Dagur - 14.05.1958, Qupperneq 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 14. maí 1958
Stefán Lárus Thorarensen
Fæddur 2. ágúst 1903. - Ðáinn 24. janúar 1958
/ Fáein minningarorð
Hér vil og una ævi minnar daga.
Að vísu styðst listaskáldið við
sögnina og söguna, er það leggur
Gunnari þessi orð á tungu. Hitt
er þó víst, að hér gaf það skáld-
inu jafnframt sýn, að kærleiks-
hönd og órofa tryggð við átthaga,
bemskuheimili og ættaróðal,
hafa oft á tíðum oi'ðið sterkir
þættir, er samofizt hafa innsta
eðli góðs manns, Svo að úr hefur
orðið sá stcrki örlögþáttur, er
verulega rnarkaði brautina á
mannlífsgöngunni.
Þessi sannindi verða mér rík í
huga, er rita skal nokkrar línur
að. Stefáni Lárusi í Langahlíð
látnum. — Einstök ræktarsemi
og trúfesti, er honum var í bióð
borin — ættarfylgja — haslaði
honum þann völl og ákvarðaði
þær meginskyldur, er hann taldi
sig eigi geta undanvikizt, enda í
samræmi við eðli hans og hon-
um ljúft að gegna þeim.
Að Stefáni Lárusi stóðu inn-
viðamiklar, eyfirzkar ættir og á
suma grein hinar göfugustu.
Búseta ættar hans að Langa-
hlíð hófst með því, að langafi
ha’ns, Jón ríki Bergsson frá
Rauðalæk á Þelamörk, flutti
þangað búferlum fyrir röskum
hundrað árum (1854). — Hafði
hann þá keypt jörðina. Jón
!Bergsson var mikill atorku- og
ráðdeildarmaður og græddist fé,
svo að hann eignaðist 20 jarðir.
Nokkrum árum síðar hlaut
Rósa dóttir hans nokkurn hluta
jarðarinnar í móðurarf og hóf, -—
þá á unga aldri, — búskap á
jörðinni móti föður sínum. Bar
það vott um skörungsskap henn-
ar og búhyggju.
Þá kom til sögu nýr ættmeiður
og mikils hóttar. Það var Jóh.
Stefán Thorarensen Olafsson
læknis á Hofi Stefánssonar kon-
lerenráðs og amtmanns á Möðru-
völlum Þórarinssonar sýslu-
manns á Grund. Kona Olafs
læknis, móðir Stefáns, var Hall-
dója Þorláksdóttir frá Skriðu
Hallgrímssonar. Má segja, að þar
komu samán ættir kostaríkár. —
Árið 1868 kvæntist Stefán Thor-
arensen Rósu í Langahlíð. Fyrr
var' hann kvæntur Margrétu Pét-
ursdóttur Hjaltesteð. — Þeirra
sonur var Þórður gullsmiður á
Akureyri, einn hinn tignarlegasti
máður, sem eg hef séð.
Stefán og Rósa Jónsdóttir
bjuggu síðar fyrirmyndar stórbúi
í Langahlíð, unz Stefán andaðist
(1904). Þau höfðu eignazt 5 börn,
er komust til fullorðinsára. Eitt
þéirra, og það eina, sem enn er á
lífi, er Jón Thorarensen, faðir
Stefáns Lárusar. Kona Jón's í
Langahlíð, móðir Stefáns Lárus-
ar, var Elín Sigurðardóttir bónda
á Kjarna á Galmarsströnd Kon-
ráðssonar og konu hans Valgerð-
ar Magnúsdóttur bónda áKjarna.
En kona Magnúsar var Þorgerð-
ur Hallgrímsdóttir bónda á Há-
mundarstöðum Þorlákssonar frá
Skriðu.
Þau Jón Thorarensen og Elín
hófu búskap að Langahlíð að
föður hans látnum og bjuggu þar
nær hálfrar aldar skeið.
-Veturinn 1919—20 kom eg að
L.angahlíð til nokkurrar dvalar
sem farkennari í dalnum. Þangað
var viðkmmanlegt að lcoma og
gott þar að vera. Yfir heimilinu
hvíldi heillandi blær þrifnaðar og
snyrtimennsku,. jafnt utan bæjar
sem innan,' og sérstök rausn og
rnyndarskapur var á allri fram-
reiðslu húsfreyjunnar. Prúð-
mennska og einlæg hjartahlýja
þeirra hjóna, Jóns og Elínar,
glaðlegt viðmót og hógværð í öll-
um orðræðum var aðlaðandi óg
veittu þeim, er þar dvöldu, svo
og gestum og gangandi, þann un-
að og ánægju, er allar þessar
göfugu eigindir sameinaðar fá
skapað og veitt.
Hér hófust kynni mín af Stef-
áhi Lárusi syni þeirra hjóna og
einkabarni.
Urðu þau kynni brátt allnáin.
Hann var þá 14 ára að aldri.
Hann hafði tæpan meðalvöxt og
svo var um hann fullorðinn, fríð-
ur sýnum, með dökkblá, geisl-
andi augu, snyrtilegur, háttprúð-
ur og kurteis og algjörlega til-
gerðarlaus í allri fi'amgöngu,
stillilegur, en þó glaðlegur.
Þessir fögru kostir entust hon-
um og prýddu hann allt til ævi-
loka. En hér kom meira til. —
Svo réðist, að eg skyldi nú lesa
með honum á kvöldin undir
skóla, — eins og kallað var.
Varð eg þess þá brátt áskynja
að hann var stórvel greindur;
námshæfileikar - hans framúr-
skarandi og fór allt saman: mikið
næmi, minni, skilningur og
ástundun.
Eg kynntist allmörgum ungl-
ingum á þessum árum ágætlega
grelndum ög gæddum ljómandi
námsgáfum. Stefáni Lárusi jafna
eg ætíð til hinna allra fremstu á
þessu sviði, er eg konist í kynni
við. Aðeins eitt nafn skal nefnt í
því sambandi til glöggvunar, þar
sem var Guðm. eldri, sonur Guð-
mundar kennara Benediktssonar
ó Ásláksstöðum og Unnar Guð-
mundsdóttur frá Þúfnavöllum.
(Andaðist í Þýzkalandi, er hann
stundaði þar háskólanám og
hafði getið sér frábæran orðstír á
öllum sínum námsferli.)
Stefán Lárus settist í Gagn-
fræðaskóla Akureyrar og út-
skrifaðist þaðan 1923.
í skólanum skipaði hann stöð-
ugt efsta sæti ásamt öðrum náms
garpi, er þar var þá, (Árna
Kristjánssyni, nú píanóleikara.)
Að gagnfræðanáminu loknu
settist hann að heima hjá for-
eldrum sínum og stundaði með
þeim búskapinn æ síðan. Eg
hafði allnáin kynni af honum enn
nokkur ár, og varð þess áskynja,
að hann hafði tekið fasta ákvörð-
un um það, að hverfa þaðan eigi
ótilneyddur.
Og þessi næmgeðja, hlédrægi
maður undi hag sínum hið bezta
í ró og kyrrð sveitalífsins. Hann
hafði mjög yndi af margbreytt-
um fyrirbærum náttúrunnar.
En hann var einnig mikill unn-
andi fagurra fræða og kunni sér-
staklega vel að greina snilld í
kveðskap, máli og stíl. Var mjög
svo skemmtilegt að ræða við
hann um slík efni.
Sjálfur mun hann nokkuð hafa
fengizt við ljóðasmíð. Nokkur
smákvæði sá eg eftir hann í tíma
ritum fyrir allmörgum árum.
Verið getur að fleira finnist, sem
nokkurs er vert. í þessu sam-
bandi minnist eg atviks frá fyrri
árum. Það var, er við nokkrir
Hörgdælir gerðum okkur það til
dundurs, meðal annars, að gefa
út blað nokkrum sinnum í eina
tvo vetur, er látið var ganga milli
bæja. Fékk eg þá Stefán Lárus
til að annast ritstjórn í tvö
skipti. Þá birtut í blaðinu stökur
og gamankvæði, fjörug og
skemmtjleg, — mjög vel ort í
þeim stíl, — og grunaði menn sízt
að þetta væri eftir Stefán; svo
var þó.
En þannig vár það, að fáir
þekktu hann til nokkurrar hlítar,
sökum hlédrægni hans og fá-
skiptis. Töldu hann jafnvel
þumbaralegan sérvitring. Hann
var hvorugt, eftir hinni eiginlegu
merkingu orðanna. Hann var
þvert á móti mjög víðsýnn um
menn og málefni og sinnisglaður
að eðlisfari.
Um skeið dvaldi Stefán í
Reykjavík á vetrum og stundaði
verzlun með blóm, blöð og bæk-
ur. Eigi mun það hafa verið út-
þrá er dró hann til Reykjavíkur.
; Hitt er mér í grun, að hann hafi
með þessu viljað þreifa fyrir sér
um fjáröflun til nokkurra fram-
kvæmda heima. Eitthvað mun
hann hafa úr býtum borið hvað
þetta snerti. En nú var hvort
tveggja, að mikils þurfti með
orðið til framkvæmda og hitt, að
foreldrar hans voru nú mjög
teknir að lýjast við búskapinn og
bú þeirra hafði gengið saman. —
Það eitt varð því fyrir, að huga
að því, að þau hefðu nóg fyrir sig
meðan þeim entist aldur.
Þannig fór fram unz móðir
hans andaðist (1953). Höfðu þá
foreldrar hans haft vetrardvöl að
elliheimilinu í Skjaldarvík.
Stefán Lárus var nú einn eftir
heima í Langahlíð og vildi sig ei
þaðan hræra. Sjálfsagt vissi hann
að hverju dró nú með hann sjólf-
an, því að allmörg hin síðari ár
mun hann engan dag hafa gengið
heill til skógar.
Ævisaga Stefáns Lárusar verð-
ur ekki talin viðbur^arík né stór
(Framhald á 7. siðu.)
Gwen Terasaki:
Þitt land
16.
(Framhald.)
Næstu daga ráfuðum við um
sljó og vönkuð og nágrönnunum
var eins farið. Við gátum ekkert
gert en gengum til og frá í of-
væni og biðum einhvers, sem við
vissum ekki hvað var. Öll andlit,
sem við sáum, báru svip sorgar
og uppgjafar — en einnig hugar-
léttis.
Einn morguninn heyrðum við
flugvélagný. Við flýttum okkur
út og þekktum þá, að flugvélarn-
ar voru bandarískar. Þær sveim-
uðu yfir stríðsfangabúðum í
grenndinni og tóku að kasta nið-
ur mat og meðölum í fallhlífum
til bandarísku fanganna. Þessu
var þá lokið í raun og veru.
Stríðið var búið. Við heyrðum
flugvélagný nokkra daga í röð,
og við gátum ekki að því gert, að
okkur langaði til að einn matar-
skammtur eða svo lenti í garð-
inum okkar.
Dag nokkurn fékk eg bréf frá
bandarískum hermanni úr land-
gönguliðinu í Tókíó. Hann var
bróðir einnar gamallar vinkonu
minnar og hafði haft upp á
heimilisfangi mínu með aðstoð
utanríkisráðuneytisins. í bréfinu
stóð, að öllu fólki mínu í Banda-
ríkjunum liði vel, og hann skyldi
með ónægju senda því fréttir af
mér. Eg vissi, að ættingjar mínir
höfðu óttazt um mig og hugsa'ö
til mín oft á hinum löngu styrj-
aldarárum, og eg greip áköf
þetta tækifæri til þess að koma
til þeirra boðum um, að við þrjú
værum enn á lífi.
Terry vildi endilega gera sitt
til’ þess, að bandaríska hernámið
yrði framkvæmt í samvinnu við
Japana. Dálítið af hinum forna
ákafa hans og bjartsýni ljómaði
í augunum, er hann lagði af stað
er miit land
til Tókíó til þess að reyna að út-
vega okkur einhvern verustað.
Viku seinna kom hann aftur með
tvo kexpakka. Honum hafði líka
tekizt að útvega okkur lítið,
gamaldags hús í Tókíó.
Þegar eg sá loks höfuðborgina,
varð eg skelfd. Eyðileggingin var
ægileg.
Skörðótta veggi brunninna
húsa og sviðna trjástofna bar við
bláan himininn, eins og væru það
svartar beinagrindur. Þar sem
áður hafði verið þéttbyggt við
fjölfarin stræti, var nú auðn og
rústii’, og maður gekk eftir
gangstéttum, sem fjarri voru
mannabyggðum. Annars hafði
fólk á ýmsum stöðurn í borginni
hrófað sér upp skúrum úr járn-
plötum og múrsteinum hinna
hrundu húsa. Sums staðar hafði
það líka setzt að í dálitlum hell-
um, sem engum daít í hug, að
væru mannabústaðir, fyrr en
marglitir sloppar sáust á snúrum
utan við hellismunnana. Eg hafði
álitið, að íólkið í fjallahéruðun-
um hefði þjóðst af næringar-
skorti, en nú sá eg, að það var
bókstaflega blómlegt útlits, borið
saman við þá grindhoruðu vesal-
inga, sem eg sá í Tókíó.
Það var ógerningur að fá
(Framhald á 7. síðu.)
Spurt og svarað í blaði
í nýdegu bandarísku blaði eru
eftirfarandi spurningar og svör:
Er minni hamingju að finna í
hjónaböndum en nú áður fyrr?
SVAR: Aukinn fjöldi hjóna-
skilnaða virðist benda á, að svo
sé, en annars getur orsök hans
verið sú, að við krefjumst meira
af hjónabandinu nú en áður. —
Rannsóknir sýna, að eiginmenn
og konur hafa ætíð rifizt meira
og minna og oft ekki komið sér
saman. Slíkum hjónaböndum var
haldið óslitnum af aðilum utan
frá, trúarbrögðum, lögum og al-
rnenningsáliti. Ef til vill eru
þessir aðilar nú ekki lengur færir
um að koma í veg fyrir, að slitið
sé óhamingjusömum hjónabönd-
um.
Langar flesta feður til þess, a$
fyrsía barnið sé sonur?
SVAR: Almennt er álitið, að
þessu sé þann veg farið, en ekki
hefur það verið sannað með töl-
um, svo að vitað sé. Ekki er
heldur gott að vita, hve lengi
álit þetta hefur ríkt, því að það
var gomul venja viturra heimil-
islækna að segja tilvonandi for-
eldrum, að fyi-sta barn þeirra
yrði dóttir.
Klókindin voru þessi, og þau
voru eins konar stéttarleyndar-
mál:
Ef forsögnin reyndist rétt, fékk
læknirinn hól fyrir og óx í áliti,
en reyndist spáin röng, urðu for-
eldrarnir svo ánægðir með son-
inn, að þeir hirtu ekkert um
röngu spána og gleymdu henni í
gleði sinni.
Með klökkum huga á kirkjugólfi þínu
þú kvaddir margan þreyttan ferðamann,
og skildir liversu þá er margs að minnast
og mæltir falleg þakkarorð við hann.
Nú er þitt eigið far til ferðar snúið,
þinn ferjuniaður leiddi þig uni borð.
Nú er það okkar hinna þér að þakka,
við þig að mæla okkar kveðjuorð.
Á miðju vori er gott og greitt til ferðar
og gott að sigla úr vör í hlýjum blæ,
að liðnum vetri sjá í heiðan himin,
hækkandi sól um ltæran dal og bæ.
En þegar svanir fljúga aö Vestmannavatni
og vitjaö kærra æskustöðva skal
og þrestir syngja um vorsins auð og yndi
er einni söngrödd færra í Reykjadal.
En gott er þreyttum manni heim að lialda
og hafið slétt og kyrrt og ströndin græn,
og gott að vera kvaddur heitum liuga
með hjartans þökk og góðri fyrirbæn.
Ein er sú þökk, sem þó er stærst og heitust
og bekkust kveöja, stíluð beint til þín,
og engin kveðja kemst í nánd við hana:
á kistulokið aprílsóSin skín.
; p.h. j.