Dagur - 03.06.1964, Blaðsíða 4

4
5
Skriístofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAYÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
AFLATREGÐAN
NORÐANLANDS
HIN lélegu aflabrögð á þorskmiðum
hér norðanlands í fyrra og það, sem
af er þessu ári, eru orðin mikið
áhyggjuefni. Nú framan af þessu ári
hefir þessi aflatregða, eða aflaleysi,
verið almenn fyrir öllu Norðurlandi
og vestur á Strandir og er enn, þegar
þetta er ritað, engin teljandi breyt-
ing á orðin til hins betra í þessum
efnum.
Snemma í maímánuði komu sam-
an til fundar hér á Akureyri allmarg-
ir fulltrúar útvegsmanna og sveitar-
félaga á Norðurlandi til að ræða
þetta vandamál. Kjörin var nefnd
manna til að fara suður og ræða þar
við stjórnarvöld og þingmenn hlut-
aðeigandi kjördæma um ráðstafanir
til aðstoðar vegna aflabrestsins. —
Nefnd þessi kom til Reykjavíkur um
það leyti, sem Alþingi var að ljúka.
Mætti hún á fundi hjá þingmönnum
norðlenzku kjördæmanna, en á þeim
fundi mætti einnig þingmaður (H.
J.) vegna Strandamanna. Þingmenn-
irnir fólu nokkrum úr sínum hópi að
vinna að þessum málum með nefnd-
inni eða fulltrúum frá henni.
Fundurinn, sem fyrr var nefndur,
lagði m. a. áherzlu á það, að reynt
yrði að fá því framgengt, að láns-
stofnanir veittu gjaldfrest á stofnlán-
um til fiskiskipa, en margir eiga nú,
sem eðlilegt er, ógreidda vexti og af-
borganir af þeim lánum fyrir s.l. ár.
Trúlegt má telja, að þetta nái fram
að ganga. Einnig Var í fundarálykt-
un vikið að fleiri úrræðum. Talið
var æskilegt, að teknar yrðu upp á
ný sérbætur út á físk, sem er sérstak-
lega dýr í vinnslu (smáfisk). Þetta
mál þarf að taka upp til rækilegrar
athugunar, en bætur af þessu tagi
væru takmarkaðar við sumarveiddan
fisk, enda ætti þeirra ekki að vera
þörf á vetrarvertíðinni syðra. Eins og
nú er komið er það ekki nema sér-
vizka að standa á móti þessari aðferð,
þar sem verðuppbætur til útgerðar
og vinnslustöðva voru teknar upp
með lögum á síðasta þingi. Jafn-
framt hretíði fundurinn því, að
starfsemi aflatryggingasjóðs þyrfti
endurskoðunar við og er það ekki í
fyrsta sinn, sem því er hreyft af
hálfu Norðlendinga. Á síðasta þingi
var flutt tillaga til þingsályktunar
um slíka endurskoðun, sem gert er
ráð fyrir, að fram færi í samráði við
fulltrúa landshlutanna. En fiskimála-
stjóri, sem nú situr á þingi, lagðist
gegn því, að sú tillaga yrði samþykkt,
og endurskoðunin hlaut ekki þann
stuðning, sem búast hefði mátt við
á Fiskiþingi, að þessu sinni. Hins
vegar er það sannarlega engin furða,
þó að mönnum fjnnist eðlilegt, að
þannig verði um búið, að aflatrygg-
ingasjóður (Framhald á blaðsíðu 7).
Hafa skal það er réttara reynist
„Til er sú fræðigrein sem
búnaðarsaga nefnist. Hún
ætti að vera vel stunduð
hér á landi, þar sem bæði
er hér nokkuð búið og svo
er sæmd þjóðarinnar mjög
kennd við sagnamennt." —
(Sigurður frá Brún, Freyr
bls. 10 1964).
ÞORSTEINN ERLINGSSON
segir í kvæði sínu til Björnsons
1902: „ — ísland er seint til að
gleyma." — En hræddur er ég
um að Þorsteinn hikaði við að
undirstrika þessi orð ef hann
væri nú meðal okkar og fylgd-
ist með mörgu af því sem „skrif-
að stendur" hin síðustu ár.
Þetta datt mér í hug er ég las
í Jólablaði Freys 1963, um hina
mjög svo gleðilegu heimsókn
grænlenzkra bænda og kvenna
á íslandi sumarið 1963. Þá heim-
sókn má sannarlega kalla gleði-
lega, og þakkir eiga þeir skilið
sem að henni stóðu.
En leiðar missagnir hafa
slæðst inn í frásögnina í Frey
um heimsókn þessa og ferðalag
hinna grænlenzku gesta. Búnað-
arsagnamenntin virðist þvi mið-
ur oft vera veil orðin, og búnað-
arfræðimenn ótrúlega fljótir að
gleyma. Missögnin í Frey, Jóla-
biaðinu 1963, er ekkert eins-
dæmi, slíkt kemur undarlega
víða og oft fyrir þegar rætt er
um búnaðarmál, og hvað hefir
skeð á því sviði, jafnvel á síð-
ustu áratugum. Á bls. 423 segir
frá því er farið var um Húna-
þing með gestina. Þar segir svo:
„Og við Sveinsstaði var stanzað
og teknar Ijósmyndir, því þaðan
m. a. var sauðféð sem flutt var
til Grænlands fyrir um 40 ár-
um.“
Einnig er sagt frá komunni að
Hólum í Hjaltadal, svo sem
vænta mátti, en ekki er vikið
einu orði að flutningi hins ís-
lenzka fjár til Grænlands í sam-
bandi við komuna að Hólum og
dvölina þar. Þetta þykir mér úr
hófi undarlegt, þegar staðreynd-
ir um þessa hluti eru hafðar í
huga. Er þetta tæplega vansa-
laust, ef frásögnin í Frey er í
samræmi við þá fræðslu sem
hinum grænlenzku bændum var
veitt á ferðalaginu, up uppruna
fjárstofnsins íslenzka, sem flutt-
ur var til Grænlands, og sem
sauðfé á Grænlandi er að mestu
komið af.
Fyrst eru nú þessi 40 ár mein-
loka. Það er ekkert leyndarmál
né ráðgáta hvenær íslenzki fjár-
stofninn var fluttur til Græn-
lands, og hið mikla og merki-
lega átak gert til þess að koma
fótum undir sauðfjárrækt á
Grænlandi, sem all vel hefir
tekist, þrátt fyrir mikil og mörg
áföll og mistÖK sem ekki er rétt
að draga fjöður yfir.
Undarlegar missagnir um það
hvenær féð var flutt til Græn-
lands hafa komið fyrir víðar en
í Frey. í hinm elskulegu bók
Jóhanns Bríem: Milli Græn-
lands köldu kletta, sem út kom
1962, er sagt losaralega að það
hafi verið „á þriðja áratugi þess-
arar aldar, að hafist var handa
um aiT flytja íslenzkt sauðfé til
Grænlands.“
Það er ljóst og klárt að ís-
lenzki fjárstofninn var fluttur
til Grænlands fyrir 49 árum,
það var haustið 1915, eða síð-
sumars það ár. Um þetta eru
nægar heimildir, auk minnis
þeirra manna er vel mega muna
það og voru jafnvel við þennan
fjárflutning riðnir, manna sem
enn eru ljóslifandi.
Meðal prentaðra heimilda má
nefna:
— Jónas Þorbergsson: Sigurð
ur Sigurðsson, ævisaga, Rvík
1960, bls. 176.
-— Lous Jensen: Fáreavl pá
Grpnland, Kbh. 1958, bls 4.
— Beretninger og Kundg0r-
elser vedrprende Styrelsen af
Gr0nland, nr. 5 1923 (Skýrsla
Sigurðar Sigurðssonar um
Grænlandsferð 1923).
— Búnaðarrit 1938 (Hefi ekki
þá heimild við hendina hér og
get því eigi vísað til hennar nán-
ar.
— Det Grpnlandske selskabs
Aarsskrift 1936, Kbh. 1936, bls.
166.
Þessum heimildum ber ekki
með öllu saman um fjölda fjár-
ins sem flutt var til Grænlands
1915.
Jónas Þorbergsson segir að
Wals0e, síðar fjárræktarstjóri í
Julianeháb, sá er kom til ís-
lands til að kaupa féð, hafi
keypt „112 kindur af íslenzkum
stofni, þar af margt úr Hólabú-
inu sjálfu." — Hér er áreiðan-
lega um missögn að ræða, eða
ef til vill prentvillu, 112 í stað
172? Leiðinleg missögn er það
einnið hjá Jónasi er hann segir
að skýrsla Sigurðar um Græn-
landsferð sé 128 bls. — Hún er
40 bls.
Lous Jensen segir í sauðfjár-
ræktarbók sinni: „175 kindur
voru sóttar til íslands og fluttar
til Julianeháb.“
Sigurður Sigurðsson segir í
skýrslu sinni 1923 að ísl. stofn-
inn í Julianeháb hafi verið 172
kindur, en á öðrum stað segir
hann að keypt hafi verið 175
fjár.
L. Wals0e segir sjálfur í grein
sinni í Det Gr0nlandske sel-
skabs Aarsskrift 1936, að það
hafi verið keyptar 172 kindur,
en að tvær hafi tapast í hríðar-
veðri á leiðinni suður. Hann
segir þar skemmtilega frá
þriggja vikna rekstri frá Hólum
til Borgarness. Þaðan var féð
flutt með skipi til Reykjavíkur
og þar skipað um borð í „Hans
Egede“ „Efteraaret 1915.“
Það skiptir auðvitað engu
máli hvort alls var keypt 175
fjár eða ekki nema 172 kindur.
Hvort það var 2—3 kindum
fleira eða færra sem komst til
Julianeháb. Ljóst er af frásögn-
um að reksturinn suður og
flutningur fjárins til Grænlands
til Grænlands tókst með afbrigð
um vel, og að eigi komst minna
en 170 fjár heilu og höldnu til
Julianeháb. Þetta var stór og
merkileg tilraun sem tókst vel.
Wals0e segir hiklaust að hann
hafi keypt féð á Norðurlandi
(Nordisland) aðallega á Hólum
og í Skagafirði (sem hann nefn-
ir Skógafj0rd).
Mér er dvöl Wals0e á Hólum
1915 vel minnisstæð, en leyfi
mér ekki að treysta minni mínu
um einstök atriði, um fjár-
geymsluna, fjárkaupin og rekst-
urinn suður. Það er þó fullvíst
að flest féð var keypt á Hólum
og í nágrenni, þar á meðal eitt-
hvað í Svarfaðardal. Ennfrem-
ur að eitthvað var keypt í
Húnaþingi og bætt við rekstur-
inn á Sveinsstöðum, sennilegt
að það hafi ekki verið annað en
hrútar og þá vitanlega fáir að
tölu. Síðar voru kynbótahrútar
íslenzkir fluttir til Grænlands,
að ég hygg árið 1921 hrútar frá
Sveinsstöðum og 1934 frá Hrafn
kelsstöðum í Hrunamanna-
hreppi, en það er önnur saga.
Þrjú hross voru einnig keypt
og flutt til Grænlands 1915. Ef
ég man rétt var einn hestur grár
að lit (stóðhestur?) frá Reykj-
um í Hjaltadal. Síðar voru flutt-
ir fleiri ísl. hestar til Grænlands
— 7 árið 1921 (?).
Bæði sauðfjárstofn sá og
hrossastofn sem nú er á Græn-
landi er íslenzkur að uppruna,
þótt eitthvað hafi íslenzka fjár-
kynið verið blandað öðru fé,
sennilega til engra bóta. Flutn-
ingur hins ísl. búfjár til Græn-
lands er búnaðarsögulegur við-
burður sem ekki á að falla í
gleymsku. Ég sagði í upphafi
þessarar greinar að heimsókn
grænlenzku bændanna 1963
væri gleðiefni. Vonandi verða
slíkar heimsóknir fleiri, en illa
sæmir að ísl. búnaðarmenn sem
gerast leiðbeinendur við slíkar
heimsóknir „forheimski“ sig á
því að vita ekki hvenær ísl.
fjárstofninn var fluttur til
Grænlands, og hvaðan féð var.
— Þessi „leiðrétting" mín er því
framkomin. Veit að hún er af
vanefnum gerð, þar eð mig
skortir heimildir, þar sem ég er
nú staddur. Væri vel ef einhver
sem hefir betri aðstöðu gerði
þessu betri skil. Gaman væri t.
d. að grafa upp hverjir voru
rekstrarmenn með Wals0e suð-
ur í Borgarnes, svo og hvenær
lagt var af stað og komið suður?
Wals0e segir aðeins í grein sinni
1936 að féð hafi verið sett um
borð í „Hans Egede“ — og flutt
út „Efteraaret 1915.“ — Og hann
segir að kindurnar tvær sem
töpuðust hafi tapast í „Snæ-
storm í Fjeldene.“ Raunveru-
lega skýrslu frá hendi Wals0e
um fjárkaupin á íslandi sumar-
ið 1915 og flutning fjárins til
Grænlands hefi ég ekki getað
fundið í prentuðum gögnum
dönskum. Samt er ólíklegt ann-
að en að hann hafi samið grein-
argóða skýrslu um þetta. Þetta
er í athugun fyrir mig í Höfn,
ef til vill kemur eitthvað út úr
því — síðar.
Slemdal, 18. maí 1964
Ami G. Eylands.
Afurðalán bænda
Affurgange Hiflers leiSir þá við hönd
SAMKV. núgildandi verðlags-
grundvelli fyrir verðlagsárið
1963—64 er talsvert meira en
helmingur af því sem bóndinn
á að fá fyrir afurðir sínar, ætl-
að til greiðslu á útlögðum pen-
ingum vegna fjármagnskostnað-
ar, vélakostnaðar, kjarnfóðurs,
tilbúins áburðar, aðkeyptrar
vinnu, flutningskostnaðar o. s.
frv. Til greiðslu á öllu þessu,
svo og til þess að bóndinn geti
fengið kaup sitt, verður hann
að fá afurðirnar greiddar. Sú
greiðsla þyrfti, ef vel væri, að
geta farið fram um leið og bónd-
inn lætur afurðirnar af hendi
eða sem næst þeim tíma. Það
þykir nú á tímum yfirleitt nauð-
synlegt, að fólk fái kaup sitt
greitt vikulega eða mánaðar-
lega. Bændur þurfa þess með
eins og aðrir, ef vel á að vera.
Sölufélög bænda hafa ekki fé
til að borga út að fullu þær vör-
ur, sem ekki er búið að selja,
nema þau geti fengið það að láni
í peningastofnunum. Að því þarf
að vinna, að slík lán verði veitt
eins og með þarf. Hér er ekki
farið fram á það, að allir bænd-
ur fái kaup sitt greitt vikulega
eða mánaðarlega. — Margir
mundu ekki fá það nema tvisvar
á ári, þó að allar afurðir væru
greiddar við afhendingu. Þar
sem svo stendur á, er nauðsyn-
legt, að eitthvað af afurðalán-
unum sé greitt fyrir fram, t. d.
síðari hluta vetrar eða að vor-
inu út á nokkuð af væntanleg-
um haustafurðum, eins og raun-
ar hefur átt sér stað um nokkurt
árabil, en í of smáum stíl nú í
seinni tíð.
Þessi hluti hefur verið kallað-
ur rekstrarlán. Árið 1959 voru
þau 162 millj. kr. Þessum lánum
er ætlað að greiða fyrir framleið
endum sauðfjárafurða við kaup
á kjarnfóðri, ábui'ði rekstrar-
vörum til véla o. fl. Þau hafa
staðið óbreytt að krónutölu síð-
an 1959, en verðmæti sauðfjár-
framleiðslunnar hefur á sama
tíma meir en tvöfaldazt.
Fyrir nokkrum árum var það
venja, að Seðlabankinn veitti af-
urðalán að haustinu út á búsaf-
urðir, % af verði þeirra. Nú lán-
ar hann aðeins rúman helming
verðs, og engar reglur eru um
viðbótarlán í viðskiptabönkum,
eins og á sér stað í sambandi
við sjávarafurðir, og má þó ekki
minna vera. Hér hefur því mið-
að aftur á bak í seinni tíð, í stað
þess að afurðalánin hefðu frem-
ur þurft að aukast frá því sem
áður var. En hér er um að ræða
eina af þeim breytingum, sem
gerðar voru á viðhorfi hins op-
inbera til landbúnaðarins svo að
segja samtímis og orðið hafa til
þess að veikja fjárhagsgrund-
völl hans og bændastéttarinnar.
Úr þessu þarf að bæta og halda
síðan áfram í framfaraátt, þar
sem fyrr var frá horfið. □
BLAÐ Moskvukommúnista á
íslandi, Þjóðviljinn, hefur eytt
ómældu lesmáli til að átelja
linku vestur-þýzkra stjórnar-
valda við gamla nazista.
Víst er það lofsvert, ef af
heilindum er gert, að vara við
áhrifum þess ofbeldis og ofstæk-
is, sem embættismenn Hitlers
helguðu sig og voru verkfæri
fyrir.
En þá ber einnig að viður-
kenna það, að stjórnendur
Þýzkalands hafa sýnt lofsverðan
áhuga á því, að láta þjónustu-
menn Hitlers svara til saka.
Aldrei verður hægt að bæta
fyrir þá hroðalegu glæpi, sem
Hitler framdi gegn mannkyninu.
En sanngirni krefst þess, að get-
ið sé um tilraunir Vestur-Þjóð-
verja til að sýna iðrun með
þeirri aðstoð, sem þeir hafa veitt
til uppbyggingar þjóðríkis gyð-
inga, ísrael, með fjárframlögum
og sérfræðilegri aðstoð.
En lærisveinar Hitlers finnast
víðar en í Vestur-Þýzkalandi,
og til eru voldugir postular
hans, sem Þjóðviljinn blakar
ekki við, þótt allur hinn sið-
menntaði heimur fordæmi fram
ferði þeirra. Það eru valdamenn
Sovétríkjanna, sem láta aftur-
göngu Hitlers leiða sig við hönd
í ofsóknum gegn gyðingum
Sovétríkjanna, til að ala hatur
á þeim og fordóma gegn trú
þeirra og arfleifð.
Þessi nákaldi andi haturs og
fordóma gegn gyðingum hefur
með ræður Krúsévs við heim-
sókn hans í Egyptalandi verið á
ný leiddur inn á vettvang al-
þjóðlegra samskipta.
Moskvukommúnistunum ís-
lenzku tjáir ekki að skjóta sér
bak við þá uppdigtuðu afsökun,
að frásagnir af gyðingaofsókn-
um kommúnista sé uppspuni
óáreiðanlegra blaðamanna. Mál-
ið er þannig komið til vestræns
almennings, að fulltrúar sam-
taka gyðinga í Bandaríkjunum
báru fram opinberar ákærur á
hendur Sovétríkjanna og ósk-
uðu aðstoðar ríkisstjómar lands
síns til að hafa áhrif á stjórn
Sovétríkjanna í þessu máli.
Auk þess hefur nefnd vest-
rænna stjórnmálamanna, skipuð
af flokkur sósialdemokrata í
Danmörku, Noregi, Svíþjóð,
Hollandi og Bretlandi, rannsak-
að málið. Skýrsla nefndarinnar
var birt fyrir mánuði síðan. Er
~hún að mestu byggð á opinber-
um gögnum Sovétríkjanna
sjálfra. Mun síðar verða greint
hér í blaðinu frá ýmsum upp-
ljóstrunum þessarar skýrslu, en
hún sannar óvéfengjanlega, að
stefnt er markvisst að tortrím-
ingu gyðinga í Sovétríkjunum,
sem sértrúarflokks, sem þjóðar-
minnihluta, og sem manna.
Krúsév, leiðtogi Sovétríkj-
anna, hefur áunnið sér aðdáun
(Framhald á blaðsíðu 7).
helgina 24. og 25. maí hefur
verið skotið í einangrara.
Undanfarin ár hafa nokkrir
gert sér dagamun með því að
hafa í frammi skothríð á háls-
inum og líka á sjálfum þjóðveg-
inum og skotið í staura er segja
til hvar jarðsíminn liggur í
jörðu. Og nú um Páskana hefur
verið, að því er virðist, verið
vandað til verksins með því að
skjóta niður í hagann stóra
beðju jif flöskum. Skotmörkin
eru því aðallega flöskur, sem
eru skotnar niður í hagann og
á og við akbrautina.
Ég, sem tel mig hafa þarna
hagsmuna að gæta, tel að bæði
ég og aðrir vegfareridur séu í
nokkurri hættu á þessum slóð-
um af völdum þessara siðlausu
og algerlega óleyfilegu fram-
komu með skotvopn.
Ebenharð Jónsson. 1
FJORÐI VIÐAUKI VIÐ
BARÐTÚNSMALIÐ
ENN heyrist ekkért frá bæjar-
verkfræðingi, en það er ef til
vill ekki óeðlilegt, það er sjálf-
sagt býsna mikið staut í kring
um þetta starf hans og ekki
sízt á þessum tíma árs. Ef mað-
ur væri örlítið bjartsýnn og
tryði á, að fornar dyggðir væru
enn í heiðri hafðar, gæti maður
látið sér detta í hug, að hann
væri að svipast um eftir nýrri
lóð og það er nú víst ekki svo
gott að fá þær núna.
Þá vil ég — að gefnu tilefni
— beina þeirri fyrirspurn til
háttvirtrar bæjarstjórnar, hvort
hún óski eftir því að ég geri
nánari grein fyrir þeirri skoðun
minni, að víðtækt aga- og skipu-
lagsleysi virðist ríkja hjá hinum
ýmsu bæjarstofnunum. Það
mun harla auðvelt að rökstyðja
slíkt, þar sem fjöldinn allur af
bæjarbúum, sér svo til daglega,
einhver merki um það ástand
sem ríkir. Forsvarsmenn bæjar-
félags okkar hljóta að gera sér
grein fyrir því, að þeir eru kosn-
ir til trúnaðar- og þjónustu-
starfa — en það er bara ekki
nóg — þeir verða að fullvissa
sig um, að menn þeir, er þeir
ráða til starfa, geri sér einnig
grein fyrir þessu mikilvæga at-
riði.
Með beztu kveðju.
Dúi Björnsson.
GÁLEYSISLEG MEÐFERÐ
SKOTVOPNA
SIÐLAUS FRAMKOMA með
skotvopn á Moldhaugnahálsi,
sundurskotin viðvörunarskilti á
háspennustaurum og sVo nú um
— Næsta vor, segir Haraldur, og setzt nokkuð f jær henni á bekkn-
um en áður.
— Já, næsta vor? segir hún, og finnst sem Haraldur vari sig á
að sitja of nærri henni.
— Já, næsta vor verð ég langt frá Noregi.
Iðunni verður hálf-bilt við.
— Ætlarðu að fara í ferðalag á ný? spyr hún stillilega.
— Já, ég fer víst héðan úr borginni einhverntíma í haust. Sýn-
ingarmálverkin mín eru flest seld, nema fáein, sem vinur föður
míns sálaða hefir beðið mig að halda eftir. Hann er kunnur listrýnir
og listavinur og vill gjarnan sjá myndir mínar. Hann kemur hingað
einhverntíma í sumar. — Myndin, sem ég nú er með, verður vonandi
búin innan skamms, fái ég að starfa í friði. — En meðan ég hefi
stöðugar áhyggjur af mömmu, á ég svo erfitt með að einbeita starfs-
huga mínum. Og ég verð að ljúka þessum myndum, sem ég ætla að
taka með mér, þegar ég fer.
Iðunn sér þessar myndir fyrir sér. Það eru myndir innan úr Fjörð-
um. Og nokkrar utan frá Flataströnd, sviplitlu og hrjóstugu lands-
lagi, en þó með launfagra bletti inn á milli. Þetta er sönn list,
sprottin upp úr meira en sannri listamannssál. Og Iðunn minnist
þess, að henni fannst borgin oft auð og innantóm í fjarveru Haralds
öðru hverju, inni í Fjörðum um hríð, eða stund og stund í senn úti
á Flataströnd.
— Ætlarðu að fara aftur til Ítalíu? segir Iðunn loksins. Henni er
ljóst, að framhjá þessu kemst hún ekki svo auðveldlega.
— Já, fái ég aðeins frið til að fara frá mömmu. — En kannski
hún fari með mér að þessu sinni.
— Það held ég verði skemmtilegt fyrir móður þína, segir Iðunn
lágt.
— Já, ég veit hvað bezt verður, þegar ég fer.
— Verðurðu svo lengi í burtu? Alls konar hugsanir streyma inn
yfir Iðunni. Hún finnur að Haraldur lítur snöggvast á hana.
— Eg veit raunar aldrei, hvort ég verð erlendis um langa hríð
eða aðeins skamman tíma, segir hann hæglátlega og kveikir sér í
vindlingi. Hann snýr sér að henni og horfist í augu við hana. Hún
lítur ekki undan. Hún finnur að milli þeirra er ósýnilegur veggur.
En kannski hann sé nú að bresta og hrynja.
— Farðu með okkur til Italíu, Iðunn!
Hún reynir að eyða þessu með brosi. Hann meinar þetta ekki
þannig. Eða — jú kannski.
— Og hvað ætti ég svo að hafast að þar? segir hún í hálfblendings
gamni og alvöru.
— Þú finnur nú það á þér, áður en hauststormarnir hef jast, segir
hann og sleppir ekki augum hennar. Hann brosir ofurlítið.
Iðunn lítur í aðra átt og fellur í hugsanir. Og henni virðist sem
Haraldur fylgist með hugsunum hennar. — Fara eða fara ekki? Og
þá hún sjálf? Veit hún, hvað hún ætti að taka fyrir, ef hún kæmi
þangað? — Ef til vill. —
Hugsanir hennar falla sem foss yfii hana, svo henni liggur við
svima af þokukenndri hamingju. En hún þarf víst talsverðan tíma
til að átta sig á, hvort þetta sé hennar rétta braut, lífsvegur hennar,
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
GULLNA BORGIN

43

sem Almættið beinir henni inn á? Guð minn almáttugur! — Nú
er hún þá nær markinu heldur en nokkru sinni áður!
Er þetta ekki vissan um, að ekkert sé til í víðri veröld, sem hún
óski jafnheitt og innilega og einmitt þetta! En hún vill vera alveg
viss. Upplifa hljóðláta hásumartöfra, áður en hún ákveði að varpa
frá sér öllu öðru fyrir fullt og allt og stefna ákveðin og hiklaust
að því marki, sem hún telur muni vera takmark hugsjóna hennar,
hæfileika og lífshamingju. — Þetta verður að bíða um hríð. Harald-
ur eða Jörundur hljómar sterkt og hart innra með henni. Hún er
framvegis eins og sólblindað fiðrildi. Hugsanir hennar og tilfinningar
eru sem stjórnlaust hringiða. En nærvera Haralds og samvistir
þeirra virðist stuðla að því að gera þetta allt skýrara.
Þau sitja þögul um hríð. Iðunn veit ekki, hvað hún á að segja.
Það sem um er að ræða, er of náið henni ennþá. En orð Haralds eru
áleitin og vænta svars. Henni þykir því vænt um, er hann tekur
til máls:
— Ég mun fyrst um sinn setjast að í Norður-Ítalíu við eitt Alpa-
vatnanna, Lago Maggiore. Ég leigi mér vistarverur þar hjá rosknum
lista-vini mínum, rithöfundi. Þrátt fyrir aldur eru bækur hans ótrú-
lega frískar og lífrænar. Þær eru þýddar á allmargar þjóðtungur.
Þær bera boð um síungan djúpsæan anda, sem löng og fjölbreytt
lífsreynsla hefir þroskað.
— Rithöfundur! segir Iðunn lágt. Orðið eitt virðist varpa dýrðar-
Ijóma ofar öllum hæðum í huga hennar!
— Já, rithöfundur, segir Haraldur og lítur í augu hennar. Og hann
á einkabýlið, þar sem ég hefi leigt mér vistarveru, þegar ég er þar
syðra. Það er ljómandi staður. Og ef til vill er garðurinn fegursti
hluti allrar eignarinnar. Hann er í mörgum þrepum alveg ofan að
vatninu. Og breiðar tröppur liggja fram í sjálft vatnið. — Haraldur
lýsir fjölbreyttri fegurð garðsins rækilega. . . .
— Þetta hlýtur að vera dásamlegur staður, segir Iðunn. Hún
átæðir varla að segja meira, því þá óttast hún, að Haraldur hætti
frásögn sinni, og af henni vill hún fyrir hvern mun ekki missa! Það
er eins og hann endurlifi í frásögn sinni ævintýrastaðinn þama
syðra!
Haraldur segir henni margt frá þessum slóðum, lýsir húsinu ytra
og innra, og meðal annars segir hann henni frá samveru sinni og
viðkynningu við gamla rithöfundinn. — Já, og skáldið sjólft setti
sigildan svip á alla tilveruna þar. Augu hans hafa litið alla þessa
fegurð árum saman. Og þau fela í sér alla fegurðina. Þau eru blíð
og gáfuleg og dásamlega dómbær, en algerlega laus við alla forvitni.
— Ég gleymi aldrei, er ég kom þar inn í fyrsta sinn og heilsaði
upp á skáldið og smávöxnu, brúneygu og fjörlegu konuna hans. Ég
var þá mjög ungur og óreyndur. Og málaralistin min var þá líka
ung og óreynd. En dvölin þar kenndi mér fjarsýni og að stefna
stöðugt hærra og hærra.
Iðunn situr þögul og hlustar. Hún veit að þetta gæti einnig átt
við hana. Hún hlustar ekki einungis á þetta sem sögu. Hún verður
heit af eftirvæntingu og skjálfandi spennu.
Haraldur segir henni ýmislegt fleira frá þessu ítalska lista-heim-
ili og samræðum sínum við aldna skáldið. Iðunni opnast hér nýr
draumaheimur. Haraldur slökkvir í vindlingnum. Hann leggur hönd-
ina þétt á beran handlegg hennar.
— Er þér ekki orðið kalt? — Eg hefi víst alveg gleymt mér.
-— Nei, mér er ekkert kalt, segir Iðunn.
— Þá ökum við spölkorn út fyrir borgina og fáum okkur kvöld-
verð þar í einhverju vistlegu kaffihúsi. Ertu til í það? — Það er
svo gleðisnautt hérna heima, þegar mamma er svona algerlega löm-
uð og utan við sig.
— Já, mig langar sannarlega til þess, svarar Iðunn. Hún finnur
gleðina streyma um sig, er þau ganga út að bílnum. Hún getur ekki
enn skilist við Harald. — En þegar hann fer nú utan á ný? Gleði
hennar hjaðnar brátt. Og orð hans spretta upp aftur í huga hennar:
— Farðu með okkur til Ítalíu, Iðunn!
Orð þessi láta hana ekki í friði. Hún veit að þau muni fylgja sér,
unz hún hefir tekið ákvörðun sína.
En þó svo væri nú, að hún.... Nei, þá kemur Jörundur aftur til
sögunnar. Hún hefir líka skrifað Jörundi í vetur. Og hún hefir meira
að segja beðið með óþreyju eftir bréfi frá honum, þegar hún sam-
tímis óskar innilega að vera samvistum við Harald! Hún vísar þessu
frá sér. Ollu? Nei, ekki því síðasta sem Haraldur sagði henni um
gamla ítalska skáldið: —
Henni finnst hún heyra gömlu kirkjuklukkurnar slá, og sjá gamla
skáldið hrökkva upp úr draumórum sínum í töfragarðinum sínum,
þareð klukknaslögin minna hann á, hve starfstíminn rennur hratt frá
honum! — Eða eru það hennar eigin hjartaslög, sem Iðunn heyrir
svona nærri ótt og títt? Og dymbilslög hjarta hennar verða eins og
að ávarpsorðum til hennar:
— Þú ert ung enn og átt lífið framundan! Það er þitt líf! Til
hvers ætlarðu að nota það? Farðu með okkur til Ítalíu, Iðunn! Já.
Nei. Óvissan þyrlar henni framvegis í dans eftir sigursöng sínum og
hrynjandi.
XX.
I dag hefði Iðunn átt að sjá borgina í sparifötunum! Glaða og
brosandi eins og smóstrák í nýju sjómannafötunum sinum! Biðandi
hátíðarinriar í ofvæni Framhald.