Dagur - 24.05.1958, Blaðsíða 5

Laugardaginn 24. niaí 1958
D A G U R
5
Snjóflóðið á Ánastöðum er féll 18. janúar 1871
ómeiddir, nema lítið eitt á hönd-
um og andliti af glerbrotum, sem
voru í snjónum, úr gluggum bað-
stofunnar.
Að þessu búnu, og þegar svona
var komið, þótti mönnum við-
bjóðslegt að halda til í þessu
snjóhúsi um nóttina; var því af-
ráðið að komast yfir að Drafla-
stöðum, þó áin, sem er á milli,
væri ótraust, gilið bratt og illt
yfirferðar og ófærðin, sem nærri
má geta, þar sem flóðið náði alla
leið niður í gil. Samt lagði eg út í
stórhríðina með allt fólkið: kon-
una, föður minn á áttræðisaldri,
alveg sjónlausan, barn á fjórða
ári, annað á áttunda ára, þriðja
11 ára og þrjár stúlkur frum-
vaxta. Vinnumaður minn var
ekki heima. Gekk ferðin seint, en
slysalaust yfir um og voru allir á
fyrrnefndu heimili yfir nóttina
við góða aðhjúkrun. Þannig urðu
allir frelsaðir úr hættunni og
sannast það hvað Davíð segir:
„Guð er minn hjálpari. Drottinn
er sá, er viðheldur mínu lífi.“
Daginn eftir var hríðarlaust,
var þá farið að vitja um kotið og
sent á bæi eftir mönnum. Þegar
’að var komið sást strax, að snjó-
flóðið hafði verið stórkostlegra
og gjört meira að verkum en
nokkrum gat í hug komið. Bær-
inn var allur í kafi nema þilin,
2—3 álna þykkur snjór á allri
austurhlið baðstofunnar, en fast
að alin á mæninum sjálfum. Þó
að baðstofan væri nýbyggð og
með sterkari húsum en nú tíðk-
ast, hefur það óefað verið al-
mættis kraftur guðs er því hefur
afstýrt, að hún ekki skyldi brotna
inn, eða sópazt burt með viðum
og veggjum, þar sem hún er
austast af bæjarhúsunum og þess
vegna hlitið að verða mest fyrir
snjóþunganum og hinu óttalega
afli flóðsins; bærinn var því að
öllu leyti óskaddaður og það sem
í honum var. í bænum voru af
lifandi peningi 3 nautgripir og
nokkrar kindur.
Nú var farið að vitja um fjár-
húsin, og var það allt hörmulegri
sjón, húsin voru að sönnu uppi-
standandi, en meira og minna
brotin og sliguð, meiri hlutinn af
ánum óskaddaður. Þekjuna alla
tók af hlöðunni, austur hliðar-
vegginn og norðurstafninn allt að
jarðvegi. Kastaði sumu fram á
húsin og yfir þau; hér um bil SO
hestar af heyi voru í hlöðunni, en
hvað mikið af því hefur tapazt
veit eg ógjörla, en bæði var það
til muna, sem sópaðist burtu og
spilltist, en það er eftir var.
Lambhúsið stóð lítið eitt austar
og norðar. Það sneri austur og
vestur og heyið þvers fyrir aust-
an húsið, sem var eitthvað rúmir
30 hestar. Því sópaði burt allt að
jarðvegi, svo að það varð litlu af
því íbjargað. í húsinu voru 22
lömb. Húsið var fallið inn á parti.
Þar urðu 4 lömb undir en 18
náðust lifandi. Sauðhúsið var lít-
ið utar og hlaða við það. Því og
henni sópaði alveg bu'rt með við-
um og veggjum. I húsi þessu
voru 19 sauðkindur og að líkind-
um allar taldar af. Þó grófust
upp úr dyngju þessari 6 kindur
lifandi en 13 voru dauðar.
Hér um bil 6 fet austur frá efri
hliðarvegg hússins hafði sprungið
jörðin út og suður, það sem húsið
og hleðslan tók. Sprungan var 2
fet á breidd um miðju og þar
hafði ýtt jarðveginum og hliðar-
vegg hússins fram á króna allt að
grundvelli, tekið annan stafnvegg
hlöðunnar nálega í heilu líki og
kastað langt niður á túnið. Skaða
þann, sem af þessu leiðir er ekki
hægt að meta að sinni, því að það
er enn óséð að nokkru leyti, og
kemur ekki glögglega í ljós fyrr
en allan snjó tekur. Einnig er
ekki hægt að sjá hvað miklar
skemmdir eru á túni og engjum.
Snjóflóðið var 540 faðmar á
breidd. — Ólafur Stefánsson.“
Magnús Kristjánsson.
Kynningarkvöld Náftúrulækninga-
félagsins á Akureyri
Alíslenzkt brauð meðal annarra "óðra rétta
í gömlum Norðanfara, sem gef-
inn var út á Akureyri í marz
1871, er sagt frá þeim viðburða-
ríka atburði er skeði á Ánastöð-
um í Sölvadal 18. jan. 1871. Þá
féll afar stórt snjóflóð á bæinn og
öll útihús, sópaði sumu burtu, en
braut önnur niður.
Þegar þetta skeði, bjó á Ána-
stöðum Ólafur Stefánsson, afi
minn, og kona hans, Hólmfríður
Benjamínsdóttir frá Björk í
Sölvadal. Börn þeirra hjóna, sem
öll voru heima, 5 að tölu, og eitt
fósturbarn á fjórða ári, er hét
Halldóra Benediktsdóttir, er síð-
ar giftist Kristjáni Friðbjarnar-
syni. Börn þeirra voru þessi:
Sigríður, Guðlaug, Margrét, Ólöf
Októlína og Jóhannes, sem var
yngstur systkinanna. Hann tók
við jörðinni þegar faðir hans
hætti að búa árið 1890, bjó þar í
15 ár, flutti þá í Melgerði árið
1905 og til Akureyrar árið 1930.
í Sölvadal, þegar þetta gerðist,
voru 9 jarðir byggðar, að austan-
verðu 4 jarðir, en vestan 5. Þetta
voru taldar búsældarjarðir, að
minnsta kosti góðar til útbeitar
fyrir sauðfé. Margar jarðirnar
voru vel setnar. Þegar eg man
fyrst eftir mér, þá heyrði eg að
sumir bændurnir voru taldir
stórbændur. Eg held að þessi
nafngift hafi verið miðuð við
fjáreign manna og vinnufólks-
hald, þeir þurftu að eiga 100 ær,
30 gemlinga og 40 sauði. Hinir,
sem minni fjárstofna áttu, voru
kallaðir kotbændur. Þessir bænd
ur bjuggu í Sölvadal þegar þetta
slys kom fyrir á Ánastöðum.
Að austanverðu í dalnum:
Björk: Benjamín Stefánsson.
(Nú í eyði.)
Finnastöðum: Jónas Guð-
mundsson. (Nú í eyði.)
Kerhóli: Jón Benjamínsson.
(Nú í eyði.)
Ánastöðum: Ólafur Stefánsson.
(Nú í eyði.)
Að vestan:
Þormóðsstaða-Seli: Kristján
Tómasson. (Nú í eyði.)
Þorrnóðsstöðum: Bjarni Bjarna
son.
Draflastöðum: Gunnlaugur Sig
urðsson.
Eyvindarstöðum: Páll Tómas-
sin.
Sölvahlíð: Stefán Sigurðsson.
Flestir af þessum bændum
höfðu góð bú. Margir þeirra
áttu töluverða sauðaeign, allt að
40—50 2ja vetra. Var þetta aðal-
innlegg þeirra í sláturtíðinni. —
Mörg lömb voru sett á fóður,
hinum slátrað heima.
Afi minn átti gott bú og var
talinn vel stæður, en ekki átti
hann nema 19 sauði, 13 þeirra
fórust í snjóflóðinu. Nú vil eg
minnast á landslagið og alla stað-
hætti í kringum Ánastaði.
Fyrir framan Illagil, sem skil-
ur lönd Kerhóls og Finnastaða,
eiga þessir 2 bæir, að Sandá, sem
fellur í Núpá heiman við afrétt-
arlöndin, sem tilheyra Möðru-
völlum. Fjallið fyrir ofan þessa 2
áðurnefndu bæi, er því nokkuð
bratt og hátt. Undirlendið frem-
ur lítið. Efst í fjallsbrúninni eru
allháir klettar, en beint upp al
bænum á Ánastöðum er gríðar-
stór skál, sem kölluð er Ytriskál.
Þannig hagar til í skálinni, að
hún er dýpst upp við klettana, en
fremst við skálarbrúnina er há
hæð eða hóll. Sunnan við þessa
hæð er dálítill skorningur, sem
vatn rennur eftir, en framan í
brúninni eru uppsprettur er
sameinast í þessum skorningi og
mynda dálítinn læk, sem rennur
niður hlíðina heim að bænum á
Ánastöðum og nefndur er Bæj-
arlækur.
Að þefesu athuguðu þótti mörg-
um mjög kynlegt, hvernig snjó-
flóð gæti hlaupið fram yfir skál-
ina eins djúp og hún var. Eg
heyrði afa minn skýra frá þessu
á þann veg, að fyrir jólin hefði
drifið niður mikinn snjó og hefði
verið umbrotafæri í dalnum,
kom þá oft fyrir, að hengjur úr
fjallsbrúninni hlupu fram, en
vanalega svo kraftlitlar, að þær
námu staðar í skálinni eða á
bi-eiðum stalli, er lá frá þessari
skál alla leið norður á Kerhóls-
öxl. Nú hafði gert hláku rétt fyr-
ir jólin, er stóð stutt, var því
mikið hjarn í allri fjallsbrúninni,
en nokkru eftir nýárið brast í
norðaustan stórhríðar, og síðustu
vikuna, áður en snjóflóðið hljóp,
var stórhríð alla daga, og birti
ekki upp fyrr en daginn eftir.
Réði hann af framansögðu, að
skálin upp af bænum hefði verið
orðin full og hún þar af leiðandi
ekki getað veitt neina mót-
spyrnu. Ennfremur sagði Ólafur,
afi minn, að hann áliti að flóðið
hefði tekið sig upp í einu eftir
allri brúninni. Hann sagðist ekki
hafa heyrt nema einn hvin, enda
hefði verið ein hjarnbreiða eftir
allri brúninni eftir fyrri snjóa.
Fyrir norðan bæinn á Ánastöðum
er landslagið töluvert læra, er
því nokkur brekka frá bænum að
mýri, er nær alla leið norður að
Kerhóls-merkjunum. Þegar flóð-
ið féll lenti það fyrst á sauðahús-
unum, sem stóðu stutt austan við
bæinn ásamt hlöðu norðan við
þau, tók flóðið hlöðuna og fjár-
húsið að mestu og hefur þá senni
lega dregið nokkuð úr krafti þess
og vent því norður af brekkunni.
Ef það hefði ekki mætt þessari
mótspyrnu, hefði það óefað tekið
bæinn og fært hann fram af
brekkunni eða niður fyrir tún,
jafnvel alla leið niður í Núpárgil,
hefði þá enginn komist lifandi úr
flóðinu.
Þegar flóðið skall á baðstof-
unni, braut það stærri baðstofu-
gluggann, en við þann glugga sat
Jóhannes sonur hjónanna, varð
honum mjög illt við og stökk upp
á borð er hann sat við, lenti hann
því ofan á krapinu. Hólmfríður
sat með Halldóru litlu á rúminu
norðan við gluggann, féll flóðið
yfir hana og knúsaði hana aftur á
bak upp í rúmið og fóru þær í
kaf. Við suðurstafninn voru 2
rúm, á austara rúminu sat móðir
mín og var að spinna, en Margrét
systir hennar sat í stól þar rétt
hjá og var að prjóna. Stefán,
langafi minn, sat á vestara rúm-
inu ,stutt frá dyrunum, og hurðin
var opnuð fram í göngin. Guð-
laug, elzta systirin, og Októlina,
yngsta systirin, voru báðar fram
í bæ við frammiverk. Krapið
náði upp að lausoltum í norður-
enda baðstofunnar, en í suður-
hlutanum, 60 sm. frá gólfi, náði
krapið upp yfir kálfa á blinda
manninum, Stefáni langafa mín-
um, varð hann því alveg fastur.
Baðstofuhurðin hrökk opin og'
lítið eitt af krapi fór fram í göng-
in. Systurnar brugðu fljótt við,
köfuðu yfir krapstelluna til að
bjarga móður sinni og barni.
Náðu þær fljótlega barninu upp
og gátu hreinsað snjóinn frá and-
liti móður sinnar, svo að hún
gæti andað, meira gátu þær ekki
gert nema fá verkfæri. Komu
þær, Guðlaug og Októlína, fljótt
á vettvang framan úr bænum,
því að þær höfðu heyrt þegar
flóðið fór yfir bæinn. Báðu þær
Guðlaugu að fara út og vitja um
föður þeirra, hvort hann væri lif-
andi.
Nú vil eg lýsa hér dularfullu
ævintýri, sem eg heyrði oft talað
um. Það gerðist daginn eftir að
snjóflóðið hljóp. Menn komu frá
flestum bæjum úr dalnum til að
hjálpa til við að moka, bæði ofan
af bænum og einnig að leita að
þeim skepnum, sem lentu í flóð-
inu. Afi minn átti ágætan for-
ystusauð, ekki man eg hvernig
hann var á litinn. aginn áður en
snjóflóðið hljóp hafði afi minn
verið að tala um það við fólkið,
að Fori væri svo órólegur, hann
hefði hætt að éta og hlaupið
fram að dyrum hvað eftir annað,
eins og hann vildi hafa sig út. —
Sauðurinn var æfinlega í norður-
krónni og át þar innst á garða.
Þegar menn fóru að grafa í húsa-
rústirnar, stóð Fori innst í suður-
krónni og 3 sauðir þar hjá hon-
um. Var talið víst, að hann hefði
fundið þetta á sér. Þetta var eini
veggstöpullinn sem stóð eftir af
húsinu. Framar í krónni náðust
2 sauðir lifandi en illa farnir. —
Aldrei fékkst Fori til að koma
nærri þessum húsarústum eftir
þetta. Ef féð var rekið þarna ná-
lægt tók Fori til fótanna og hent-
ist upp í brekkur.
Eftirfarandi bréf afa míns
hljóðar þannig:
„Guð er minn hjálpari.“
„Drottinn er sá, sem viðheldur
mínu lífi.“
Þegar eg, stórhríðardaginn
þann 18. jan. 1871, var úti við
skepnuhirðingar og búinn að
gefa sauðum til fulls, en lömbum
hálfa gjöf og nýkominn í ærhús,
sem eru tvö til samans og ein
hlaða við bæði, bú;inn að gefa
eitt fang í öðru húsinu, og rétt
inn fyrir hlöðudyrnar eftir öðru,
heyrði eg óttalegar dunur og
dynki úti, og í sama vetfangi
lagðist hey á mig með svo mikl-
um þunga, að eg varð að leggjast
flatur niður undir heydyngjunni,
vissi eg strax hvað valda mundi,
að snjóflóð hefði tekið ofan af
hlöðunni og líklega brotið niður
húsin. Eg gat fljótlega losað mig
og skriðið fram í garðann: var
húsið lítið brotið. Þegar eg var
kominn út fyrir húsdyrnar var
kallað til mín heiman frá bænum
að koma sem bráðast, því að snjó
flóð hefði farið á baðstofuna og
inn í hana; væri eitthvað af fólk-
inu undir eða innan í snjónum.
Var það Guðlaug dóttir, sem til
mín kallaði. Þegar eg kom heim
og í baðstofuna, spurði eg hvort
fólkið væri lifandi, og var því
játað. Var þá brugðið upp ljósi,
því að dimmt var í húsinu. Sást
þá, að baðstofan var óbrotin,
nema einn gluggi á austurhlið
hennar, eða þeim megin, sem að
fjallinu sneri; hafði snjóflóðið
streymt þar inn um með svo
miklum krafti, að tvö stafgólf
baðstofunnar fylltust upp að
lausoltum. Var það kona mín og
barn á fjórða ári, er hún sat með,
sem voru í mestu hættunni. Var
þeim með naumindum bjargað
áður en köfnuðu og var búið að
því áður en eg kom að, af dætr-
um mínum Sigríði og Margréti,
er strax hlupu til og rifu snjóinn
ofan af andlitum móður þeirra og
barnsins. Drengurinn á áttunda
ári sat undir glugga þeim er
snjóflóðið fór um, en lítið eitt á
hlið við hann, kastaði honum
fram á gólfið, en varð það til lífs,
að hann lenti ofan á því eða í
röðinni og varð því laus og komst
upp á borð er stóð á hlið við
gluggann. Faðir minn, sem sat á
öðru stafnrúminu eða nær vest-
urhlið, var fastur með fæturna,
en var fljótt losaður. Varð því
erfiðast að bjarga konu minni
ómeiddri, því að snjórinn var
þéttur um hana sem hjarn. Mátti
til með að pæla snjóinn frá henni
með verkfærum, sem þó var
mjög varhugavert; þó tókst það
um síðir og var hún og aðrir
Náttúrulækningafélagið á Ak-
ureyri hafði kynningarkvöld 18.
þ. m. í Húsmæðraskólahúsinu. —
Þar voru fram bornar ríkulegar
og ágætar veitingar þeirra teg-
unda, sem náttúrulækningamenn
telja holla fæðu.
Jón Kristjánsson setti sam-
komu þessa, sem var fjölmenn,
bauð gesti velkomna og kynnti
sérstaklega Úlf lækni Ragnars-
son í Hveragerði, sem var gestur
fundarins og flutti ræðu og svar-
aði fyrirspurnum um heilsurækt.
í erindi sínu lagði hann áherzlu
á, að saman yrði að fara líkam-
leg og andleg heilbrigði til þess
að menn gætu notið sín fyllilega
og orðið hamingjusamir. Hollt
fæði væri einn þátturinn og ekki
sá veigaminnsti, sem heilbrigt líf
yrði að byggjast á. Þótti erindi
þetta hið fróðlegasta, sem vænta
mátti.
~»írrrB»ii’»-8’ríi
Meðal rétta, er fram voru born-
ir, var brauð úr byggi frá Dag-
verðareyri og bragðaðist það vel.
Á þessu og öðrum kynningar-
kvöldum Náttúrulækningafélags
Aukreyrar, hefur fólki gefizt
kostur á að kynnast nýjungum í
matargerð, sem miða að því að
saman fari hollusta og bragð-
gæði, og er sannarlega mikið
land ónumið á þeim vettvangi.
Stjórn félagsins skipa: Jón
Kristjánsson, Ragnheiður O.
Björnsson og Páll Sigurgeirsson.
Mcðstjórnendur Jónína Stein-
þórsdóttir og Margrét Antons-
dóttir.
í boðsferð
Brczka utanríkisþjónustan bauð
tveimur ísenzkum starfandi sam-
vinnumönnum til stuttrar dvalar í
Englandi nú í vor. Fyrir valinu
urðu þeir Gunnlaugur Kristinsson,
KEA, Akureyri, og Örlygur Hálf-
danarson, SÍS, Reyk javík. Fóru þeir
utan 8. maí og komu heim 21. maí.
Kom Gunnlaugur hingað til bæjar-
ins í gær. Lét hann liið bezta af
ferðinni allri og þeim framúrskar-
andi viðtökum og fyrirgreiðslu, er
þeir fengu titi. Mun hann síðar
scgja lesendum blaðsins nánar frá
þessari boðsferð.
I