A. Nú á síð- ari árum hef eg komið mér upp mjög þægilegri aðstöðu við verk- un á fiski, þar sem hægt er með samhentu, góðu fólki að gera sér einhverja von um afgang frá kostnaðarverði, þótt stórfyrir- tæki, þar sem öll vinna, af eðli- legum ástæðum, nýtist til muna verr, ættu þess engan kost að sleppa skaðlaust frá þeirri fram- leiðslu. Eg álít að fiskkaup Kristjáns Jónssonar hjá Ú. A. byggist á því sama að reyna að lækka fram- leiðslukostnaðinn með góðri að- stöðu og eigin vinnu. Um viðskipti Kristjáns Jóhann- essonar á Dalvík við Ú. A. get eg upplýst það, að þeir fáu bílar sem hann flutti til Dalvíkur síðastliðið ár fóru til herzlu fyrir innlendan markað að þessu vann hann sjálf- ur með sínu fólki. Útgjöld hans til óviðkomandi fólks eru því sennilega ekki til muna, umfram hráefnisverð og flutningsgjald, en gott verð hefur fengizt fyrir þessa framleiðslu hér í bæ og víðar um land. En hvar Verkamaðurinn hefur náð í samanburðarmöguleika við þessa framleiðslu Kristjáns á Dal vík við framleiðslu Ú. A. eða okkar Kristjáns Jónssonar, það mun vera mér hulið um alla framtíð, og lái mér það hver sem vill. Að endingu þetta: Eg býst við að fiskkaupabrölt okkar þremenn inganna eigi eitthvað skylt við áður þekktan eiginleika, sem nefndur hefur verið sjálfsbjarg- arhvöt, án þess að til komi húð- strokur seint og snemma á ná- ungans hrygg með slefburði vondra manna.“ Svo mikil er þessi röskun, að Sjálfstæðisflokk- urinn leyfir sér að bjóða flokksmönnum sínum og öðrum upp á nýjar kosningar, án þess mál- efnalega að hafa neitt til að kjósa um. Jafnvel í útvarpsumræðum í þessum mánuði, þar sem aðalleiðtogar flokksins komu sjálfir fram fyrir þjóðina, forðuðust þeir með öllu að benda á nýjar leiðir. í þess stað fullyrtu þeir að aldrei hefði nokkur ríkisstjórn svikið þjóð sína eins oft á svo skömmum tima og einkum vegna þess að stjórnarstefnan væri of lík þeirri er þeir sjálfir veittu forystu næst á undan þeirri ríkisstjórn er nú situr! Sjálfstæðisflokkurinn heldur uppi látlaus- um rógi um verðhækkanirnar og þær dráps- klyfjar ,sem lagðar séu á almenning. Hann hefur Iátið blöð sín birta verðhækkanirnar á mörgum vörutegunduin alveg út í loftið og ritað um þær í kommúnistastíl. En á sama tíma berst flokkurinn á móti því að verzlunarálagning sé lækkuð! Þannig hefur Sjálfstæðisflokkurinn auglýst sig sem lýðskrumara og jafnframt hefur hann reynt mjög á þolrif kjósenda sinna, sem ætlast til þjóðlegrar og jákvæðrar þjóðmálabaráttu. Áfengisneyzlan 1950-1956 A. Sterkir drykkir B. Heit vín og borðvín A-f B Ar Lítr. á íbúa Lítr. á íbúa Lítr. samt. 1951 .......... 1.304 0.099 1.403 1952 .......... 1.245 0.089 1.334 1953 .......... 1.353 0.096 1.449 1954 .......... 1.449 0.107 1.556 1955 .......... 1.333 0.117 1.450 1956 .......... 1.157 0.124 1.281 Áfengisverzlun ríkisins segir neyzluna 1.291 lítra af 100% vín- anda á hvert mannsbarn 1956, en Hagstofan fær út 1.281, af því að hún miðar við meðalmannfjölda neyzluársins. Áfengisneyzlan hefur því ,fyrir milligöngu Áfengisverzlunarinnar, minnkað frá 1955 til 1956 um 169 gr. af hreinum vínanda á hvert mannsbarn í landinu. Alls nam áfengissalan til neyzlu 206.634 lítrum af hreinum vín- anda árið 1956 (228.721 Itr. 1955), þar af 186.598 lítrum af sterkum drykkjum (210.318 lítrum 1955), 14.462 lítrum af heitum vínum (13.970 lítrum 1955) og 5.574 lítrum af borðvínum (4.424 ltr. 1955). Endanlegur mannfjöldi ársins 1955 reyndist vera 157.757, og neyzla áfengra drykkja (endanlegar tölur) hefur því numið 1.450 vínandalítrum á mann, sem skiptist eins og að ofan gi-einir. Sala áfengis til neyzlu alls nam kr. 98.123.474.00 árið 1956 (kr. 89.268.887.00 1955). Um miðjan maí 1955 var ca. 15% hækkun á söluverði áfengis. Búnaðarþing BÚNAÐARÞINGIÐ var sett á föstudaginn var, 22. febrúar. Mun það að vanda fjalla um mörg þýðingannikil mál landbúnaðarins. Þessi virðulegu bændasamtök hafa á umliðnum árum átt ríkan þátt í því að þoka hagsmunamálum bænda í rétta átt bæði með beinum samþykktum og sem ráðgjafi valdhafanna hverju sinni. Við setningu þingsins á föstudaginn flutti Hermann Jónassou landbúnaðarráðherra gagnmerka ræðu. Þar ráeddi hann fyrst og fremst um hina öru þróun landbúnaðarins og þann vanda sem henni fygldi Með nýrri tækni og breyttum framleiðslu- háttum væri meiri þörf á fjölþættri menntun og verkmenningu. ÁFENGISSALAN. Áfcngissölustaðir 1955 1956 Rcykjavík ......................... kr. 81.571.015.00 kr. 89.655.765.00 Seyðisfjörður ................... - 2.099.694.00 - 2.472.354.00 Siglufjörður .................... - 5.598.178.00 - 5.995.355.00 Samtals kr. 89.268.887.00 kr. 98.123.474,00 Selt var til veitingahúsa í Reykjavík frá aðalskrifstofu árið 1956 fyrir kr. 4.027.049.00 (kr. 6.121.781.00 1955). Skylt er þó að geta þess, að mikill hluti af áfengiskaupum veitingahúsa fer ekki sérstaklega gegnum bækur fyrirtækisins, þar sem um kaup er að ræða úr vín- búðunum sjálfum. Sala til veitingahúsanna nemur því raunverulega allmkilu hærri upphæð en greint er frá hér að ofan. Heimild: Áfengisverzlun x-íkisins og Hagstofa íslands. ÁFENGISRÁÐUNAUTURINN, Reykjavík, 6. febrúar 1957. Brynleifur Tobiasson. ORÐADÁLKUR ------.V KONRÁÐ VILHJÁLMSSON .......: t'V /■'urselnin ga-páltur. Forsetningar (stýriorð) eru meðal mikilvægustu orð- flokka íslenzkrar tungu og annarra skyldra mála. l>ær sl.jórna vlða föllum í eftirfarandi nafnorði, lýsingar- orði eða hluttaksorði sagna í nútíð, er það hefur naln- orðsmerkingu, sem algengt má telja. l>að skiptir miklu máli að forsetningar séu rétti- lega notaðar í ræðu og riti, það er að segja: að réttar forsetningar standi fyrir þeim orðum, er jxær eiga að stýra föllunum í, og eins, að viðeigandi ialli sé beitt eítir Jxeint forsetningum, er föllum stýra, þannig að försetningin sé ekki rænd i'alfbeygingum sínum. — A jxessu verða víða ýnxsir niisbrestir í ræðu og riti, eink- um hin síðari ár, og skal hér borið við að benda á nokkra slíka misbresti, Hér skal lyrst bcnt á nokkur heiti bæja og sveita og aístöðu Jxeirra til forsetninganna, er Jxeim fylgja. Svo sýnist hafa verið i fornöld, er bæjunx var nafn gefið, að ákveðin forsetning sé látin fylgja bæjarnafn- inu, er oftast stendur þá í þágufalli. Virðist svo sem artlazt'hafi verið til, að bærinn liéti: ekki einungis nafnorði sínu, heldur og fylgjandi fórsetningu. Þessu til staðíestingar má nefna þrjú dæmi: AÖ eða á Hof- slöðum, i Sælingsdalstungu og undir Fjalli. Þannig heita Jxá bæirnir (jarðirnar) í hugum og vitund manna, og var Jxá sjálfgefið, að sömu forsetningar yrðu not- aðar með nöfnunum áfram. í fornritum vorum koma bæjarnöfn naumast f'yrir í nefnifalli. Ekki er þar sagt: Heitir sá bær Garður, lieldur: Heitir sá bær í Gard'i. — Svipuðu máli gegnir um sveitanöfn eða dala. Þar hefur í öndverðu festst við naínið ákveðin forsetning, er ekki liefur haggazt, þó að aldir liðu. Um val for- setningarinnar virðist hala verið farið eftir afstöðu og landslagi, og er svo líka um bæjanöfnin. Þegar dalur télst láglendur, er forsetningin i notuð fyrir nafninu. Fn liggi hann liærra í landinu er notuð forsetningin á. Þess vegna er sagt: / Reykjadal, i Vatnsdal, en aftur á móti: Á Jökuldal, á Flateyjardal, á Þegjaiididal, á Lax- ardal (í Húnav.sýslu). Þessi fylgd staðanafna og for- setninga hefur haldizt að mestu óbreytt frá fornu fari allt fram yfir síðustu aldamót. Fn á síðustu áratugum heíur um Jxetta gætt nokkurra breytinga: Nú lxef ég heyrt menn segja og séð irienn rita: 1 Jökuldal, i Flat- eyjardal, og lleiri dalanöfn haf'a fyrir slíkri brenglun orðið. Fn jxess ber vel að gæta, að hér eigum við að segja og rita á, en ekki i. Engin finnanleg ástæða er til að hverfa hér bæði frá fornum rithætti og málvenju. í Jxessu sambandi kernur mér í húg hið fornfræga kirkjusetur Sauðanes. Uxn Jxau bæjanöfn, sem kennd cru við nes, er Jxað að segja, að fyrir sunxum þeiria hefur verið höfð forsetningin i, eix á fyrir öðruin, og sú skipan haldizt lengstum óbreytt á hverjum stað. Hefur Jxar enn ráðið úrslitum, afstaða eða latxdslag jarðanna. Sagt er með lullum rétti: / Nesi í Höfða- hverfi og i Nesi í Aðaldal. En á hinn bóginn hefur allt af verið sagt og ritað á Sauðanesi; stendur og sá staður hæri'a en liinir eða á nokkurs konar ási, enda þótt nes sé Jxar einnig réttnefni. — Nú sé ég á nokkr- unx stöðum ritað i Sauðanesi, og er Jxað raixgt eftir minni skoðun. Svo er Jxó ritað í liinu dýrmæta verki: íslenzkum æviskrám I„ bls. 337 í fremra dálki (og keraur þrívegis fyrir í Jxeim dálki). Ættu Langnesingar c.g aðrir að vara sig á svo ójxörfu og frábrigðilegu ný- mæli. Nú skal vikið að öðru, sem að vísu er nokkuð ann- ars eðlis, en Jxó innan ramma forsetninganna. — Þess hef ég nýlega orðið var — og Jxað jafnvel í töluðu orði Utvarpsins — að tekið er að ræna forsctninguna til eignarfallsrétti sínum. — Allir vita Jxað um orðin nes og ós, að ef forsétningin til íer á undan þeim, færast Jxau til eignarfalls og verða Jxá: ness og óss. Þetta þykir vist orðin erfið beyging, krefja meiri áreynslu en ald- arfarinu hentar. Að minnsta kosti hefur á Jxessum vetri lieyrzt í Útvarpinu að sagt var: Til Akranes, til l'lönduós, þegar auðvitað átti að segja: Til Akraness, til Blönduóss. Hvorki man ég dagana, er Jxetta kom fyrir, né heldur nöfn lesaranna. Fn ég cr fulikomlega viss um, að ég fer hér með rétt mál. Hér er eigi lítil alvara á ferðum: Ýnisir virðast vera að guggiia svo á Jxví að fylgja eðlislögum tungunnar að Jxví er snertir crfiðari og vandasamari beygingar, að þeir hneigjast til að hætta að beygja orðin, annað hvort fyrir leti sakir eða kæruleysis. Og ef sú lineigð verður ekki kveð- in niðxir liið fyrsla af Jxeim, sem einkum liafa vald og þekkingu á ísienzku máli, verður innan skamms drep- sótt í tungunni og dauði Iiennar vis. K. V.

x

Dagur

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.