Dagur - 30.10.1957, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 30. október 1957
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími 1166
Árgangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á rniðvikudögum
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Atvinnustöðvar í sveitum
Á HVERJU HAUSTI fer fjöldi fólks úr sveit-
um í atvinnuleit til annarra staða og sveitaheim-
ilin verða fámenn verulegan hluta ársins. Margt
af þessu fólki kemur ekki aftur, en annað með
mismunandi gildan sjóð. Nú getur það verið
eðlilegt að nokkur fólksstraumur verði árlega til
og frá tímabundinna vinnustaða við sjávarsíðuna.
En engu að síður verða margar sveitir hart leikn-
ar í þessum sveiflum. Sveitaheimilin verða of fá-
menn eftir, jafnvel svo að til vandræða horfir ef
eitthvað ber út af. Jafnframt þreytist eldra fólkið,
sem heima situr, og drungalegur blær leggst yfir
þau byggðarlög, sem unga fólkið yfirgefur. Þetta,
meðal annars, leiðir til örðugleika í félagslífi og
nauðsynlegu skemmtanalífi og slær á viðkvæma
strengi fólksins yfirleitt um atvinnu og ævintýra-
leit á fjarlægum stöðum.
SAMVINNUMENN í ÞINGEYJARSÝSLU hafa
tekið mál þetta til umræðu og hyggjast gera til-
raun til að leysa það að nokkru. Fyrir tveim árum
fjallaði aðalfundur Kaupfélags Þingeýinga um
þetta vandamál, og nefnd, sem kosin var af þessu
tilefni, skilaði áliti. Leggur hún m. a. tií: „Að
komið verði upp atvinnustöðvum í sveitum og
hafi Kaupfélag Þingeyinga forgöngu um málið á
sínu félagssvæði, eigi stöðvarnar og stjórni þeim.
Á atvinnustöð verði aðstaða til iðnaðar, svo sem
við trésmíðar, steinsteypu, pípugerð, vélaviðgerð-
ir, sauma, prjón, vefnað, bókband o. fl. Þátttak-
endur, sem vildu notfæra sér þessa aðstöðu, beri
úr býtum það, sem framleiðsla stofnunar fram-
ast gefur.
Er hér um algert nýmæli að ræða, sem verð-
skuldar eftirtekt, og ekki sízt það atriði, að menn
leggi inn vinnu sína og fái hana greidda því verði,
sem hún gefur af sér. En það er mjög í anda sam-
vinnustefnunnar.
Með hinni miklu vélvæðingu í dreifbýlinu við
alla framleiðslu og ennfremur innanhúss, þar sem
rafmagnið hefur haldið innreið sína, skapazt áður
óþekkt þörf fyrir viðhald og viðgerðir hinna
margvíslegu véla. — Á nokkrum stöðum hafa
risið á legg nauðsynleg vélaverkstæði í sveitum.
Sem dæmi má nefna viðgerðaverkstæðið á Ytri-
Tjörnum í Ögnulsstaðahreppi og Yztafelli í
Kinn. Hafa þau verið til ómetanlegs hagræðis
fyrir fjölda sveitamanna. Slíkar stöðvar þyrftu
að koma á mörgum stöðum og gætu samvinnu-
menn eflaust hlaupið þar undir bagga, á þeim
grundvelli, sem að framan greinir, bæði til hag-
ræðis fyrir fjöldann og til að veita viðnám í öldu-
falli fólksflutninganna. Síðar gætu aðrar iðn-
greinar komið í kjölfarið. Iðnstöðvar þyrftu að
vera miðsvæðis í þeim byggðarlögum, sem þær
eiga að starfa í, vera nátengdar heitum uppsprett-
umj ef hægt er, rafmagni að sjálfsögðu og rækt-
unarskilyrðum. Mjög er athugandi, hvort ekki sé
rétt að nota hluta þess fjár hins opinbera, sem
varið er til atvinnujöfnunar í landinu, til að koma
upp eða styðja atvinnustöðvar í sveitum.
Brúin milli heims og heljar
Sraá-jiættir ur liarmsögu Ungverja
X. BARDAGINN UM KII.ÍAN-
SKÁLANN.
Hermennirnir þyrptust óðar
saman og bjuggu sig undir árás
AVO-manna. Hefðu þeir orðið
fáeinum mínútum seinni, myndi
hafa vei-ið úti um Kilían-skála,
en nú gátu þeir stöðvað framrás
150 AVO-manna, sem voru á
leiðinni til að hremma skálann og
vopnabirgðir hans. Þarna hófst
nú grimmilegur bardagi, því að
AVO-menn voru þrautþjálfaðir í
miskunnarlausri sókn. En Csokí
og félagar hans hrundu samt
sókninni.
„Við drápum marga þeirra
með sprengjum,“ sagði liðþjálf-
inn. Suma tókum við höndum,
og væri eitthvert þrælmenni,
sem einhver kannaðist við í þeim
hóp, var sá barinn duglega í við-
bót. En margir þeirra komust
undan á flótta.
í þessum svifum varð Kilian-
skáli fyrir innrás fjölda óboð-
inna gesta. Hópur óbreyttra
borgara, sem hörfað höfðu undan
átökunum við útvarpsstöðina,
þusti nú inn í skálann og hróp-
aði: „Það geisar hörkubardagi
þarna fyrir handan. Við verðum
að fá vopn!“ *
Foringjar Kilían-skála voru
auðvitað fremur tortryggnir við
alla venjulega borgara, því að
það var sem sé þeirra hlutverk
að halda uppi ró og reglu meðal
almennings í borginni. og þeir
höfnuðu því beiðni aðkomu-
manna. En gamall maður, blóð-
ugur í andliti, mælti hörkulega:
„AVO-nienn eru að drepa okk-
ur.“
Ungur drengur smaug gegnum
mannþröngina og greip í hönd-
ina á Csokí. „AVO-mennirnir
hafa fallbyssur uppi á stöðvar-
þakinu," sagði hann ákafur.
Enn hikuðu foringjarnir við að
verða við þessari beiðni, en létu
að lokum undan áskorunum her-
manna sinna og afhentu vél-
hyssur og skotfæri. Og er því var
lokið, hélt mannfjöldinn á brott,
og skálabúar fengu nú tóm til að
velta fyrir sér rás viðburðanna.
Hjá þeim var engin hreykni né
barnalegur fögnuður yfir því að
hafa hrundið árás AVO-anna. —
„Við vissum að Rússar myndu
gera árás á okkur á ný með
morgninum,“ sagði Csokí, „og
foringjar okkar sögðu: „Og þá
koma þeir á skriðdrekum.“
Hinn rússneski yfirforingi ung-
versku kommúnista-sveitanna
hafði ekki látið þá fá nógu öflug
vopn til að vinna á skriðdrekum.
Og nú kepptust þeir Csokí og
menn hans' við alla nóttina að
búa til „Mólótov-hristing"
(,,Molotov-cocktails“.) — Þeir
fylltu flöskur benzíni og settu
sterkar hettur á þær. Gegnum
þröngt gat á hettunni drógu þeir
síðan grannan bendil, 8 þml.
langan, og átti það að duga sem
kveikiþráður. Enginn skálabúa
gerði sér neinar glæsivonir. —
Þetta yrðu eflaust hörð átök.
Klukkan 4 um nóttina kaliaði
vörður á fjórðu hæð: „Nú koma
þeir! Skriðdrekar!“ — Þetta var
nú samt misgáningur. Hér var
ekki um fleiri skriðdreka að
ræða, heldur aðeins einn. Og það
var ekki venjulegur skriðdreki,
heldur þungvopnaður könnunar-
bíll, vel brynvarinn, vopnaður
vélbyssum, á sex gúmbarða-hjól-
um. Er þessi brynvarði bíll
nálgaðist í skímunni af ljósi frá
einstöku gluggum næstu húsa,
líktist hann helzt ferjubáti, sem
leitað hefði á land upp úr Duná.
En þetta var dauðans háskaleg-
um bátur, mannaður Rússum,
sem höfðu ásett sér að bæla al-
gerlega niður hverja mótspyrnu,
er hér léti á sér bæra í Kilían-
skála.
Þegar bíllinn nálgaðist skál-
ann, stóð Csokí liðþjálfi og sex
af mönnum hans í myrkrinu uppi
á skálaþaki og biðu óþreyjufullir
með Mólótov-hristinga sína í
höndum, að bíllinn kæmi rétt
fyrir neðan. Á síðasta, eirðar-
lausu augnabliki hvíslaði svo
Csokí: „Nú baunum við á þá!“
Þeir kveiktu í bendlunum, héldu
augnablik á sprengjunum og
vörpuðu þeim síðan útí myrkrið.
Fyrsta sprengjan féll niður á
gangstéttina, og var sem geysi-
mikil eldblóm sprytti skyndilega
upp úr malbikinu. Það hlýtur að
hafa blindað rússneska bílstjór-
ann, því að bíllinn hrökklaðist
alveg upp að skálaveggnum og
fékk þar þrjár sprengjur beint
ofan í sig, hverja eftir aðra, sem
kveiktu í öllum bílnum. Og rétt
á eftir sprakk benzíngeytnir
hans. Þetta var talið fyrsta áfall
Rússa.
Csokí bjóst við aukinni sókn
með aftureldingunni, og kl. 9 um
morguninn þann 24. okt. hófst
fyrir alvöru árásin á Kilían-
skála. Næstu tvær klst. komu 15
könnunarbílar og herjuðu á skál-
ann, en árangurslítið. „Við skild-
um ekkert í, að þeir skyldu ekki
beita skriðdrekum,11 sagði Csokí,
„því að við eyðilögðum bílana
jafnóðum. Með æfingunni gátum
við varpað sprengjum okkar
beint niður á bílana, og áður en
tvær stundir voru liðnar, höfð-
um við eyðilagt níu þeirra.
Brezk freigáta bjargar
Brezk fregáta bjargaði
trillubát fyrir nokkru á reki
skammt suðvestur af Grímsey. —
Skipstjórinn af eftirlitsskipinu
fékk þær upplýsingar eftir að
hann hafði sett sig í samband við
landhelgisgæzluna, að bátur
þessi hefði losnað út frá Sandvík
í Grímsey.
Að, fengnum þeim upplýsing-
um sigldu Bretarnir með bátinn
til Grímseyjar og afhentu hann
réttum eiganda, sem varð þessu
feginn. Hann spurði Bretana,
hvort hann ætti ekki að greiða
björgunar- og fundarlaun, en
Bretinn neitaði að taka við laun-
um. Það væri ekki nema sjálfsagt
að aðstoða náungann.
Rafheilinn og veðurspárnar
GEIRMUNDUR ÁRNASON veðurfræðingur frá
Glerárþarpi við Akureyri hefur vakið á sér mikla
eftirtekt fyrir vís,indastörf á sviði veðurfræðinn-
ar. Hann er gamall nemandi Menntaskólans á Ak-
ureyri, en nam síðan veðurfræði í Stokkhólmi á
stríðsárunum. Hann starfaði síðan sem kennari í
Svíþjóð og gerðist starfsmaður, veðurfræðilegur
ráðunautur SAS, en sneri sér þá áð tilraunum með
„reiknaðar veðurspár“ — rafheila veðurþjónust-
unnar. — Geirmundur vann 2 ár á Veðurstofunni
í Reykjavík, en vinnur nú vestan hafs.
í tímariti íslenzkra veðurfræðinga birtist eftir-
farandi grein eftir Geirmund, sem blaðið tekur
traustataki:
„Veðurfræðingamót í Stokkhólmi 3.—8. júní 1957.
Mót þetta var haldið á vegum veðurfræðideildar
háskólans í Stokkhólmi, og mættu þar veðurfræð-
ingar frá fjórtán löndum. Flestir fulltrúanna voru
frá Vestur- og Norður-Evrópu, því að þaðan var
auðveldast að sækja, en þarna voru einnig þátttak-
endur frá Ráðstjórnarríkjum Rússlands og Kína,
Bandaríkjum Norður-Ameríku, Júgóslavíu og
Suður-Afríku.
Verkefni fundarins var að ræða það, sem á ensku
kallast Numerical Wcather Predicíion og á íslenzku
má nefna reiknaðar veðurspár. Alþjóðafundir um
þessi efni hafa verið haldnir tvisvar sinnum áður,
í Stokkhólmi 1952 og í Frankfurt a. M. 1955, en í
þessum mótum höfðu hvorki Rússar né Kínverjar
tekið þátt. Þátttaka þeirra í ár þótíi því miklum
tíðindum sæta, þar eð lítt var vitað, hvað þeir
hörðu gert í þessum efnum hingað til.
Reiknaðar spár eru nýmæli innan veðurfræð-
innar. Síðustu tíu árin hefur lítill hópur veður-
fræðinga í Bandaríkjunum, Englandi, Noregi,
Rússlandi, Svíþjóð og Þýzkalandi unnið að reikn-
uðum veðurspám í tilraunaskyni, og í Bandaríkj-
unum hafa rafheilar verið notaðir að staðaldri síð-
ustu tvö árin í sambandi við útreikningana.
Það er ekk itilgangur þessa greinarkorns að fara
ýtarlega út í skýrslur á mótinu í Stokkhólmi, en
drepið skal á það helzta.
í Bandaríkjum Norður-Ameríku hófst undir-
búningur að reiknuðum veðursspám árið 1948" við
Instiíute for Advanced Study, Princeton, undir for-
forustu veðurfræðingsins J. G. Charney. Árið 1950
voru fyrstu veðurspárnar gerðar með rafheila, og
var þessu haldið áfram í tilraunaskyni um nokkur
ár. Árangurinn var talinn það góður, að árið 1953
ákvað flugher, floti og veðurstofa Bandaríkjanna
að koma sameiginlega upp deild fyrir vélreiknaðar
veðurspár. Deild þessi hóf starf sitt í júlímánuði
1954, byrjaði að gefa út daglegar veðurspár í maí-
mánuði 1955 og hefur haldið því áfram óslitið síð-
an. Deildin heitir Joint Numerical Weather Predic-
tion Unit og er í höfuðborg Bandaríkjanna, Was-
hington.
I öðrum Iöndum hafa veðurfræðingar yfirleitt
ekki haft rafheila til umráða og hafa þess vegna
lagt aðaláherzlu á fræðilegar rannsóknir og hand-
reiknaðar veðurspár í tilraunaskyni. Þetta á sér-
staklega við Rússland (Sjá síðar), Kína, Þýzkaland
og Bretland. í Svíþjóð, þar sem unnið hefur verið
að reinknuðum veðurspám síðan 1951, hafa veður-
fræðingar háft takmarkaðan aðgang að rafheila síð-
an í byrjun árs 1954 og gert daglegar veðurspár á
þennan hátt annað slagið.
Innan tveggja ára munu veðurfræðingar Bret-
lands, Japans, Rússlands og Þýzkalands (og ef til
vill ráðstjórnarríkja Kína) hafa nægilegan aðgang
að rafheilum til þess að gefa út daglegar veður-
spár, ef svo þykir æskilegt.
Skýrsla rússnesku fulltrúanna leiddi í ljós, að
undii'búningur að reiknuðum veðurspám hófst þar
í landi fyrir um það bil 15 árum. Aðaláherzlan var
lögð á fræðilegar rannsóknir, því að rafheilar voru
ekki fyrir hendi. Síðustu 2—3 árin hafa þó rúss-
neskir veðurfræðingar haft einhver afnot af raf-
heila, en svo takmörkuð að aðeins örfáar veðurspár
hafa verið reiknaðar. Enn sem komið er, standa
þeir því framkvæmdalega talsvert að baki stéttar-
bræðrum sínum í Bandaríkjunum. Þetta á þó að-
(Framhald á 7. síðu.)