Dagur - 15.02.1961, Qupperneq 2

2
Jóladæéur.
--------Þá gerist það, að slas-
aður maður er fluttur í land úr
einum Reykjavíkurtogaranna og
veldur uppnámi í eldhúsinu. Og
það á sjálfan jóladaginn. Hann er
studdur emjandi upp bryggjuna,
og Jón læknir tekur hann í
skyndi til athugunar. Maðurinn
reynist ekki hættulega meiddur,
miklu minna en sársaukinn benti
til. Annar handleggurinn er geng-
inn úr liði og fæturnir eitthvað
skrámaðir. Læknirinn kippir x
liðinn og býr um meiðslin á fót-
unum. Þar með er maðurinn orð-
inn hress, og það er borið til baka,
sem gekk staflaust út um allan
bæ, að hann væri hálfdauður. En
hvað fólk getur logið! Guði sé
lof fyrir, að þetta var ekki alvar-
legt, segja menn í styttingi.
Manninum er það svo mikil
fróun, að sársaukinn og ótti við
limlestingu er liðinn hjá, að hann
verður skrafhreifinn. Hann getur
ekki stillt sig um að segja lækn-
inum það, um leið og hann kveð-
ur, að systir sín vinni hérna.
Læknirinn segir að það sé gaman
fyrir hann.
Pilturinn mætir stúlku á gang-
inum og spyr eftir Pálínu
systur sinni. En stúlkan segir, að
hér sé engin Pálina.
Hann horfir á hana einarðlega
og lætur engan bilbug á sér finna:
„Víst er Pálína hér. Pálína Hersi
lía Jónsdóttir."
Stúlkan spyr, hvort hún sé frá
Hornafirði.
Gestinum þykir þetta kyndug
spurning og segir með nokkrum
þótta, að hann sé frá Reykjavík.
„Það er nefnilega stúlka hérna
frá Hornafirði. Hera heitir hún.
Það er þó aldrei sama manr^gskj-
an?“
Pilturinn áttar sig og verður
glaður við: „Ekki veit ég, hvað
þið kallið hana. En við köllum
hana Pöllu.“
„Jæja, komdu þá með mér
niður í eldhús." Þau halda áfram
inn eftir ganginum í rauðri birt-
unni frá jólaskreyttum loftljós-
unum.
Ekki getur Lilja láð stúlkunni
það, þó að hún reyni að lagfæra
svolítið nafnið Pálina Hersilía.
Hitt skilur hún ekki, að neinn
geti vænzt þess að vaxa í áliti af
því einu að vera frá Hornafirði.
Var ekki miklu fínr.a að eiga
heima í Reykjavík? Sízt botnar
hún þó í því, að Hera geti bæði
verið einbirni, eins og hún sjálf
segir, og átt bróður, sem kemur
Ijóslifandi. A hún að spyrja hana?
Nei, nei. Lilja hefur beyg af
Heru, óttast um sjálfa sig á ein-
hvern óskiljanlegan hátt.
„Þið eigið heima í Reykjavík
segirðu. Er skipið þá ekki gert
út frá Hornafirði?“
„Hvaða bölvaðan Hornafjarð-
armána ertu með í höfðinu,
manneskja?“ Pilturinn horfir
undrandi á hana. „Ég er á
Reykjavíkurtogara, honum Erni.“
„En pabbi hennar Heru er út-
gerðarmaður."
„Utgerðarmaður! Hvað ertu að
segja? Pabbi vinnur hjá bænum,
sópar götur. Hann er heilsulaus
maður. Við erum níu systkinin.
Mamma er á spítala núna.“
Pilturinn horfir á Lilju, gram-
ur, undrandi og hryggur. „Palla
skrifar aldrei. Er hún ekki frísk?"
„Jú, hún þrífst.“
Þau eru komin í enda gangsins
að stiganum, sem liggur í bugðum
milli allra hæðanna. Þau ætla
niður í kjallarann, en uppi yfir
þeim stendur Hera, ljósklædd,
berhöfðuð og fcl að venju. En nú
eru augun eðlilega opin, stór og
blá. Bogadregnu munnvikin, sem
gera háðsbros hennar svo sér-
kennilegt, njóta sin nú ekki. Hera
er alvarleg.
Pilturinn veröur hennar var og
hraðar sér upp í stigann til henn-
ar. „Sæl og blessuð." Hún réttir
honum höndina.
„Hvað er um að vera? Hvað-
an ber þig að, Villi?“ Rödd Heru
er hvell.
„Ég meiddi mig. Það var ekki
hættulegt. Ég get talað við þig
svolitla stund, áður en dallurinn
fer.“
„Komdu niður í borðstofuna.
Gjörðu svo vel.“ Við Lilju segir
hún glaðlega: „Þetta er kunningi
minn úr Reykjavík.“
Pilturinn opnar munninn en
hættir við að tala.
Litlu seinna á Lilja erindi nið-
ur í eldhúsið. Hera snýr sér að
henni með trúnaðarsvip: „Loks-
ins er ég þá laus við þennan
kauða. Greyið er svona trygg-
lyndur. Hann hefur unnið hjá
pabba og vissi, að ég var hér.“
„Þú ert að ljúga, Hera mín.
Þetta er bróðir þinn. Hann sagði
mér allt um hagi ykkar á þremur
mínútum."
Hera hnykkir til höfðinu, hugs-
ar sig svolítið um og segir svo
þrjózkulega: „Þá það!“
Hún er að smyrja brauð og
heldur áfram við verk sitt. Lilja
stendur grafkyrr og sýnir ekki á
sér fararsnið. Þá litur Hera hvat-
skeytlega é hana: „Hvað á þessi
rekistefna að þýða? Ég veit ekki
til, að ég hafi gert á hluta nokk-
urs manns hér í þorpinu. Hverj-
um kemur það við, hvað ég á
margt skyldfólk? Það eru von-
antíi ekki skattsvik, þó að ég segi
ekki frá hverri manneskju, sem
er í ætt við mig.“
„Ég var ekkert að spyrja þig
eftir þessum gesti. Þú sagðir mér
að fyrra bragði, hver hann væri.
Þá gat ég ekki stilit mig um að
segja þér það, sem ég vissi um
manninn."
I því kemur ráðskonan inn.
Hera kemur inn í herbergi
Lilju og segir í óspurðum frétt-
um: „Ég veit, að þú skilur ekk-
ert.“
Hún sezt og heldur áfram án
þess að bíða eftir svari: „Þú skil-
ur þetta ekki. En þessir krakka-
ræflar, mér er sama, þó að þetta
séu systkini min, hafa oft gert
mér gramt í geði. Við erum niu.
Ég er elzt. Aldrei almennileg flík!
Alltaf hægt að sjá langar leiðir,
að maður var verkalýður. Sú stétt
var ekkert beisin, áður en Bret-
inn kom vorið fjörutíu, og möt-
uðu þó ekki allir krókinn. Lengi
muna börnin, eins og máltækið
segir. Finnst þér undarlegt, þó að
börn beri svolítinn kala til for-
eldra, sem aldrei geta veitt þeim
neitt, vegna þess að ómegðinni
hefur verið hrúgað niður eins og
fénaði. Það voru svo sem fleiri
stelpur fátækar en ég þarna í
kumböldunum, En hinum stelp-
unum var sama.“
„Ekki trúi ég því, að þeim hafi
verið sama um fátæktina," segir
Lilja.
„Auðvitað hefðu þær gjarnan
viljað eiga góð föt. Ég á ekki við
það, En þeim var sama, hver sá
þær ganga út og inn um þessi
greni. Þeim sárnaði það ekkert,
að foreldrar þeirra voru aumingj-
ar.“
„Hvernig aumingjar? Ekki skil
ég, að foreldrar þínir séu neinir
aumingjar. Nógu ert þú myndar-.
leg. Og ekki sýndist mér þessi
bróðir þinn neitt síðri en fólk er
flest.“
Hera er orðin mæðuleg: „Æ,
þú skilur ekki, hvað ég á við. Ég
á ekki við það, að þau séu neitt
heimsk eða ljót. En þeir, sem
ekki geta bjargað sér, eru ræflar.
Allir, sem eitthvað er spunnið í,
komast áfram.“
Lilja segist ekki vera viss um
það.
„En það veiztu þó, að ef enginn
hefði neinn metnað, yrði aldrei
neinar framfarir í heiminum. Það
er aumingjaháttur að gera engar
kröfur fyrir sjálfan sig.“
Lilja hugsar málið: „Gakktu þá
í lið með þessum, sem heimta
hátt kaup og allt til alls og vilja
skipta auðnum jafnar. En þeir
tala um þetta á mannfundum.
Það er miklu einfaldari aðferð en
að útnefna sig í laumi eiganda að
skipi, sem ekkert er til.“
„Ég hata þá.“ Hera er óvenju-
fastmælt. „Þeir vilja draga alla
ræfla upp úr svaðinu á kostnað
þeirra, sem dugur er í. Ég hata
öll samtök. Þau eru ævinlega
skásta fólkinu til bölvunar."
Lilju þykir þetta orðið of
heimspekilegt. „Vel á minnzt
skipið, Hera n ín,“ segir hún al-
úðlega. „Hvað kom til að þú
fluttir þetta blessað skip til
Hornafjarðar? Er fínna að gera
út þar en í Reykjavík?"
Hera hugsar sig um: „Ætli ég
hafi ekki viljað komast sem
lengst frá öllu saman?“
„Þá það. En setjum nú svo, að
þú krækir þér í efnaðan mann,
sem langar til að mægjast við
skip. Og svo kemur í ljós, að
skipið er ekkert til.“
„Ég sný mig út úr því, ef til
kemur. En heyrðu, þú þegir.“
„Hver ætli gæti haft áhuga
fyrir að frétta þetta? Engin lif-
andi sál! Það væri þá helzt að
ég segði honum Hjörleifi það.
Hann 'hefur svo gaman af skrýtl-
um.“
Hátíðavikurnar voru viðburða-
ríkar í Skriðufirði að tiltölu við
fólksfjölda, ef nota má aflóga
fyndni. I fyrsta lagi varð það
uppvíst, að jarðneskar verur voru
riðnar við reimleikana. Sámur
hans Eilífs kaupa kom eitt kvöld
þjótandi heim með gleraugu og
svartan hatt. Þá kom það upp, að
enginn lifandi maður í þorpinu
trúði á vofur. Aðrir svipir, sem
sézt höfðu, hættu að gera vart við
sig, þegar upp komst um Sám.
Ahugi fyrir andlegum málum
fór Iika veg allrar veraldar, því að
mikils háttar atburður gerðist í
þorpinu næstu daga.
Verksmiðjan hefur staðið
þarna fokheld síðan í fyrra, en
innantóm. Hún á sér ekki langa
sögu. Þingmaðurinn hófst handa
fyrir síðustu lcosningar og lagði
hornsteininn. Hér er ekki um að
ræða neina slorbræðslu, sem
spýr óþef um alla byggðina nótt
og nýtan dag. Þessi verksmiðja á
sér annað hlutverk eða réttara
sagt aðra köllun.
Þjóðhollir menn hafa oft vakið
máls á því, að nauðsyn beri til
að kenna Islendingum nýja
drykkjusiði á borð við þá hæ-
versku, sem sögð er ríkja meðal
stórþjóðanna. Einkum er það
rómað, hversu vel Englendingar
kunni sig við öldrykkju, þarna
geti þeir setið á knæpunum,
virðulegir, og smjattað og smá-
sopið á sama glasinu tímunum
saman, án þess að verða nokkurn
tíma alveg viti sínu fjær. Margir
töldu, að það ætti að verða Is-
lendingum metnaðarmál að læra
að sitja svona virðulegir og
smjatta og smásúpa á sama glas-
inu hálfan daginn.
Vígorðið var: Drykkjusiðabót.
Ekki stendur á framkvæmdun-
um. Siðbótarverksmiðjan er risin
af grunni. Hún á að framleiða
þessar menningarveigar, er stór-
þjóðirnar teyga við svo mikinn
orðstír. Blessaður þingmaðurinn
lagði hornsteininn — og sinn síð-
asta eyri i verksmiðjuna.
A annan í jólum, þegar kapp-
ræðurnar um reimleikana voru
sem ákafastar, kemur skip að
landi með óskiljanlegar vélar inn-
anborðs, og þeim er skákað upp
á bryggju. Sérfróðir menn að
sunnan eru með skipinu og þar
að auki Englendingshró, sem líka
er sérfróður í einhverju.
Verkfræðingunum er tekið
með virktum, öðrum eins aufúsu-
gestum. Þó gera menn sér enn
meira far um að vera alúðleg-
ir við aumingja Englendinginn.
Engin lifandi sál lítur hann horn-
auga. Erindi hans er friðsamlegt.
Þar við bætist, að hann er svo
ófélegur í sjón, að menn vænta
þess að fá að hafa allt sitt í friði
fyrir honum. Manngreyið hefur
barizt í sjóhernum. Því er hann
svona ókátur, segja sumir.
Hann Eilífur kaupmaður, ef
kaupmann skyldi kalla síðan Bör
fór að verzla, dvaldist i Ameríku
á betri árum sínum. Síðan kann
hann ensku. Hann gerir sér títt
um Englendinginn og kallar hann
ýmist Djonn Djonns eða Mister
Djonns. Almenningur veltir vöng-
um yfir nafninu góða stund og
kallar hann síðan Jón Jónsa.
Eilífur kaupi nefnir það við
vini sína, að hann sé rétt að verða
fimmtugur, eigi afmæli á þrett-
ándanum. Það er áhættulaust að
halda upp á afmælið sitt í Skriðu-
firði. Þar tíðkast það ekki, að lítt
kunnugir menn snuðri kringum
afmælismjöðinn. Eilifur hefur
svo sem heyrt getið um Reykvík-
ing, sem hélt upp á sextugsaf-
mælið sitt fyrir tveimur árum og
hefur enga von um að komast úr
veizluskuldunum í lifanda lífi,
svona gamall maður. En í Skriðu-
firði er öllu óhætt. Og Eilífur astl-
ar að gera sér glaðan dag.
En nú ber svo til að Eilífur
mætir þeim enska Jónsa á förn-
um vegi og biður hann að sýna
sér þá vinsemd að koma í hófið.
Jón Jónsi brosir dapurlega og
segir, að svo undarlega hittist á,
að hann eigi sama afmælisdag.
Eilífur verður glaður við og segist
halda veizlu fyrir báða.
Þó að Eilífur sé að mjakast
yfir fimmta tuginn, er hagur hans
ekki glæsilegri en svo, að hann er
ókvæntur. Aldrei verður honum
þó skotaskuld úr því að fagna
gestum á einbúaheimili sínu,
Sjálfur hitar hann afbragðs kaffi.
Og, ef é liggur, gera grannkonur
hans það fyrir hálft orð að baka
pönnukökur. Astæðan til þess, að
Eilífur fór að verzla, var ekki
ágirnd og leti — heldur leti ein-
göngu. Hann er allra kaupmanna
vinsælastur.
Að þessu sinni verður Eilífur
að hafa óvenjulegan viðbúnað.
Hann hugsar málið. Eftir það
leggur hann leið sína austur að
Sjúkrahúsi, gengur inn kjallara-
megin og spyr eftir fröken Fann-
eyju. Unga aðkomustúlkan með
gríska gyðjunafnið verður fyrir
svöium og fylgir honum inn í
borðstofu. Þar innan við er önn-
ur stofa minni og vængjahurð á
milli. Hér vantar ekki húsrýmið.
Ur báðum stofunum er gengið inn
í eldhúsið.
Ráðskonan kemur.
Eilífur tjáir henni vandkvæði
sín og spyr frökenina beinlínis,
hvort hún vilji baka afmælis-
brauðið, hér séu svo fullkomin
tæki til allra hluta. Hitt nefnir
hann auðvitað ekki, að fólk telur
þær ekki eiga annríkt í eldhúsinu.
Ráðskonan svarar mildilega.
Hún drepur að vísu á það, að fólk
haldi, að hún eigi náðuga daga, en
bætir við: : „Það er bezt að tala
við Heru.“
Eilífi er það ljóst, að hér er til
mikils mælzt. En ölverksmiðjan
hefur þessa daganan verið gerð
að svo rækilegu umræðuefni í út-
varpi og blöðum, að hverjum
manni í þorpinu hefur vaxið
sjálfsálit.
Ráðskonan kallar íbyggin á
stúlkuna og tjáir Eilifi, að þessi
unga stúlka sé útlærð af Mat-
reiðsluháskólanum í Reykjavík,
og ef hún vilji vera svo góð að
hjálpa upp á sakirnar, þá muni
þær í sameiningu liðsinna hon-
um. „Gott kaup og veizla í kaup-
bæti,“ segir hún örvandi við
Heru.
„Velkomið, þó að ekki væri
nema veizlan,“ svarar hún. „Það
er ekki svo oft, sem fólk gerir sér
glaðan dag hér í Skriðufirði."
Eilífur læzt verða uppnæmur
yfir því, að hún skuli hafa verið
á svona fínum skóla. Ráðskonan
samsinnir. Sjálf segist hún bara
hafa verið á Blönduósi í gamla
daga. „En nú er öld sérfræðinnar
runnin upp.“
Að lokum kemur þeim saman
um að hafa veizluna hérna í
borðstofunni. Ráðskonan opnar
vængjahurðina. „Hér er hægt að
hafa opið á milli. Þetta er ekkert
notað. Ég er víst frjáls að því að
nota stofurnar í eitt skipti. Og
ekkert heyrist upp á efri hæðirn-
ar, þó að umgangur verði fram
eftir nóttu.“
Eilífur felur þeim allar fram-
kvæmdir og blessar þær báðar.
En þær hrósa honum fyrir rausn
og framtakssemi.
Að lokum kveðjast þau með
mikilli vináttu.
Bökunarleyndarmáli þeirra
Fanneyjar og Heru er líkt við
kjarnorkuleyndarmál, eins og
öllu, ætu og óætu, sem dul er
yfir.
Jafnvel afmælisbarnið veit
ekki neitt. Eilífi þykir svo gam-
an að þessari leynd, að hann vill
umfram allt ekki verða neins á-
skynja. Hann segir vinum sínum,
að eitthvað bráðfyndið sé nú á
seyði. Fröken Fanney brosir góð-
látlega og segir að Hera hafi víst
fundið eitthvað úpp til gamans.
„Þegar ég var á Matreiðsluhá-
skólanum. . segir Hera og rifj-
ar upp margar veizlusögur.
Eilífur kaupmaður, ef kaupmann
skyldi kallá síðan „Bör“ fór að
verzla, stendur prúðbúinn og
brosandi í dyrunum og heilsar
gestum. Hitt afmælisbarnið, Jón
Jónsi, kemur að sjálfsögðu með
þeim fyrstu. Hann heilsar vini
sínum með daufu brosi og kinkar
kolli til gestanna. Eilífur segir, að
mál muni vera að líta á veizlu-
föngin. Hann bendir gestunum að
færa sig innar, og hópurinn fer
hæversklega á hreyfingu. Sjálf
borðstofan er auð, því að þar á
að dansa. Veizluborðið er í innri
stofunni, Hún er enn lokuð.
Eilífur tekur Jón Jónsa við
hönd sér, gengur að hurðinni og
drepur á dyr. Gestirnir færa sig
á eftir.
Há og skær rödd Heru biður
menn að gera svo vel. Dyr leynd-
ardómsins ljúkast upp. Eilífur og
Jón Jónsi víkja sér til hliðar og
hleypa gestunum inn á undan sér.
Hera birtist innan við dyrnar,
íturvaxin með glóbjart hárið í
glæsilegum bylgjum. Hún er í
brúnum kjól með litla, livíta
svuntu. Fröken Fanney stendur
innar, nær borðinu, klædd svört-
um kjól og stórri, hvítri svuntu.
Þær brosa báðar og bjóða gest-
unum að borðinu.
Gestirnir heilsa veizlukonun-
um með handabandi, nálgast
borðið, hoifa á bað furðu lostnir
um stund og lita hver á annan.
Svipur þeirra er óráðinn.
(Framhald o 6. síðu.)
ODDNÝ GUÐMUNDSDÓTTIR:
Fátt segir af einum
(Kafli úr óprentaðri sögu)