Dagur - 16.05.1959, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 16. mai 1959
INGVAR GÍSLASON, LÖGFRÆÐINGUR:
Nokkur atriái varáanJi kjördæmamá Iiá
Ræða flutt á fundi í Stúdentafélagi Akureyrar 30. apríl f. m.
Sögulega þróaðar félags-
og menningarheildir.
Þegar andstæðingar fyrirhug-
aðrar kjördæmabreytingar hafa
bent á, að frá fyrstu tíð hafi kjör-
dæmin byggzt á sýsluskipting-
unni sem meginundirstöðu, hefur
fyrirsvarsmönnum breytingar-
innar ekki þótt ástæða til að bera
brigður á það, enda varla við því
að búast, þótt margir séu forhert-
ir. Andstæðingar breytingarinn-
ar hafa jafnframt bent á það, að
sýsluskiptingin, og þar af leiðandi
kjördæmaskipunin, sé í öllum
meginatriðum í samræmi við
landfræðilega skiptingu í héruð,
en svo sem kunnugt er, er ísland
sundurgrafið af stórvötnum,
varðað illkleifum fjallgörðum og
eyðisöndum. Undirlendi er víða
skorið við nögl, og ræktanlegt
land næsta lítið miðað við land-
stærðina í heild. En þar sem
gróðurlendið er, upp af fjörðum
og í dölum, hafa mannabyggðirn-
ar orðið til, hérðin og byggðar-
lögin. Mótunarsaga héraöanna er
jafngömul fyrstu landnámsárun-
um. Flest, ef ekki öll, héruð þessa
lands, eiga að baki meira en þús-
und ára sögu. Fólkið, sem héruð-
in hefur byggt, hefur fundið til
samstöðu sinnar, það mótaði sér-
hætti sína og tók á sig sérkenni,
sem greindi það frá íbúum ann-
arra héraða. Héruðin urðu því
með tíð og tíma annað og meira
en landfræðileg eða jarðfræðileg
fyrirbæiú, þau urðu menningar-
og félagsheildir lifandi manna, og
eðlilegar einingar í ríkisheild
hins víðáttumikla lands. Þetta
hefur ekki breytzt á síðustu ár-
um, þrátt fyrir auknar samgöng-
ur og ýmsar aðrar framfarir í
verklegum efnum, sem ef til vill
mætti álíta að sléttuðu út' sér-
kennin og gerði fólk líkara hvað
öðru og beinlínis leiddi til sam-
runa héraða. Enn þann dag í dag
finnur Þingeyingurinn til stolts
af því að vera Þingeyingur og
kærir sig ekkert um að vera álit-
inn Eyfirðingur og þannig vice
versa.
Þingniaður héraðsins er
forystumaður út á við og
tákn sjálfstæðis þess.
Eins og heimaelskir hér-
aðsbúar um allt land vilja
ekki láta rugla uppruna sínum
saman við óskyld héruð, eins
þykir þeim sjálfsagt að héraðið
njóti þess, sem það hefur alltaf
notið, að vera um margt sjálf-
stætt innan ríkisheildarinnar, og
því hlýtur héraðsbúinn að taka
það óstinnt upp þegar svipta á
hérað hans svo áberandi og
greinilegu ytra einkenni og sjálf-
stæðisviðurkenningu sem það er
að senda sérstakan, kjörinn full-
trúa til allsherjarþingsins. Það er
aldrei nema eðlilegt þótt að hon-
um sæki efi um hagnað af því, ef
héraðið missir þá forystu út á
við, sem þingmaðurinn hefur á
hendi. Héraðsbúar trúa því var-
lega, að það sé hagsmunamálum
þeirra til' framdráttar, þótt þeim
sé lofað því að fá bættan þing-
mannsmissinn með því að eignast
hlut í 5 eða 6 þingmönnum, eins
og nú er verið að gylla fyrir
mönnum. Þá er sú hætta líka
fyrir hendi, að sum héruð, eink-
um þau fámennu og afskekktu,
verði harðar úti en fjölmennari
héruðin og forysta fyrir málefn-
um þeirra verði linari en ef þau
ættu sinn sérstaklega kjörna full-
trúa. Það er nefnilega staðreynd,
að þingmaður kjördæmis er ekki
einvörðungu kosinn til þess að
vera löggjafi, heldur ætlast fólk
til þess af honum, að hann sé
fyrirgreiðslumaður fyrir héraðið
í mjög ríkum mæli og í víðtæk-
um skilningi. Höfuðmiðstöðvar
ríkisvaldsins og fjármálavaldsins
eru að mestu „centraliseraðar'*
í Reykjavík, og án milligöngu-
manns milli þeirra og héraðanna
er óhægt fyrir afskekkt byggðar-
lög að reka erindi sín á þessum
æðri stöðum. Það sýnist því
næsta mikilvægt, að hér-
uðin eigi þess kost að velja sér
þingmann, sem gagnkunnugur er
þörfum þess og aðstæðum öllum
heima fyrir, þingmann, sem lætur
sér þarfir þess héraðs, sem hann
er fulltrúi fyrir, sitja í fyrirrúmi
fyrir öðrum málum. Samanlagðir
partar 5—6 þingmnnna margra
héraða eru tæplega jafnstyrkar
stoðir í málefnabaráttu hérað-
anna eins og einn heill og óskipt-
ur þingmaður.
Því er haldið fram, að ekki sé
verið að taka neinn rétt af fólki,
þótt skipting kjördæmanna mið-
ist við stærri svæði en nú, enda
sé fjarri því, að sýslurnar, sem
eru meginundirstaða núverandi
kjördæmaskipunar, séu fornhelg
vé, sem ekki megi við hrófla.
Rétt er það, að kosningarétturinn
er ekki tekinn af mönnum, en
mikil röskun verður það þó að
teljast, þegar svo gróið skipulag
sem kjördæmaskipun okkar, er
lagt niður, en annað tekið í stað-
inn. Og það ER því réttinda-
missir fyrir héruðin, þegar hætt
er að líta á þau sem sjálfsíæðar
einingar í ríkinu, en nýjar ein-
ingar teknar í staðinn. Um það
atriði, að engum sögulegum
verðmætum sé á glæ kastað með
því að leggja niður sýslukjör-
dæmin, þar sem sýslurnar séu að
uppruna ekki íslenzkt fyrirbæri,
þá finnst mér persónulega, að
slíkt sé tæpast svaravert. Sýslu-
skiptingin í iandinu er áreiðan-
■lega efklci dánskari í cðli sínu,
heldur en svo margt annað í rétti
okkar, sem við þó hneykslumst
engan veginn á. Sýsluskiptingin
fellur svo að íslenzkum staðhátt-
um, að engum hefur dottið í hug,
að umboðsstjórninni yrði betur
fyrir komið, svo lengi sem ekki
er þá tekin upp fjórðungastjórn,
sem miðuð sé við aukið vald
fjórðunga í fjármálum, atvinnu-
málum og löggjafarmálum sínum.
En meðan sú sentarisering ríkis-
valdsins, sem nú er við líði, helzt
óbreytt — og það sýnist muni
verða enn um skeið, þar sem lýð-
veldisstjórnskipun okkar er
óráðin — þá verður umboðs-
stjórninni ekki hagað á annan
veg betur en nú er gert. Sýsl-
urnar munu þvi um ófyrirsjáan-
lega framtíð verða umboðsstjórn-
areiningar. Eins er það í alla staði
eðlilegt, að þær haldi áfram að
vera grundvöllur kjördæmaskip-
unarinnar. Það merkir ekki, að
ekki þurfi að lagfæra neitt í
kosningatilhöguninni. Um það
eru allir sammála, að þess sé
þörf. Mitt álit er, að lagfæringin
hefði átt að byggjast á sama sjón-
armiði og til þessa hefur ráðið
öllum fyrri lagfæringum á kjör-
dæmaskipuninni, þ. e. að bæta
við kjördæmum í þéttbýlinu eða
auka þingmannatölu þeirra staða,
þar sem fólksfjölgun hefur orðið
sérlega mikil. Það er sanngjörn
krafa, að tekið sé tillit til fólks-
fjöldasjónarmiðs, þegar kjör-
dæmaskipun er ákveðin, og því
sjónarmiði má fullnægja mjög-
auðveldlega, þótt reist sé á
hinum sögulega grunni sýslu-
kjördæmanna. Hitt er aftur á
móti augljóst, að fullkomið, stærð
fræðilegt jafnrétti milli héraða
næst aldrei. Mismunandi íbúa-
fjöldi hlýtur alltaf að verða í
héruðunum, auk þess sem það
getur ekki talizt ósanngjarnt eða
andstætt lýðræði, þótt kjósenda-
tala að baki þingmanna sé ekki
jöfn.
Eg hef fært ýmsar ástæður fyr-
ilr því, að rétt sé að viðhalda
héraðakjördæmunum. — Tvennt
vegur þar þyngst á metunum:
söguleg rök og landfræðilegar
aðstæður, en því til viðbótar vil
eg nefna nauðsyn þess að héruð
eigi sinn fulltrúa út á við, sem sé
í sérstökum, nánum tengslum við
íbúa héraðsins og þekki sérþarfir
þeirra. Þetta fulltrúastarf hvílir
nú mjög á herðum þingmanna, en
SÍÐARI HLUTI
eg óttast að gagnger breyting
kjördæmanna, þar á meðal
stækkun þeirra, sé sízt til þess
fallin að tryggja héruðum slíka
öfluga málsvara. Sem sagt: Eg
vil lagfæra kjördæmaskipunina,
en halda grundvelli hennar eins
og hann hefur verið frá upphafi.
Að lokum skal eg víkja nokkr-
um orðum að þeirri kjördæma-
breytingu, sem nú er verið að
koma á og kosið verður um í
næstu Alþingiskosningum.
Að breytingunni standa þrír
stjórnmálaflokkar: Alþýðuflokk-
urinn, Alþýðubandalagið og
Sjálfstæðisflokkurinn.
Alþýðuflokkurinn hafði þá
yfirlýstu stefnu í kjördæmamál-
inu lengi fram eftir árum, að gera
landið allt að einu kjördæmi með
hlutfallskosningum. Með því móti,
töldu Alþýðuflokksmenn, áð bezt
•yrði tryggt, það sem þeir kalla
réttlát kosningaúrslit. Frá þessu
sjónarmiði hafa Alþýðufiokks-
menn þó fallið, a. m. k. í bili og
sætta sig nú við aðra lausn, sem
ekki er jafnróttæk og frumstefna
þeirra. Alþýðubandalagið er ung-
ur flokkur eða flokkasamsteypa
og er mér ekki kunnugt um, að
flokkurinn hafi beinlínis lýst sig
fylgjandi því að landið verði eitt
kjördæmi með hlutfallskosning-
en ekki mun fráleitt að ætla, að
flokknum væri það heldur að
skapi. Hins vegar hefur flokkur-
inn fallizt á að leysa kjördæma-
málið á þann hátt, í meginatrið-
um, sem Alþýðuflokkurinn telur
nú heppilegastan. Sjálfstæðis-
flokkurinn virtist um langt skeið
hallast að einmenningskjördæm-
um, en nú hefur flokkurinn al-
gerlega horfið frá þeirri stefnu og
styður að því með atkvæði sínu,
að landinu verði skipt í fá kjör-
dæmi með hlutfallskosningum.
í áróðri flokkanna fyrir kjör-
dæmabreytingunni hefur einkum
verið bent á tvennt, sem þeir
telja ósamrýmanlegt lýðræði: 1)
að kjördæmaskipunin eins oghún
hefur verið mismuni flokkum, 2)
að ósamræmið milli fólksfjölda
kjördæma leiði til óréttlátrar
.niðurstöðu, þar sem svo hefur
verið ástatt, að kiördæmi með
430 kjósendur hefur sama rétt til
þingsetu og kjördæmi með 7500
kjósendur.
Megininntak málflutningsins
hefur beinzt að þessu tvennu.
Það hlýtur því að vera tilgangur
kjördæmabreytingarinnar að
bæta úr þessum ágöllum. En það
er mjög vafasamt, að þeir hafi
fundið lausnina með þeim tillög-
um, sem nú liggja fyrir. Ef þetta
er hið endanlega skipulag kjör-
dæma á íslandi, svo sem a. m. k.
sumir oddvitar breytingarinnar
halda fram, þá er hætt við, að
eftir nokkur ár eigi þeir eftir að
reka sig á, að 8 kjördæmaskipu-
lagið með hlutfallskosningum
býður heim ýmiss konar mis-
munun, bæði gagnvart flokkum,
og þó alveg áreiðanlega gagnvart
héruðum. Það ætti hverjum
manni að vera ljóst, að þó að
kjördæmi séu aðeins átta, þá
getur eitt þeirra vaxið hinum
yfir höfuð og komizt úr öllu
samræmi við það, sem í upphafi
var ætlunin. Átta kjördæma-
skipulagið felur þannig ekki í sér
neina lokalausn á þeim vanda,
sem við er glímt að þessu leyti.
Eg fæ því ekki betur séð en að
hið fyrirhugaða kjördæmaskipu-
lag feli í sér sama annmarka og
breytingamennirnir telja helztan
í héraðakjördæmaskipulaginu. Ef
það telzt ágalli á einu skipulagi,
þá hlýtur það að vera það á öðru.
Átta kjördæmaskipulagið get-
ur heldur ekki eitt út af fyrir sig
bætt hlut flokkanna frá því sem
er, enda þótt hlutfallskosningar
verði teknar upp. Til þess að
Kennarar og
Orvíient sálarfræði
ii.
Kennarar! Byrjið aldrei á því
að kenna örvhendu barni að
draga til stafs með vinstri hendi!
Ekkert liggur á!
Látið barnið fá litkrít eða blý-
ant til leiks með báðum höndum!
Látið það rissá hringi hratt og
létt, samtímis með báðum hönd-
um, út á við og inn á við, og sitt
á hvað, skipta um liti og breyta
til eftir hugkvæmni kennarans.
Þá verður leikurinn skemmti-
legri. Lipur kennari getur gert
þessa ,,hringavitleysu“ að fjöl-
breyttum leik og skemmtilegum!
En alltaf með báðum höndum,
sem þreyta kapphaup, unz örkin
er orðin full af marglitu hringa-
rissi!
Furðu fljótt mun kennari verða
þess var, að barnshöndin liðkast
og fer að verða léttari í svifum.
Og loks heldur hægri hönd í við
þá vinstri! Þá gerir kennari leik-
inn enn fjölbreyttari og skemmti
legri. Hann lætur barnið krassa
og rissa marglitt eftir vild, en þó
enn tvíhendis! — Eftir nokkra
daga lætur hann nú barnið fara
að lita rissmyndir („fylla upp í“
útjaðrariss) og nú til skiptis með
vinstri og hægri! Og er það kem-
ur í ljós, að hægri hönd er orðin
jafnsnjöll þeirri vinstri, fer kenn-
ari fyrst að hugsa til stafagerðar!
Hér ætti ekki að vera þörf á að
fjölyrða frekar — á kennara-
vettvangi. — Allt þetta hefur lip-
ur kennari og hugkvæmur í
Ósóttur er vinningur í inr.an-
félagshappdrætti, sem di'egið var
í á sumardaginn fyrsta, nr. 450
(kaffidúkur). Vitjist til Matthild-
ar Stefánsdóttur, Brekkugötu 2.
jafna þann annmarka, verður að
grípa til sama ráðs og nú er gert
undir ríkjandi kosningaskipun að
úthluta uppbótarsætum til þeirra,
sem hart verða úti í kjördæmun-
um sjálfum. Hið fyrirhugaða
kjördæmaskipulag hefur því
ekkert sér til málsbóta framar
hinu eldra skipulagi héraðakjör-
dæmanna. Flokkai', sem eiga
meginfylgi sitt á tiltölulega litlu
svæði, svo sem Alþýðuflokkur-
inn, en annars mjög tvistrað, eiga
því jafnt í vök að vei'jast undir
hinu nýja skipulagi sem hinu
eldi'a. Vii'ðist nokkui'n veginn
augljóst, að sama ái'angri hefði
mátt ná með því að viðhalda hin-
um foi'na grundvelli, en bæta
hlut þeirx-a kjöi'dæma, sem harð-
ast hafa orðið úti, með fjölgun
þingmanna þar. Hefði þá jafn-
framt batnað hagsmunaaðstaða
þeirra flokka, sem svo mikið fylgi
eiga á þessum svæðum. Með því
að viðhalda uppbótai-sætunum
mátti svo enn jafna hlut þessara
flokka og koma & fyllri jöfnuði
milli flokkanna. Útkoman hefði
þá alls ekki orðið þessum flokk-
um meira í óhag en verða mun
samkv. þeirra eigin aðgerðum.
Þá hefði það líka unnizt, að hin
foi-nu héruð landsins hefðu hald-
ið sínum hlut og máttu vel við
una. Ef hægt hefði verið að
semja á þessum grundvelli, hefðu
ekki orðið þær ógnax’deilur um
kjöi’dæmamálið, sem raun ber
vitni.
örvhent börn
- Örvhent kennsla
hendi sér, og horiurn vei’ður-þetta
auðveld nýsköpun og eðlileg, áð-
ur en varir! Nú er barnið orðið
rétthent. Og þá er takmai’kinu
náð!
III.
Kennurum þeim, sem tilhneig-
ingu kunna að hafa til að beita’
fyrir sig sálarfi’æði og sálfræð-
ingum í afsökunarskyni á þess-
urn vettvangi, vil eg benda á að
lesa hina fróðlegu og fræðilega
skemmtilegu grein dr. Símonar
Jóh. Ágústssonai’, prófessois,
Ilægri og vinstri, sem birtist fyr-
ir nokkrum árum í tímaritinu
Skírni“ og síðan var endurprent-
uð í dagbl. Vísi 7. og 9. maí 1958.
Þetta er afar fróðlcg ritgerð og
lærdómsrík og kemur víða við.
Auðvitað varar dr. S. J. Á. al-
varlega við að beita „þvingun eða
hörðu“ við örvhent börn. En
þetta gildir um alla kennslu, eins
og eg hef áður drepið á.
Dr. S. J. Á. segir m. a., er hann
ræðir um þjálfun örvhendra
barna:
....Þjálfun örvhendra barna
verður að hefjast snemma, því
fyrr, því betra, helzt áður en þau
fara að ganga í skóla. . . . “
„. ... Ef unnt er, ætti að temja
baminu að bcita hægri hendinni
áður en það fer að tala. . . . “
(Síðan prýðilegar leiðbeiningar.)
„. .. . Með þessu móti má oft
ffera það rétthent. .. . “ (þ. e.
barnið. — Leturbr. mín! II. V.).
Þessi stórfróðlega og lærdóms-
ríka ritgerð dr. Símonar Jóh.
Ágústssonar ætti að fyrirfinnast
scrprentuð í snotrum bæklingi og
vönduðum í hverju skólabóka-
safni landsins! — Svo mikilvægt
er þetta uppeldisatriði.
Helgi Valtýsson.