Dagur - 12.11.1958, Qupperneq 4

4
D A G U R
Miðvikiidaginn 12. nóv. 1958
DAGUR
Ritstjóri:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingastjóri:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími 1166
Argangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum og
laugardögum, þegar efni standa til
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Hjáróma kór
ÞEIR, SEM LESA MORGUNBLAÐIÐ og hafa
það fyrir sína biblíu, ættu að vera farnir að kunna
óhróðurssönginn um ríkisstjórnina. Blaðið ætlast
líka til þess að áhangendur þess séu farnir að
kunna viðlagið og taki undir. Viðlagið er eitt-
hvað á þessa leið: Ríkisstjórnin, sem lofaði öllu
fögru, hefur svikið öll sín loforð, dagar hennar
eru taldir, lengi lifi íhaldið. En það hefur víða
komið í ljós, að rógurinn um ríkisstjórnina á ekki
mikinn hljómgrunn.
Núverandi ríkisstjórn hefur setið tvö ár að
völdum og nokkrum mánuðum betur. Enginn
mun neita því, að á tveggja ára tímabili bar við-
ná mhennar gegn verðbólguþróuninni mikinn og
raunhæfan árangur. Það var mikils virði fyrir
þjóðina alla, þótt dýrtíðardraugurinn sé ekki nið-
ur kveðinn. Þann draug vakti íhaldið upp á sín-
um tíma, sem kunnugt er, og síðan hafa margar
ríkisstjórnir við hann fengizt og gengið misjafn-
lega. Ólafur Thors gerði gælur við þennan upp-
vakning sinn fyrst í stað og færði hann jafnvel í
hinar geðslegustu flíkur og sagði um hann, að
hann jafnaði lífskjör manna og dreifði fjármagn-
inu. Síðar afneitaði hann þessu misheppnaða af-
sprengi með stóryrðum. Nú hefur aftur á móti
brugðið svo við, eftir að Ólafur vék úr ráðherra-
stólnum og hans flokksbræður eru ltomnir í
stjórnarandstöðu, að íhaldið hefur verið með
kukl, gert sér dælt við drauginn á ný og því mið-
ur með nokkrum árangri. Þetta er einn af hinum
Ijótu leikjum þessa óhappaflokks og hefur hann
þó margt borið við síðustu tvö árin. í því sam-
bandi má nefna það, að hann reyndi að spilla
lánstrausti þjóðarinnar erlendis, strax og hann
hröklaðist frá völdum. Iiann hefur líka unnið að
því með öllum tiltækum ráðum að gera efnahags-
löggjöfina, um Utflutningssjóð o. fl., sem tor-
tryggilegasta í augum almennings og það hefur
hann einnig gert gegn betri vitund. í landhelgis-
málinu lýsti aðalblað flokksjns, Morgunblaðið, því
yfir vikur og mánuði, næstum daglega, hve mikið
ósamkomulag ríkti í þessu stórmáli. Lævíslegast í
þeim áróðri var það, að þetta blað stjórnarand-
stöðunnar ól á því, að kommúnistar réðu því, sem
gert var. Þetta féll auövitað í hinn ágætasta jarð-
veg hjá Bretum, sem voru andvígir hinni nýju
reglugerð um útfærslu landhelginnar og hata auk
þess kommúnista eins og pestina. Togaraeigendur
og Morgunblaðið tóku þannig höndum saman
gegn réttmætum aðgerðum íslendinga.
Enginn getur sagt um það með fullri vissu,
hvern j)átt þetta átti í þeirri ákvörðun brezku
íhaldsstjórnarinnar að stunda verndaðan veiði-
þjófnað á landgrunninu við íslandsstrendur. Hér
skal svo tekið fram, að Morgunblaðið og öll
stjórnarandstaðan sneri við blaðinu fáum dögum
fyrir hinn eftirminnilega dag, 1. september. Fyrir
nokkrum dögum féll það í hlut íslenzks þing-
manns úr Sjálfstæðisflokknum, á erlendum vett-
vangi, að bera til baka og mótmæla því, að út-
færsla landhelginnar væri eins konar skemmdar-
starfsemi íslenzkra kommúnista. Það kom sannar-
lega vel á vondan að fyrirhitta eigin rógburð, þ. e.
Morgunblaðsins, úr munni brezks fulltrúa á þess-
ari ráðstefnu.
hann hugleiðir, að aldrei hefur
atvinna og athafnalíf verið blóm-
legra á landi hér. Og hætt er við
að söfnuðurinn verði hjái'óma
þegar hann veit, að á síðasta ái'i
og því, sem nú er að líða, bætast
60 fiskiskip í veiðiflotann, og að
nú hefur verið aflað um 20%
meira en á sama tíma í fyrra og
hver uggi seldur jafnóðum, með-
al annars fyrir öflun nýrra mark
aða. Ríkisstjórnir ráða að sjálf-
sögðu ekki um fiskigöngur. En
það mikla aflamagn, sem komið
er á land, hefði auðvitað verið
langtum minna, ef hinar árlegu
stöðvanir frá stjórnartíð íhaldsins
væru enn við líði.
Málvöndun „íslendings“.
BLAÐIÐ „íSLENDINGUR“ á
Akureyri birtir 7. þ. m. klausu í
„Þankabrotum Jóns í Grófinni“,
um nýyrði, sem tvívegis í haust
hafi sézt í Degi í sambandi við
auglýsingar á hrútum, en þar eru
þeir kallaðir „fjárhrútar“. Höf-
undur reynir að gera sér mat úr
þessu nýnefni, kann því illa og
telur það óþarft. En þó að klausa
þessi sé ekki fyrirferðarmikil,
virðist mér hún bera með sér, að
höfundur hennar hafi takmark-
aða þekkingu á móðurmáli sínu.
Þetta nýstárlega orð: „fjárhrút-
ur“, er notað fyrir tilstilli undir-
ritaðs, sem vissi ekki þá, að það
er lítt þekkt um Norðurland.
Hér er ekki um nýyrði að
ræða. f báðum Múlasýslum er
„fjárhrútur" eina nafnið á hrút-
um þeim, sem valdir eru til kyn-
bóta og viðhalds á fjárstofninum.
Gildir þetta, hvort sem um
heimaalda eða aðkeypta hrúta er
að ræða. Við athugun kemur í
Ijós, að nafnið er mjög bundið
Múlasýslum, þótt einstakir menn
í öðrum landshlutum kannist við
það. Engu að síður á það fullan
rétt á sér.
Á söguöld er talað um sauði og
sauðamenn. Hrafnkell Freysgiði
ræður Einar smalamann til að:
„reka heim fimmtigu ásauðar.“
Hér eru kvíaær kallaðar ásauðir.
Eg hef ekki getað athugað, hvaða
heiti hrútarnir hafa þá, en
sennilega heita þeir „brundsauð-
ir“, og svo er allt fram um 1800. í
hinu fyrsta fjárræktarriti, sem út
kom hér á landi, laust fyrir 1800,
eru hrútarnir oftast kallaðir
„brúndsauðir“. Þó er í riti þessu
svo tekið til orða, að vel beri að
vanda val þeirra hrúta „seni á að
nota til fjárins“ — þ. e. fjárhrúta.
Svo vill til, að fyrstu samtök,
sem vitað er um, að bændur hér
á landi gerðu til að kynbæta fé
sitt í félagi, eru gerð á Jökuldal í
Norður-Múlasýslu um .1830. Á
þessu svæði kemur svo fram hið
fræga Jökuldalsfé, sem þótti bera
af fyrir afurðamagn, beitarþol og
útlitsfegurð. Fé af þessum stofni
breiddist mjög út, einkum norð-
ur á við óg varð uppistaðan í
hinu ágæta fé Mývetninga.
Eg get ekki kastað steini að
þessum gömlu fjárræktarmönn-
um, þó að þeir þá þegai', er þeir
fóru að bæta fjárstofn sinn, legðu
niður hið ljóta nafn hrútanna
(brundsauður, brundhrútui') og
tækju upp annað smekklegra og
betra — nafnið fjárhrútur. —
Hversu gamalt orðið er eystra,
verður ekki sagt um með vissu.
Eg þekkti ungur marga gamla
Jökuldælinga, m. a. afa minn, f.
1846, og heyrði eg þá ekki hafa
annað heiti á þeim.
Mér þykir nafnið ,,fjárhrútur“
gott og vel myndað orð. Svipar
til orðanna: ásauður, sauðkind.
En klausuhöfundur „Islendings“
er á öðru máli, tekur hrossin til
dæmis og segir: „Illa kynni mað-
ur við orðið „hrosshestur“, sem
myndað væri á jafn rökrænan
hátt og fjárhrútur.“
Hann virðist ekki þekkja orðið
„stóðhestur“, sem myndað er al-
veg á sama hátt og „fjárhrútur11,
en svo munu beztu kynbótahest-
ar landsins kallaðir í dag — og
ekkert amast við því.
Að endingu þetta: Það væri
vel, ef Norðlendingar færu að
dæmi Austfirðinga og tækju að
kalla hrúta sína „fjárhrúta" en
ekki verðlaunahrúta, kynbóta-
hrúta eða lífhrúta.
Þorkell Björnsson.
- Laiígamenn heimsækja Gagnfræðaskóla Ak.
(Framhald af 8. síðu.)
100 metra bringusund kvenna.
Helga Haraldsdóttir G. A. 1,38,3.
Sigríður Arnþórsd. G. A. 1,46,0.
Alma Möller G. A. 1,46,2.
50 m. skriðsund karla.
Björn Þórisson G. A. 29,7.
Björn Arason G. A. 31,4.
Helgi Þórisson G. A. 32,1.
50 m. skriðsund kvenna.
Erla Hólmsteinsdóttir G. A. 35,0.
Guðný Bergsdóttir G. A. 37,5.
Rósa Pálsdóttir G. A. 38,4.
10x50 m. boðsund karla.
G. A. 6,04,4.
Laugar 6,51,3.
10x50 m. boðsund kvenna.
G. A. 7,06,8.
Laugar 8,50,2.
Gagnfræðaskóli Akureyrar
vann mótið með 45 stigum. Lauga
menn hlutu 18 stig.
Keppt var um tvo bikara, sem
Esso og Vátryggingadeild KEA
gáfu. Essobikarinn var fyrir
knattspyrnuna og hinn fyrir
sundið. Báðir eru bikarar þessir
Bókaforlag Oöds Björnssonar á
Akureyri gaf Gagnfræðaskólan-
12 góðar bækur til að veita sem
verðlaun fyrir beztu afrek ein-
staklinga. Bækur þessar eru:
Fornar grafir og fræðimenn, Or-
lög orðanna, Sú nótt gleymist
aldrei, Við leiðarlok, Heyrt og
séð erlendis, Sumarást, Eins kon-
ar bros, Eftir ár og dag, Egyptinn,
Stofublóm, flogið um álfui' allar,
tvö eintök af einni bókinni.
Eftir sundmótið var drukkið
kaffi í Húsmæðraskólanum og
verðlaun afhent. — Stúlkur úr
fjórða bekk verknáms sáu um
framreiðslu undir leiðsögn Þor-
bjargar Finnbogadóttur kennslu-
konu. Þar talaði Jón Sigurgeirs-
son skólastjóri Iðnskólans og
Oskar Ágústsson kennari og far-
arstjóri Laugamanna.
Um kvöldið var Laugamönn-
um boðið á dansleik í Gagnfræða
skólanum og stóð hann til mið-
nættis.
Heimsókn þessi var mjög
ánægjuleg. Þóttu Laugamenn
hinir ágætustu gestir og góðir
Söfnuður íhaldsins verður ófús til söngs þegar
farandbikarar.
fulltrúar skóla síns.
ÞANKAR OG ÞÝÐINGAR
Viktor Borge.
Hinn heimsfrægi danski gamanleikari og brand-
arasmiður Viktor Borge er nú alfluttur til Banda-
ríkjanna. Undanfarin ár hefur hann haldið skemmt
anir aleinn í stærstu samkomusölum vestra fyrir
fullu húsi og rakað saman fé.
Fyrir skömmu hélt hann skemmtun í borg einni
í Miðríkjunum, og var meira en helmingur sætanna
auður. Þessu var Borge ekki vanur, en hann lét það
ekki á sig fá. Um leið og hann kom inn í salinn og
sá alla auðu bekkina, sagði hann við áheyrendur:
„Það hlýtur að vera ákaflega mikið af auðmönn-
um hér í borginni. Eg sé, að hvert ykkar hefur
keypt sér tvö til þrjú sæti.“
------o------
Auðvitað!
Hann leit út tim gluggann og kallaði til konu
sinnar:
„Nei, sko, þarna er konan, sem hann Guðmundur
Jónsson er ástfanginn af.“
Hún grýtti frá sér bollanum, sem hún var að
þurrka af frammi í eldhúsi, þaut inn úr dyrunum
og skellti um lampa, teygði sig og skimaði. „Hvar?“
spurði hún og blés mæðinni.
„Þarna,“ sagði hann og benti. „Konan þarna í
gráa frakkanum."
„Asni ertu, maður,“ sagði hún. „Þetta er konan
hans!“
„Já, auðvitað,“ svaraði hann.
------o------
Vertu dygðugur, og þá verðurðu hamingjusam-
ur? Vitleysa! Vertu hamingjusamur, og þá muntu
fara að verða dygðugur. — J. G. Cozzens.
------o------
Eg og maður minn eiðum góða vini, sem eiga
heima í annarri borg. Þetta eru hjón, sem eiga eitt
barn. Við höfum haft það fyrir venju í allmörg ár
að borða með þessum vinum okkar einu sinni í
mánuði á hóteli, sem er um það bil mitt á milli
borganna okkar, og sonurinn hefur auðvitað verið
með foreldrum sínum.
Síðast þegar við hittumst, var sonurinn, sem orð-
inn er 13 ára, ekki með. „Hvar er Bill?“ spurði eg.
„Hann er heima og sér um sig sjálfur,“ svaraði
móðir hans. „Þegar hann er loks oi'ðinn svo stór, að
við getum þolað hann, þá getur hann ekki þolað
okkur.“ — Frú E. Lenz.
------o-------
Á hverju myndi stranda?
Bandarísk auglýsing frá 1875.
DÁSAMLEGT TÆKIFÆRI TIL AÐ VERÐA
RÍKUR. Við erum að stofna kattabú í Lacon með
100 þúsund köttum. Hver köttur mun að meðaltali
eignazt 12 kettlinga á ári. Við munum selja kattar-
skinnin á 30 sent hvert. Hundrað menn geta flegið
5 þús. ketti á dag. Við búumst við 10 þús. dollara
daglegum gróða. Nú, hvað á að gefa köttunum að
éta? Við ætlum að stofna rottubú rétt hjá með
milljón rottum. Rottunum fjölgar 12 sinnum hraðar
en köttunum, svo að hver köttur getur fengið 4
rottur að éta á dag. En hvað á að gefa rottunum að
éta? Við ölum rotturnar á kattarskrokkunum, eftir
að skinnin hafa verið flegin af. Takið eftir þessu:
Við ölum rotturnar á kattakjöti og kettina á rottu-
kjöti og fáum skinnin fyrir ekki neitt!
------o-------
Auðskilið mál.
Ung kona kom inn í strætisvagninn. Hún hélt á
litlu barni og mörgum bögglum, og um leið og hún
fór fram hjá vagnstjóranum, lét hún á sér skilja, að
hún kæmi að vörmu spori til að greiða fargjaldið.
Hún staðnæmdist í miðjum vagninum, leit í kring
um sig og skellti svo barninu í kjöltuna á manni
einum.
Maðurinn leit upp, hólfundrandi, og sagði:
„Hvað kemui' til, að þér veljið mig, frú mín góð?“
„Það er vegna þess,“ sagði hún og brosti blíðlega
til hans, „að þér eruð sá eini, sem eruð í regn«;
- kápu.“