Dagur - 08.04.1959, Blaðsíða 2

2
D A G U K
Miðvikudaginn 8. apríl 1959
HERJÓLFUR SKRIFAR HRINGSJÁ
Hugleiðingar um híutfallskosningar
Höfuðannmarki hlutfallskosninga er sá, að þær efla flokkadrátt
og sundrungu og geta ekki TRYGGT „réttlát“ kosningaúrslit
OFMAT OG OFTRAUST.
Vegna þcss afmats, sem
margir leggja á hlutfallskosn-
ingafyrirkomulagið, er full
ástæða til þess að virða það
fyrir sér nokkru nánar og fá
úr því skorið, hvort slíkt fyr-
irkomulag sé í raun og veru
það mikla réttlætismál, sem
oft er haldið fram. Því er al-
veg sérstaklega haldið fram
sem höfuðgildi hlutfallskosn-
inga, að þær tryggi rétt minni
hlutans og komi jafnframt í
veg fyrir, að minnihluti nái
meirihlutaaðstöðu, eins og átt
getur sér stað þegar kosið er í
einmenningskjördæmum.
TRYGGIR EKKI RÉTTINN.
Hér er þó um nokkurn mis-
skilning að ræða. Illutfalls-
kosningakerfið er engan veg-
inn svo fullkomið, að það
tryggi rétt minnihlutans í öll-
um tilfellum, þannig að
minnihlutinn fái rétt ítök
hlutfallslega í þeirri fulltrúa-
samkundu, scm kosið er til, til
jafns við meirihlutann. Né
heldur er hlutfallskosninga-
kerfið trygging fyrir því, að
minnihluti geti ekki fengið
meirihlutaaðstöðu.
ÚRSLITIN í REYKJAVÍK.
Þetta tvennt skal athugað
nánar. — 1 bæjarstjórnar-
kosningum í Reykjavík 1942
og 1946 íékk Sjálfstæðisflokk-
urinn rúmlega 48% atkvæða,
en andstöðuflokkar hans um
52% samanlagt. Samkvæmt
úrslitunum var Sjálfstæðis-
flokkurinn þá í minnihluta
meðal kjósenda, en hlutfalls-
kosningareglurnar leiddu til
þess, að flokkurinn fékk
hreinan meirihluta í bæjar-
stjórninni. Sams konar fyrir-
bæri átti sér stað í Keflavík
og Sauðárkróki í síðustu bæj-
arstjórnarkosningum, og ríkir
nú MINNIHLUTI Sjálfstæðis-
manna í þessum bæjum sem
MEIRIHLUTI í bæjarstjórn.
í seinustu bæjarstjórnar-
kosningum í Reykjavík fengu
Sjálfstæðismenn hreinan meiri
hluta atkvæða, þ. e. 57%,
andstöðuflokkarnir fengu 43%
samanlagt. Ut á sín 57% fengu
Sjálfstæðismenn 10 bæjarfull-
trúa af 15, íhaldsandstæðingar
fengu 5 fulltrúa. Ekki verður
með sanni sagt, að þessar
reglur TRYGGI rétt minni-
hlutans til jafnrar aðstöðu.
UPPBÓTARSÆTI AÐ AUKI.
Fræðilega séð getur niður-
staða hlutfallskosninga Icitt til
þess, að flokkur, sem hefur
aðeins 40% greiddra atkvæða,
nái meirihlutaaðstöðu, en
flokkar, sem samanlagt liafa
60%, verði í minnihluta. Ófull
komleiki hlutfallskosninga
sést vel á því, m. a. að margir
meðhaldsmenn stóru kjör-
dæmanna, sem nú er verið að
ráðslaga um, telja það eitt
ekki tryggja flokkslegt jafn-
rétti að viðhafa í þeim hlut-
fallskosningar, heldur sé
nauðsynlegt að hafa ákvæði
um uppbótarsæti til jöfnunar
milli þingflokka. Hlutfalls-
kosningarnar eru þannig ekki
réttlátari en svo, að nauðsyn-
legt er að koma við viðbótar-
ákvæðum til þess að tryggja
það „réttlæti“, sem flokks-
hyggjumennirnir eru sífellt að
reyna að fullnægja.
ANNMARKAR OG
TAKMARKANIR.
Ljóst má því vera, að hlut-
fallskosningar eru EKKI al-
gild trygging fyrir ,réttlátri“
niðurstöðu. Hlutfallskosninga-
skipulagið hefur sína ann-
marka og sínar takmarkanir,
svo sem önnur mannanna
verk. Það er fráleitt sú allra-
meina-bót, sem oft er haldið
fram, cinkum um þessar
mundir, þegar kosningafyrir-
komulag og kjördæmaskipun
er helzta viðfangsefni á opin-
berum umræðuvettvangi.
AÐ ÞEKKJA KOST
OG LÖST.
Hitt er svo annað mál, að
þótt sagður sé sannleikurinn
um takmarkanir hlutfallskosn
inga, þá situr ekki á einum né
neinum að telja þær með öllu
óhafandi. Þær eru sannarlega
ekki guðumvígt mcistaraverk,
en geta þó átt nokkurn rétt á
sér við vissar aðstæður. En
Iágmarksskilyrði cr, að menn
þekki KOST og LÖST á þcssu
svo mjög lofaða kosningakerfi,
og þá mun verða minna um
fullyrðingar, sem ekki er hægt
að standa við, — á báða bóga,
kannske! — en a. m. k. ættu
þeir, sem ofíraust og oftrú
hafa á hlutfallskosningum, að
athuga betur afstöðu sína. Á
það ber að sjálfsögðu að fall-
ast, að hlutfallskosningar eiga
í mörgum tilfellum fullan rétt
á sér, t. d. þegar kjósa á
MARGA fulltrúa til bæjar-
stjómar og ekki þykir raun-
hæft cða nauðsynlegt að
skipta viðkomandi umdæmi í
einmenningskjördæmi, en
margir hagsmunahópar eigast
við.
ÚTREIKNIN GS AÐFERÐIR.
Við útreikning á hlutfalli
lista í listakosningum hefur
verið siður hér á landi að nota
tölurnar 2 — 3 — 4 o. s. frv.,
sem dcilitölur. Þessi aðferð
hefur sannanlega átt sinn þátt
í að skapa misræmi í nið-
urstöðum hluti'allskosninga og
gert það að verkum, að minni-
hlutaflokkur. mcðal kjósenda
hefur náð meirihluta á full-
trúasamkundum (eins og Sjálf
stæðisflokkurinn í Rvík 1942
og 1946) og meirihlutaflokkur
hefur náð betra hlutfalli en
eðlilegt er, eins og síðustu úr-
slit bæjarstjórnarkosninga í
Rvík sýna Ijóslega og áður
hefur verið drcpið á.
FYRIRKOMULAGIÐ Á
NORÐURLÖNDUM.
Á Norðurlöndum, t. d. Nor-
egi og Svíþjóð, eru notaðar
aðrar deilitölur, þ. e. 1,4 — 3
— 5 — 7 o. s. frv. Þessi aðferð
gerbreytir niðurstöðum kosn-
inga, og ef hún hefði verið
notuð hér á landi, myndu úr-
slitin í bæjarstjórnarkosning-
unum í Reyltjavík ekki hafa
orðið Sjálfstæðismönnum svo
mjög í hag sem raun ber vitni.
En jafnvel þessi síðarnefnda
aðferð er heldur ekki sú
trygging „réttlætis“, sem
margir telja hlutfallskosning-
um helzt til gildis. Fer þá
mesti ljóminn að fara af hlut-
fallskosningunum sem hinni
einu, sönnu aðferð til þess að
fryggja „réttlát“ kosningaúr-
slit.
VERNDARI FLOKKA-
DKÁTTA OG SPRENGI-
FRAMBOÐA.
Ekki er hægt að skiljast svo
við þessar hugleiðingar um
hlutfallskosningarnar, að ekki
sé minnzt á höfuðannmarka
þeirra, sem er sú vernd, sem
þær veita flokkadráttum og
sprengiframboðum. Þessi ann-
marki hefur víða um Iönd
Ieitt tiL þess, að það fyrir-
komulag, sem átti að vera til
„Iryggingar og vcrndar Iýð-
ræði“ og traustu stjórnarfari,
hefur grafið undan lýðræðinu
og veikt innviði stjórnarfars-
ins. Þessi höfuðannmarki
hlutfallskosningakerfisins lilýt
ur af sjálfu sér að verða öll-
um sönnum lýðræðissinnum
til varnaðar um ofnotkun
lilutfallskosninga til alþingis.
Oftrú á þetta kerfi er mjög
skaðleg, og sú fullyrðing er
alröng, að hlutfallskosningar
séu lýðræðislegasta kosninga-
aðferðin. Hið sanna er, að
þetta fytirkomulag felur í sér
stórkostlega annmarka, ekki
síður en önnur mannaverk, en
kann óneitanlega að vera hag-
kvæm í einstökum tilfellum.
En áreiðanlega er affarasælast
að sneiða hjá hlutfallskosn-
ingum, hvarvetna þar, sem
þess er kostur.
MÓTMÆLI.
Bændur í Saurbæjarhreppi
riðu á vaðið með opinber mót-
mæli gegn kjördæmabreyting-
unni. Síðan hefur mótmælunum
rignt yfir alþingi hvaðanæva.
FRÁBÓKAM
Ferðin til stjarnanna. —
Ilöf. Ingi Vítalín. — Al-
menna bókafélagið gaf
út.
Góðir sögumenn hafa alltaf
verið aufúsugestir og vel fagnað,
þar sem þá bar að garði. Nú
ganga þeir ekki lengur milli bæja
til að stytta fólki stundir. Þeir
skrifa bækur. En þá bregður svo
við, þrátt fyrir óvéfengjanlega
lestrarkunnáttu almennings og
engu minni áhuga fyrir vel sögð-
um sögum en áður var, að sögurn
ar njóta sín miður en skyldiíhin-
um nýja búningi. Það er nefni-
lega sitt hvað, að hlusta á vel
sagðar eða vel lesnar sögur eða
lesa þær, og því miður gefa fæstir
sér tíma eða veita sér nægilegt
næði til að lesa vel.
Almenna bókafélagið gaf ný-
verið út töluvert sérkennilega
bók og ber hún nafnið Ferðin til
stjarnanna og höfundur Ingi
Vítalín, eða öðru nafni Krist-
mann Guðmundsson rithöfundur
í Hveragerði. Bókin er ávöxtur
þess mikla áhuga, sem menn hafa
nú á öðrum hnöttum, og er ekki
undarlegt þótt rithöfundur beini
skáldfáki sínum út fyrir enda-
mörk jarðar í leit að yrkisefni.
Þar er hátt til lofts og vítt til
veggja og óhætt að láta gamminn
geysa. Það gerir höfundurinn
líka svikalaust og sannast að
segja er það hin bezta skemmtun,
að ferðast með honum í geimför-
um, stjörnuskipum, og tylla sér
sem snöggvast á hina og þessa
hnetti og kynnast mönnum og
málefnum. En þeir sem eru loft-
hræddir og vilja kannski þar að
auki ekkert nema sannlcikann,
geta skyggnzt inn í hugarheim
skáldsins við lesturinn, ef það
þætti forvitnilegra. En athugun
vildi eg gera við þau ummæli út-
gefanda á bókarkápunni, að frá-
sögnin sé furðulega sennileg. —
Tæplega er höfundi, lesendum
eða . útgefanda nokkur greiði
gerður með neins konar „sann-
leiksvottorði“, og er bókin jafn
góð fyrir því. Hún ei' fjörlega
skrifuð, ævintýraleg mjög og
ómaksins vert að lesa hana til
skemmtunar. Töluvei't er fjallað
um ástir og hefðu bókinalvegeins
getað heitið Ástir á öðrum hnött-
um. Tunglið er fyrsti áfangastað-
urinn. Þar er dauflegt fólk, svip-
að jarðarbúum, vel vaxið, en
grannt að neðan. Þar eru ekki
önnur villidýr en ein músarteg-
und, en tamdir ferfætlingar
draga kerrur á götum og stræt-
um. Konur geisluðu af kvenlegri
fegurð, og ein talaði ensku.
Á Lai, en þangað var siglt í
stjörnuskipi, var mikil fegurð og
hámenning. Gestrisni var með
afbrigðum, og til marks um það
fékk hinn íslenzki ferðalangur
(bókarhöfundur), lagskonu eina
undurfagra sér til skemmtunar.
Með þeim tókust hinar innileg-
ustu ástir. En ástalífið var þó
töluvert frábrugðið því sem hér
er venja, þótt snertingar allar
væru hinar seiðmögnuðustu. Lai-
búar fæddu nefnilega ekki börn.
En eggjum þeirra var klakið út
með sérstökum tilfæringum. En
ARKAÐINUM
ekki er þess getið, að hrafn hafi
komið úr neinu þeirra. Manna-
verk á Lai og öðrum hnöttum
voru undursamleg að allri gerð,
víða" var fagurt um að litast,
mannskepnurnar margbreytileg-
ar, 'allt frá fegurðardísum, sem
orð fá ekki lízt, og til kringlulaga
vitsmunavera með um 20 fætur.
Þá var gróðurinn sérkennilegur
og á einum stað svo magnaður,
að þótt hann væri brenndur til
ösku, óx hann jafnharðan á ný
og svo var gróðrarmagnið mikið,
að lítill plöntuhluti brauzt út úr
málmhylki og varð ekki haminn.
Ferðin til stjarnanna fyllir
flokk ævintýra- og fui'ðusagna
með sóma. — E. D.
- Biskupskjör
Framhald af 1. siðu.
1954, Albert Schweitzer 1955
(ævisaga) og Opinberunarbók
Jóhannesar 1957. Þá hefur hann
gefið út Passíusálma Hallgríms.
Auk þessa hafa komið út eftir
hann mörg minni rit og fjöldi
greina í blöðum og tímaritum.
Hinn nýkjörni biskup er há-
menntaður maður í fræðum sín-
um, þjóðkunnur kennimaður.
Séra Sigurbjörn er kvæntur
Magneu Þorkelsdóttur sótara í
Reykjavík og eiga þau nokkur
mannvænleg börn.
Hann tekur við embætti 1. júlí.
Nýiasta nýtt frd
Gala of London NAGLALAKK í öllum regnbogans litum. VERZL. DRÍFA SÍMI 1521

Ullar-sokkabuxur Crepe-sokkabuxur Bóniullar-sokka- buxur Crepe-sokkar þykkir og þunnir, með og án saum. O Ullartreflar margir litir. VERZL. DRÍFA SÍMI 1521
Bezta fermiiigargjöfin
er
FALLEG PEYSA
Hvergi meira úrval.
VERZL. DRÍFA
SÍMI 1521