Dagur - 02.10.1957, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 2. oktúber 1957
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa i Hafnarstræti 90 — Sími 1166
Árgangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Sjötti hver íslendingur á skólabekk
„LAUFVINDAR ÞÝÐIR“ hafa leikið um vanga
síðustu daga. Þeir bera með sér fullþroskuð fræ
okkar fáu og smáu skóga og veita nýju lífi tæki-
færi til vaxtar og landnáms í norðurátt. Og þessa
dagana hefst nýtt skólaár og fjölmennustu
menntastofnanir landsins taka til starfa.
Þótt nákvæmar tölur séu ekki fyrir hendi, má
búast við að sjötti hver íslendingur setjist nú á
skólabekk, samkvæmt núgildandi fræðslulögum,
og eru þau þó ekki komin til framkvæmda í dreif-
býlinu að fullu.
Hin bókelska og fróðleiksfúsa þjóð, sem fyrrum
skóp sígild, bókmenntaleg listaverk, sem öllu öðru
fremur stuðlaði að viðgangi og síðan fullveldi
hennar sjálfrar, fær nú svalað fróðleiksþorsta og
námslöngun í hinum mörgu menntastofnunum
landsins.
Þúsundir ungmenna hefja skólagöngu í fyrsta
sinn þessa síðsumardaga, með tilhlökkun og eft-
irvæntingu. Heimili þessa unga fólks vænta sér
góðs af hinu fjölmenna kennaraliði, sem nú tekur
að nokkrum hluta við handleiðslu og uppeldis-
störfum.
Ef að vanda lætur hefst kapphlaup milli kenn-
aranna og skólanna um árangur kennslunnar.
Minnisatriðum úr fjölmörgum fræðigreinum og
þekkingarmolum er miskunnarlaust troðið í hina
ungu nemendur, sem þeir svo síðar eiga að hafa á
takteinum við prófborðið. Á prófblöðunum gefur
svo að líta menntun barnanna og hæfni kennar-
ans. í þessu kapphlaupi eru þau sígildi sannindi
oft ekki í heiðri höfð, að trú og siðgæði eru
traustustu hornsteinar einstaklingsins í „æfinnar
gæfuleit“.
VÍSINDI 20. ALDARINNAR gerðu menn í upp-
hafi bjartsýna á framtíðina. í krafti þeirra átti að
vera hægt að leysa flest vandamál. Þau tóku nátt-
úruöflin í þjónustu sína og nú á síðustu árum i
risaskrefum. Trúin á hvers kyns framfarir og
tröllauknar framkvæmdir eru tákn okkar tíma og
víst er það, að möguleikarnir eru víðast ótak-
markaðir til friðsamlegra nota. En þrátt fyrir allt
það vald, sem mennirnir hafa öðlast með vísinda-
legum hætti, einkum á síðustu árum, þrátt fyrir
efnalega hagsæld manna og lífsþægindi og þrátt
fyrir það að herfilegustu sjúkdómar hafa látið í
minni pokann fyrir þekkingunni og að við getum
daglega veitt okkur þann munað, sem forfeður
okkar létu sér nægja að flétta í furðulegustu æv-
intýrasagnir, erum við ekkert hamingjusamari en
áður og höfum sízt meiri öryggiskennd. Óttinn
við kynngikraft þeirrar þekkingar, sem þegar er
fyrir hendi í atómvísindum grefur um sig meðal
milljónanna.
í þessu andrúmslofti hefja skólarnir starf sitt
að þessu sinni. Fullskipaðar skólastofur bergmála
af spurningum og svörum um ótrúlegustu hluti,
sem lögskipaðar kennslubækur segja fyrir um.
Það er þó á valdi kennaranna, að nokkru lcyti, að
„laufvindar þýðir“ nái hjörtum hinna ungu borg-
ara og með þeim þau frækorn siðgæðis og sannrar
menningar, sem þar verða umfram allt annað að
festa rætur.
Brúin milli heims og heljar
Smá-þættir úr harmsögu Ungverja
V. MENNTA-ÆSKAN OG
KOMMÚNISMINN.
Fyrirbrigði þau í ungversku
byltingunni, sem mesta ofboðs-
furðu hljóta að hafa vakið í
Rússlandi, eru sá raunveruleiki,
að hér var það æskan sjálf, —
sem kommúnisminn hafði hossað
hæst, — er nú snerist gegn komm
únismanum af mestri hörku og
hatri. Það var úrvalalið komm-
únista, sem stjórnaði byltingunni
gegn þeim sjálfum.
Þrátt fyrir allan áróður urn
stéttlaust þjóðfélag er stjórnar-
kerfi kommúnista raunverulega
byggt á kænlega skipulagðri
stéttagreiningu. Viss hluti „fé-
laganna“ fær öll hlunnindin,
góðu íbúðirnar, góðu útvarps-
tækin, beztu matvælin og bezta
fatnaðinn. — Það er með þessari
stöðugu mútugjöf að kommún-
isminn tryggir sér innri kjarna
trúnaðarmanna. Hinn hluti fólks-
ins má gjarnan svelta, því að það
er ekki úrvalalið; og þar sem það
er valdalaust, getur það ekki
unnið félagshreyfingunni neitt
tjón.
Nú skýrir sagan frá tveimur
ungum kommúnistum í Ung-
verjalandi, sem flokkurinn hafði
kjörið og ætlað að gera að æðstu
flokks-burgeisum, en brugðust er
á reyndi að velja á milli komm-
únisma og ættjarðarástar. Saga
þessara tveggja ungu mennta-
manna mun eflaust hafa valdið
rússnesku foringjunum erfiðra
drauma. Og ungir menntamenn
frjálsu þjóðanna, sem þykir gam-
an að gæla við kommúnismann,
gætu héi' séð hvernig þeir senni-
lega myndu bregðast við, ef hið
rauða einveldi hefði raunveru-
lega gleypt þá.
Saga Istvans Bologh, fátæks
unglings 16 ára, og kommúnisks
uppeldis hans til 22 ára aldurs, er
of löng í þennan smáþátt. En þá
átti hann vissa háskólagöngu sem
„afar efnilegur unglingur‘“. Þá
vakti pólska stúdentauppreistin
ungversku stúdentana og þjapp-
aði þeim saman. Og þá hrifning-
ar- og frelsisöldu stóðst Istvan
ekki til lengdar.
Kvöldið 23. október 1956 var
hann einn í hópi 80,000 Ungverja,
sem safnast höfðu saman fyrir
framan þinghöllina á bökkum
Dunár, eina glæsilegustu bygg-
ingu álfunnar, til að biðja um
stjórnarfarslegt réttlæti.
Istvan ungi sá hundruð nýrra
fána, — kommúnistafáninn með
sovétmerkið var horfinn. Hann sá
menn tryllta af innilegri hrifni
við tilhugsunina um sjálfstætt
Ungverjaland, og konur kölluðu
hátt:
„Niður með foringja okkar!
Lengi lifi frelsið! Við viljum fá
Imré Nagy aftur!“ Þetta gladdi
Istvan Bologh, því að Nagy var
tryggur kommúnisti, sem lengi
hafði stjórnað, en var vikið frá
völdum fyrir nær tveimur árum,
sakaður um of mikið frjálslyndi.
Hann myndi stjórna Ungverja-
landi vel, fengi hann að ráða.
Istvan varð forviða, er Nagy
birtist á svölum þinghússins og
ávarpaði mannfjöldann: „Kæru
félagar.“ — En mannfjöldinn æpti
þegar hátt og andmælti: „Við er-
um engir „félagar“! Kallaðu
okkur ekki því nafni!“ Gamli
kommúnistinn Nagy tók ávítun-
inni stillilega. „Kæru vinir,“
mælti hann, og mannfjöldinn rak
upp fagnaðaróp.
Nagy lýsti yfir hverri tilslök-
uninni eftir aðra, og Istvan stór-
furðaði sig á, hve langt gamli
kommúnistinn teygði sig. Hjá
mannfjöldanum spratt upp gam-
alt, ungverskt vísustef: „Nú eða
aldrei! Nú eða aldrei!“
Gamli Nagy rétti upp höndina
sem þagnarmerki. Og til ólýsan-
legs fagnaðar fyrir mannfjöldann
hóf hann með skjálfandi röddu
gamla, ungverska sálminn, sem
kommúnistar höfðu bannlýst
fyrir löngu og heyrðist aldrei
sunginn opinberlega: „Guð varð-
vciti okkar Ungverjaland!“
Mitt í fagnaðarvímunni barst
ískyggileg frétt, er fór sem kliður
um mannþyrpinguna: „Það er
skothríð við útvarpsstöðina!11
Istvan hélt þegar að þetta
myndu vera AVO að bæla niður
götu-upphlaup. En svo bárust
nánari fréttir og æsandi: „Stú-
dentar og verkamenn eru að gera
út af við AVO!“
SKÓLASÖNGUR
cftir STUCKENBERG í þýðingu
MAGNÚSAR ASGEIRSSONAR.
Yndisdraumur, æskuvíma
endist skamma hríð.
Ævi manna alla tíma
er og verður stríð.
Einungis með völdum vopnum
verður sundum haldið opnum,
og á lífsins böl og blekking
bítur aðeins þekking.
Hvort að sigri hrósa máttu,
hvort þín bíður tap,
skiptir litlu, ef aðeins áttu
andans höfðingsskap.
Tíminn heimsins hnossum eyðir,
hugsun mannsins ekkert deyðir.
Kynslóðanna kumlpm yfir
kjarni hennar lifir.
Bak við letrið löngu skrifað
lærðu að heiðra spor
manna, er hafa líka lifað,
litið sól og vor,
manna er ruddu, manna er
skýldu,
manna er stríddu og þreyttir
hvíldu,
vonarglaðir morgnum mættu,
moldir tárum vættu.
Lærðu af horfna hópsins striti,
hvers þín iðja er verð,
sjóddu úr þínu og þeirra viti
þér og öðrum sverð.
Neyttu snilli eigin anda,
ekkert mun þá fyrir standa,
langt þótt sé á hæsta hólinn,
— heill þá gefur skólinn.

"t 1
Þegar þysinn hljóðnar |
I
I
VALD. V. SN.LVARR:
I
„Sjá, eg stend við dyrnar og kný á. Ef ein-
hver heyrir raust mína og lýkur upp dyr-
unum, þd mun cg fara inn lil lians og
neyla hvcldverðar með honum og hann
með mér.“ Op. 3, 20.
I
I
EITT SINN las eg smásiigu, sem er eittlivað á
þessa leið: Rikur kaupmaður i Þýzkalandi félik
presti sinurn 50 mörk i peningum og fól honum
, að koma þessari gjöf sinni til einhverrar fátœhr- ,
© ar, þurfandi ekkju. Svo stóð á, að presturinn ©
þekkti ekkju, sem um þessar mundir átti við
^ mikla fáteekt og fjéirhagsörðugleika að striða, og ^
£ henni retlaði hann þessa gjöf kaupmannsins.
^ Hún vœri vel að henni komin og liefði liennar ^
1 fulld þörf. En þctta fór nú öðruvisi en cctlað var. f
Hann hraðaði sér rncð peningana þangað, sem Ý
j. ekkjan bjó, en kom þá að lokuðum dyrum. ®
¥ Hann kv.addi oftar en einu sinni dyra, en eng- ¥
© inn lauk uþþ fyrir honum. Presturinn kom oft- ö
i! ar en i þetta skipti heim til ekkjunnar, en jafn- sfí
an hafði hann erfiði fremur en erindi. Enginn g
Íi lauk upp fyrir honum. Hann náði ald.rci tali áj
ý af ekkjunni. Hann áleit þvi, að rcctzt myndi ý
f hafa fram úr fyrir henni á þann hált, að hún f
hefði fengið fasta vinnu eiríhvers staðar. Hann
® fór því með peningana til annarrar ekkju, sem
'r eifitt átli uppdráttar. — Nokkrum dögum siðar
t kom fyrrnefnda lionan lil prestsins og kvartaði
f mjög um bágan hag sinn og mceltist til fjárhags-
y legrar hjálpar i neyð sinni. Presturinn sagði
£ hcnni þá sem var, að hann liefði komið sinn cftir
sinn heim til henriar með peningagjöf, sem hann
-g hefði cetlað henni, en jafnan kornið að lokuðum
dyrum og orðið að hverfa þaðan við svo búið.
Nú hefði hann gefið annarri bágstaddri konu
þessa gjöf, sem hann hefði í fyrstu cctlað henni. ,3
Hún hlyti að hafa verið fjarverandi að undan-
v förnu, áleit prestur. Nei, það hafði hún ekki ý
t> verið. Hún liafði verið heima hjá sér og alllaf ©
éji inni. Hún hafði. svo scm heyrt, að oft og mörg- *
um sinnum hafði verið drepið á dyr hjá henni, jþ
en hún hafði ekki þorað eða viljað ganga til ðj.
^ dyra. ldún þóttist alveg viss um, að þetta vœri ^
f huseigandinn, sem vceri að koma. til að krefja f
‘í sig um vangoldna húsaleigu. if!
§ Þannig lýkur þessari smásögu. Hún segir frá §
* sjálfskaþawíli hrœddrar og umkomulausrar &
© ekkju, sem forðast vildi óþcegindi mcð þyi, að ©
éj* lolta sig inni, án þess að njósna.um, hverra er- sjj
inda sá fceri, sem dyra kveddi. Þélia er svo sem 3,
,j! ekkert einsdcemi. Svona ferst oss mörgum —
ý mörgum. Ekki sizt þó á andlega svið- ý
f i n u. Menn útiloka svo oft þ.ann e ina. sem f
fjj hjálpað getur, hvernig sem á stendur, F r e l s- X
§ ar a n n s j á I f-a n. Það er H a n n, sem slcnd- 5
¥ ur við hjartadyr sérhvers manns, ekki sizt þeirra, ■ ¥
© sem eru skuggamegin i lifinu. Það er H a n n, S
st sem knýr á. Margir Ijúka að visti upp fyrir hon- *
g, um og bjóða liann velkominn, en því miður jíy
ckki allir. t
^ Lésandi minn! Enn i kveld stendur hann við ý
f dyrnar og knýr á lijá þeim, sem hingað til hafa
k hegðazt við að taka við honum af ýmsum á- X
S stceðum. Eg veit ekki, hvort þú ert i þeim hóþi. ?
¥ Hitt veit eg, að hann gefst ekki upp, meðan ¥
© hann veit, að inni fyrir er „h j ar t a m ce 11 o g ©
* h ö f u ð þ r e y 11,“ sem hann vill „h a 11 a a ð %
g, brjósti sér“. Láttu hann ckki bíða lengur g,
,t. úti fyrir. Það er þér sjálfum fyrir beztu. Taktu t_
t vitnisburð þeirra t r ú a n l e ga n, e r s j á I f- +
f i r h a f a o p n a ð J e s ú h j ö r t u s i n. Lestu f
£ í Itvelcl sálminn fagra: „E g heyrði Jesú £
% h i m n e s It l o r ð“. í öðru hvoru versinu er ®
® lilboð Jesú, en i hinu vitnisburður
¥ .v k á I d s i n s, sem reynt hefur f y ll i n g f y r-
® i r h c i t a h a 11 s.
t Eg leil til Jesú, Ijós mér skein,
^ það Ijós er nú min sól,
¥ er lýsir mér um dauðans dal
að Drollins náðarstól.
¥ (Sálmab. nr. 136).
| é
&
I
&
I
I
1
Geislavirk efni
í Bandaríkjunum er nú m. a. verið að reyna
geislavirk efni til að auka geymsluþol ýmsra mat-
vörutegunda, meðal annars kartaflna. Nú þegar eru
á markaðnum efni, sem varna því að kartöflur spíri,
og er óvíst ennþá hvor aðferðin reynist betri. —•
Geislavirkar kartöflur tapa ekki bragði og næring-
argildi þeirra helzt að mestu.