Dagur - 30.04.1966, Blaðsíða 4

5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Síniar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Magnús þá og
Magnús nú
VIÐ FYRSTU umræðu fjárlaga
1958, meðan Eysteinn Jónsson var
enn fjármálaráðherra, sagði Magnús
Jónsson í þingræðu: „Það er áreiðan-
lega hægt að spara á mörgum svið-
um, en það þarf í senn réttsýni og
kjark til að gera slíkar ráðstafanir á
viðunandi hátt. Án einbeittrar for-
ystu fjármálaráðherra á hverjum
tíma er þess ekki að vænta, að sparn-
aður og hagsýni ráði í ríkisrekstrin-
um.“
Og nú spyrja menn: Hvað er að
frétta af liinum nýja .,anda“ í fjár-
málaráðuneytinu? Er „réttsýni“ og
„hagsýni" í því einu fólgin að skera
niður framlög til hafna, vega og
skóla um 20 %? Og hvar eru efndir
hinna mörgu loforða um, að lækka
skattana, þurrka suma þeirra jafnvel
alveg út og snúa alveg af „skattpín-
ingarleið“ Eysteins og Framsóknar-
flokksins? Sem lítið sýnishorn af því,
hvernig Magntis Jónsson ráðherra
hefur uppfyllt skattalækkunarloforð
sín og síns flokks, skulu hér tilfærð
sýnishorn — ekki af sköttum, sem
felldir voru niður, heldur af nýjum
sköttum:
]. Söluskattur á vörur og þjónustu.
2. Launaskattur.
3. Bændaskattur.
4. Skattur við aðgang að veitinga-
húsum.
5. Iðnlánasjciðsgjald.
6. Ríkisábyrgðasjóðsgjald.
7. Timburskattur.
8. Sementsskattur.
9. Steypujárnsskattur.
10. Gjaldeyrisskattur.
11. Rafmagnsskattur.
12. Vegarskattur á Reykjanesi.
13. Leyfisgjald á jeppabifreiðir.
14. Bílaskattur vegna hægri handar
aksturs.
Hækkun skatta og þjónustugjalda
ríkisins er m. a. í eftirtöldum grein-
um:
1. Benzínskattur. 2. Þungaskattur,
hækkun allt að 100%. 3. Innflutn-
ingsgjald útflutningssjóðs fellt inn í
ríkistolla. 4. Eignaskattur fjórfaldað-
Lir. 5. Útflutningsgjald. 6. Póstgjöld.
7. Símagjöld. 8. Rafmagnsverð ríkis-
veitna. 9. Vistgjöld á sjúkrahúsum.
10. Far- og farmgjöld strandferða-
skipa.
~HT |p T ¥ í ~~~~~~~~~~~~~~ JONAS JONSSON FRÁ HRIFLU:
Stjórnarstemaii lieiiir ekki miniii áhrir KVEÐJA TIL ÞINGEYINGA
á vöxt og viágang bæjarins en
stjórnin sjálf,
SIGURÐUR ÓLI BRYNJÓLFSSON frá Ytra-Krossanesi, kennari
við Gagnfræðaskóla Akureyrar, skipar þriðja sæti á lista Fram-
sóknarflokksins á Akureyri, en hann liefur átt sæti í bæjarstjórn-
inni yfirstandandi kjörtímabil. Hann er yngstur þeirra rnanna,
sem nú eru í bæjarstjórn Akureyrar og nýtur þar vaxandi trausts
vegna áhuga sins á hinum fjölmörgu velferðamálum bæjarins og
einarðrar og drengilegrar baráttu í þeim málum, sem hann flytur
eða styður. En það eru m. a. fræðslu- og uppeldismál.
Dagur liefur lagt spumingar fyrir Sigurð, sem hann góðfúslega
svaraði. Fer samtalið hér á eftir.
Heldurðu að almenningi sé
ljóst hvernig bæjarstjórnin
vinnur?
Ég hef orðið þess var, að menn
einblína um of á bæjarstjórnina
en gera sér ekki ljóst, að hún
kýs allmargar ráðgefandi fasta-
nefndir í upphafi hvers kjör-
tímabils. Þessum nefndum er
ætlað að undirbúa mál fyrir
bæjarstjórn. og reyndin hefur
orðið sú, að þær ráða mjög
miklu um aðgerðir hennar í
þeim málum, sem þær hafa með
höndum. Nefndirnar, sem oft
að meirihluta eru skipaðar
mönnum utan bæjarstjórnar,
gegna því afar mikilvægu hlut-
verki, og þær eða nefndarmenn
irnir eiga oft meira lof skilið
fyrir frumkvæði og góða tillogu
gerð, en bæjarstjórnin sjálf. Það
er lán fyrir bæinn, að bæjar-
stjórnin hefur jafnan átt kost á
vel hæfum og samvizkusömum
mönnum til þessara nefndar-
starfa.
Hvað viltu segja um húsnæðis
niál skólanna hér á Akureyri?
Á liðnu kjörtímabili var lokið
við annan áfanga Oddeyrarskól-
ans og fengust þar nokkrar vel
búnar kennslustofur. Stór við-
bygging hefur risið við Gagn-
fræðaskóla Akureyrar, en þar
hafa komið í gagnið níu almenn
ar kennslustofur, en síðar er þó
ætlunin að nýta sumar til sér-
kennslu, en auk þess allstór sal-
ur, sem þó er ekki fullgerður
ennþá. Þá er hafin bygging iðn-
skólahúss, sem verður hið mynd
arlegasta að öllum frágangi og
búnaði, til mikils gagns fyrir
okkar fjölmennu og duglegu
stétt iðnaðac-manna á Akureyri.
Á síðustu fjárhagsáætlun bæjar
ins var ætlað einnar milljón kr.
framlag til byggingar nýs barna-
og unglingaskóla í Glerárhverfi.
En á því er hin brýnasta þörf
fyrir ört vaxandi fólksfjölda í
þeim bæjarhluta.
í tenglum við skólabygging-
arnar hefur verið ákveðið í bæj
arstjórn, með öflugum stuðningi
Framsóknarmanna, að hefja
undirbúning að nýju og mjög
myndarlegu íþróttahúsi. En til
að mæta húsnæðisþörf fyrir
mjög fjölþætta íþróttastarfsemi
í bænum, verður nú í sumar
reistur skáli fyrir þessa starf-
segir SIGURÐUR OLI
BRYNjÓLFSSON,
kennari, yngsti bæjar-
fulltrúinn á Akureyri
semi til bráðabirgða þar til hið
nýja íþróttahús verður tekið í
notkun. Ennfremur er ætlazt til
þess, að Tónlistarskólinn eign-
ist eigið húsnæði á næstunni.
Hve miklum fjármunum hef-
ur bærinn varið til skólabygg-
inga?
Á þessum fjórum árum, hefur
bærinn lagt fram, samkvæmt
fjárhagsáætlunum, um 13 millj.
kr., og þar sem ríkissjóður legg-
ur fram jafnmikið fé, hafa um
26 milljónir króna verið til ráð-
stöfunar til þessara nýbygginga.
Með sama áframhaldi verða hús
næðismál skólanna komin í gott
horf eftir fá ár. Allt frumkvæði
í þessum efnum hefur komið
héðan og verður að gera það.
Enn er rétt að geta þess, þótt
ekki sé það á vegum bæjarins,
að fyrirhugaðar eru byggingar
við Menntaskólann, sem bæta
munu aðstöðu hans til muna.
Er nægilega mikið gert fyrir
æsku Akureyrar að öðru leyti?
Sjálfsagt ekki, því hvenær er
gert nóg af því góða? En að full
yrða, að ekkert hafi verið gert
fyrir æsku þessa b'æjar á síð-
ustu 5 árum, eins og 21 árs
maður lét eftir sér hafa í einu
blaði bæjarins nú nýlega, og að
hér sé ekkert, „sem æskan gæti
laðast að“, finnst mér þó fjær
sanni en að segja að nóg sé gert.
Fyrir hvern, ef ekki æskuna, er
aðstaðan, sem verið er að skapa
í Hlíðarfjalli? Fyrir hvern eru
knattspymuvellirnir og íþrótta-
svæðið, sundlaugin, öll nám-
skeiðin, sem Æskulýðsráð hef-
ur beitt sér fyrir, íþróttafélögin
og mörg önnur félög? Allt er
þetta stutt af bæjarfélaginu á
einn eða annan hátt. Ég segi
ekki, að beinn fjárhagsstuðning-
ur við sum félögin sé mikil,
en siðferðislegur stuðningur er
það þó, þegar vel er tekið undir
óskir um styrki, þótt upphæð-
irnar séu ekki alltaf háar.
Hitt er svo annað mál, að ef
við getum ekki hamlað móti
þeirri upplausn, sem víða ógnar
heimilis- og fjölskyldulífi, þá
verður hið opinbera að stofna
heimili æskulýðnum til handa.
Nú þegar mun þörf á þess hátt-
ar heimili, ekki stóru, sem bet-
ur fer, því ennþá stendur ís-
lenzk sveitamenning föstum rót
Sigurður Óli Brynjólfsson.
um hér á Akureyri svo sem
fjöldi ágætra heimila ber
gleggst vitni.
Hvað viltu segja um sam-
skipti bæjarins við nágranna-
sveitir?
Hagur Akureyringa og Eyfirð
inga er mjög samanslunginn og
ég tel óeðlilega lítil samskipti
sveitarstjórnanna og bæjar-
stjórnar Akureyrar. Það eru
áreiðanlega ýmsir möguleikar,
sem opnast myndu ef samvinn-
an ykist. í þessu sambandi má
benda á samstarf .í skólamál-
um og mjög er athugandi, að
Akureyrarbær verði aðili að
væntanlegum heimavistarskóla
úti í sýslunni. Sjúkrahúsmálin
verða að leysast á breiðum
grundvelli milli bæjar og sveita
og margt fleira mætti nefna.
Sameiginlegar kröfur á hendur
ríkisvaldinu yrðu árangursrík-
ari, eins og kaupstaðaráðstefn-
an á síðasta ári sýnir Ijóslega.
Hvað viltu segja um hinar
pólitísku línur í bæjarstjórn?
Margir tala um það hér í bæ,
að það skipti ekki máli hvernig
sæti í bæjarstjórn skiptist milli
hinna pólitísku flokka. En þetta
er ekki rétt. Það eru viss grund-
vallaratriði, sem flokkarnir
starfa eftir, þótt mönnum séu
þau ekki alltaf ljós. í leiðara ís-
lendings sl. fimmtud. er þessi
mismunur einmitt undirstrikað-
um greinilega. Þar erum við
Framsóknarmenn á Akureyri,
sakaðir um það, sem þeir kalla
hreppapólitík. En það þýðir, að
við gerum kröfur til þjóðfélags-
ins um stuðning við uppbygg-
ingu landsbyggðarinnar, en bíð-
um ekki aðgerðarlausir eftir því
að hinum háu herrum í Reykja-
vík þóknist að rétta okkur hlut-
ina upp í hendurnar. Við höfum
þá meginskoðun, að þjóðarhag
sé svo bezt borgið til frambúð-
ar, að sem jöfnust uppbygging
sé um allt land. En Sjálfstæðis-
menn hér virðast hins vegar
einatt reiðubúnir til undanslátt-
ar eins og bezt sézt í álmálinu.
Komi það fyrir, að þeir ætli að
vinna eins og heimamönnum er
sómi að, lenda þeir óðar í and-
stöðu við sína flokksmenn
syðra, eins og Knútur Otter-
stedt rafveitustjóri í baráttu
sinni og bæjarstjórnar Akur-
eyrar fyrir nýrri Laxárvirkjun.
Stefna þings og stjórnar í
landsmálum skiptir miklu máli
fyrir Akureyri, og hún hefur
ekki minni áhrif á vöxt og við-
gang bæjarins en bæjarstjórnin
sjálf. Með því að gefa stjórnar-
flokkunum ráðningu nú í bæj-
arstjórnarkosningunum, er e. t.
v. unnt, að knýja þá til að
breyta stefnu sinni í hagstæðari
átt fyrir landsbyggðina.
Nokkuð sérstakt að lokum,
Sigurður?
Ég vil hvetja kjósendur til að
kynna sér þá stefnuskrá, sem
Framsóknarfélögin á Akureyri
hafa fyrir nokkru birt hér í blað
inu og fulltrúar þeirra í bæjar-
stjórn hafa að leiðarvísi í bæj-
arstjórnarmálum. Samkvæmt
henni munum við vinna og fá
til samstarfs þá menn úr öðrum
flokkum, sem með okkur vilja
vinna, á sama hátt og gert hef-
ur verið á því kjörtímabili, sem
nú er senn á enda og hefur að
ýmsu leyti verið framkvæmda-
tímabil. En aðstaða okkar til
enn meiri áhrifa á farsæla þró-
un hér í bæ, byggist að sjálf-
sögðu á þeim trúnaði, sem kjós-
endur sýna okkur á kjördegi.
Markmið okkar í þessum kosn-
ingum er því það, að eiga fimm
fulltrúa eftir kosningar í stað
fjögurra nú, og fá Hauk Árna-
son, dugmikinn tæknifræðing,
kjörinn í bæjarstjórn Akureyr-
arkaupstaðar, sem fimmta full-
trúa okkar, segir Sigurður Óli
Brynjólfsson að lokum og þakk-
ar Dagur viðtalið.
BOEING-ÞOTA FYRIR
NÆR 300 MILLJ. KR.
Rí KISST J ÓRNIN hefur lagt
fram frumvarp á Alþingi um
heimild til að ábyrgjast 80% af
kaupverði Boeing-þotu er Flug-
félag íslands hefur hug á að
kaupa. En verð slíkrar vélar
með nauðsynlegum tækjum er
um 297 millj. kr. Ríkisábyrgðar
heimildin sé þó ekki bundin við
þessa flugvélategund, en ábyrgð
arupphæðin miðist við fyrr-
nefnda upphæð.
Framkvæmdastjóri F. í.
skýrði í útvarpsþætti rekstur og
framtíðarhorfur félagsins, einn
ig endurný j unarþörf flugvél-
anna og nauðsyn meiri véla-
kosts. □
SKRIFSTOFUR
FRAMSÓKNAR-
FLOKIÍSINS
Á AKUREYRI
SKRIFSTOFAN HAFNARSTRÆTI 95
opin alla virka daga, nema laugardaga, kl. 2—6 og
8-10 e. li. Símar 2-11-80 og 1-14-43.
SKRIFSTOFAN LÖNGUHLÍÐ 2
(hús Jóhannesar Óla Sæmundssonar) opin öll kvöld,
nema laugard., kl. 8—10. Sími 1-23-31.
SJÁLFBOÐALIÐAR!
Þeir, sem vilja starfa sem sjálfboðaliðar á skrifstof-
unni á kvöldin, eru beðnir að hafa samband við
skrifstofuna sem fyrst.
UTANKJÖRSTAÐAKOSNINGAR.
Skrifstofurnar veita upplýsingar varðandi utankjör-
staðakosningar og aðstoða í sambandi við þær. Ivos-
ið er á skrifstofu bæjarfógeta á venjulegum skrif-
stofutíma og auk þess mánud. til föstud. frá kl. 16—
18 og 20—22, laugard. frá kl. 16—18 og sunnud. frá
kl. 13-15.
Veitið upplýsingar um þá, sem dvelja utanbæjar.
Framsóknarfólk, samtaka fram til sigurs.
FYRIR ári síðan var ég með
dætrum mínum staddur í gömlu
og góðu gistihúsi í öðru landi.
Ég var að bíða eftir að verða
áttræður. En þegar ég kom á
fætur afmælisdagsmorguninn,
byrjaði að rigna yfir mig heilla-
óskum að heiman. Gamall þjónn
færði mér hvað eftir annað smá
bunka af skeytum. Þá sagði
hann við mig með enskri hóg-
værð. „Þér hljótið að vera vin-
sæll maður í yðar landi“ Mér
varð svarafátt en sagði þó:
„Menn geta stundum orðið vin-
sælir í sínu landi með því að
fara í burtu.“
Ég þakka þó seint sé vinum
og velunnurum, allar afmælis-
kveðjurnar og margháttaðan
hlýhug í fyrri og seinni kynn-
um. En ein af þessum heillaósk-
um var sérstaks eðlis. Það var
skeyti frá sýslunefnd Þingey-
inga og formanni hennar sýslu-
manninum Jóhanni Skaftasyni.
Sýslunefndin lét fylgja góðum
kveðjum tilmæli um, að hún
mætti gefa út dálítið rit um ævi
mína og störf í sambandi við
afmæli mitt. Ég þakkaði sýslu-
manni og sýslunefnd þessa ó-
venjulegu afmælisframkvæmd.
Síðan samdi sýslumaður við tvo
frændur mína og sveitunga, Jón
as Kristjánsson og Aðalgeir
Kristjánsson um að semja yitið.
Þeir eru báðir málfræðingar og
starfa samtímis að vörzlu gam-
alla og nýrra skjala við Lands-
bóka- og Þjóðskjalasafnið. En
þetta voru önnum kafnir menn,
eins og allt iðjufólk í landinu
nú á dögum, en þeim tókst samt
að leysa verkefnið með nokkr-
um ungum aðstoðarmönnum á
tilsettum tíma. Afmælisritið
kom út fyrir miðjan vetur og
hefur nú náð til margra les-
enda, áður en lauk sjálfu afmæl
isári mínu. En nú hentar mér
ekki lengur að fresta að senda
öllum, sem lagt hafa á sig marg-
háttaða vinnu og tilkostnað við
þetta óvenjulega afmælisrit.
Þessa kveðju vil ég senda Degi,
blaði Norðlendinga. Dagur hef-
ur nú, auk frumkvæða á mörg-
um sviðum, í fjóra áratugi,
myndað andleg tengsl milli aðal
blaðs Norðlendinga og áhuga-
manna í Þingeyjarsýslu.
Afmælisritið sparar mér að
semja skipulega ævisögu, eins
og margir aldraðir menn temja
sér, þegar líður að vertíðarlok-
um. Þetta er mér mikils virði,
því að eigin ævisaga mundi hafa
reynzt mér erfitt verk. Raun-
verulega vinna hér á landi jafn
an margir menn að lausn félags-
mála, einkanlega á vegum sam-
vinnumanna. Mér var fullljóst,
að erfitt var fyrir mig að rita
um ýmsar þjóðlegar fram-
kvæmdir í ævisöguformi. Til
flestra slíkra verka þarf sér-
staka aðstöðu til forgöngu, svo
sem ættarveldi, há próf, föst
embætti og ráð yfir miklum
fjármunum. Ég hafði lítið af
þessum gæðum. Þeir menn sem
uppfylla ekki þessi skilyrði við
nauðsynlegar framkvæmdir,
verða fyrst og fremst að treysta
á orku og anda samvinnu og
samhjálpar. Nú vill svo vel til,
að í þessu minningarriti Þing-
eyinga er vikið að sögulegu
dæmi um vinnubrögð samvinnu
manna, þegar þeir leystu, án
allra valdaskilyrða, gott héraðs-
vandamál með áhuga og hyggi-
legu samstarfi.
Sumarið 1925 voru við hjón-
in á hestferð um Fljótsdalshér-
að og gistum í Mjóanesi hjá góð
vinum, Benedikt og Sigrúnu
Blöndal. Daginn eftir fylgdu
Mjóaneshjónin gestum sínum í
skínandi veðri upp að Hallorms
stað. Það var ættargarður Sig-
rúnar Blöndal. Þar voru þá
staddir nokkrir aðrir héraðsbú-
ar. Enginn af gestunum hafði
þennan dag önnur áhugamál, en
sólskinið, gróðurinn og fegurð-
ina, hvert sem litið var. En að
líkindum hefur einhver í gesta-
hópnum spurt frú Blöndal,
hvers vegna hún sé að starf-
rækja kvennaskóla fyrir sjö
stúlkur á heimili sínu, en flytti
ekki kennslustörfin heim á óð-
alið á Hallormsstað. Engum gest
anna kom til hugar á þessum
sólskindegi að berjast fyrir
nýrri og dýrrri ríkisstofnun í
stærsta skógi íslands. Gestirnir
á Hallormsstað voru alveg óund
Jónas Jónsson frá Hriflu
sendir hér vinum sínum
og samherjum í Suður-
Þingeyjarsýslu kveðju
sína. Blaðið notar tæki-
færið og færir hinni
öldnu kempu árnaðar-
óskir í tilefni af aftnælis
degi hans á morgun, en
þá verður liann 81 árs.
irbúnir að ræða um þá nýjung
við hjónin í Mjóanesi hvort þau
geti ekki flutt óðal frúarinnar
á þennan austfirska fegurðar-
stað. Allt í einu kviknaði áhugi
fyrir þessari framkvæmd. Mönn
um fannst þetta eiginlega sjálf-
sagt og skiptu með sér verkum
að tala við kvenfélagsleiðtoga í
héraðinu og þingmenn Aust-
firðinga og kaupfélagsleiðtoga.
Þessu máli var vel tekið. Hvar-
vetna vildu menn greiða fyrir
því. Hallormsstaður skyldi auk
fegurðar og sólaráttar verða nýr
austfirzkur höfuðstaður. Þetta
var óskastund, án peninga,
valds, þjóðskipulags eða lang-
varandi undirbúning. Það var
reistur á Hallormsstað glæsileg-
ur kvennaskóli undir forustu
Mjóaneshjónanna, Benedikts og
Sigrúnar Blöndal og þar mun
þessi höll standa til vegs og
sóma íslenzkum konum um
ókomnar aldir.
Um þessar mundir gerðust
margar þjóðnýtar framkvæmd-
ir um allt land. Aldamótahug-
urinn, þrá fólksins eftir frelsi,
þjóðar og einstaklinga, lyfti
heilli kynslóð, karla og kvenna
langt yfir fyrri líðandi stund.
Ungmenni í Reykjavík, bæði
piltar og stúlkur, veltu grjóti í
Oskjuhlíð í hjáverkum sínum
til að skapa þar skíðabraut
handa æskunni.
Stéttaumbúðirnar týndust í
straumi hugsjónanna. Ungar
stúlkur úr tilhaldsheimilum
Reykjavíkur gleymdu að þéra
molduga og veðurbitna sveita-
pilta við skíðabrautavinnuna
eða þar sem önnur ungmenni
stífluðu kalda læki í von um að
fá þar nothæfan sundpoll til æf-
inga. Hér var ný öld að fæðast
og aldamótafólkið notaði sókn-
arhita hverfulla hugsjónastunda
til að vinna mörg og eftirminni-
leg afrek.
Ég var um þessar mundir
lægst settur og valdaminnstur
af kennurum við eina af beztu
kennslustofnunum í höfuðstaðn
um, það var Kennaraskólinn.
En í blaði ungmennafélaganna
ritaði ég hvatningagreinar um
frelsi og jafnrétti einstaklinga.
Ég studdist jöfnum höndum í
jafnréttisbaráttunni við reynslu
Þingeyinga í samvinnumálun-
um og boðskap hinnar alþjóð-
legu þróunarkenningar. Kaup-
félögin þingeysku sýndu jafn-
rétti og bræðralag í verki með
því að lyfta smábændunum og
fátækum verkamönnum í jafn-
réttisaðstöðu við efnafólkið um
verðlag á vörum innlendum og
útlendum. Á þessum árum
heyrði ég aldrei nein hallmæli í
garð gróðastéttanna. Sérhver
húmóðir í Þingeyjars. og börn
hennar vissu full vel að ef var-
an fengist ekki í íélaginu varð
úttektin minni og harðari í ári
með matvörur. Áróður minn í
Skinnfaxa um gildi þróunarinn
ar fyrir fátæklinga og smæl-
ingja bar sýnilega árangur. Lík-
lega hefur mér aldrei tekizt bet-
ur en í þessum orðfáu Skinn-
faxagreinum að hjálpa til að
skapa varanlega undirstöðu í
jafnréttisbaráttu samtíðarinnar.
Ég komst á þessum árum í
kynni við félög verkamanna, sjó
manna og bænda. Oftast voru
kynni mín við þessar félags-
heildir markvísari heldur en
skógarfögnuðurinn á Hallorms-
stað. Hér mælti ég með pólitísk-
um og fjárhagslegum félagsskap
daglaunamanna og sjómanna til
að jafna kjörin með kaupfélags-
samtökum og skipulegum kaup-
kröfum til að tryggja réttlæti í
fjármálunum. Ég mælti við
verkamenn með kenningu Marx
eins og hún var framborin af
enskum verkamönnum. Þeir
skyldu standa saman í þéttum
fylkingum um sín mál og beita
með festu og varfærni verkfalls
vopninu, en forðast ofbeldi og
byltingaáróður. Það er nú gert
í öðrum löndum þar sem auð-
valdið svaraði öreigunum eins
og í Rússlandi eftir japanska
stríðið með fallbyssu og hríð-
skotabyssum. Þegar þessar um-
ræður fóru fram í lágum hús-
um efnalítilla manna í höfuð-
stað íslendinga var rússneska
byltingin óframkvæmdur við-
burður. íslendingar höfðu hins
vegar um þessar mundir orðið
fyrir beinum áhrifum frá dönsk
um jafnaðarmönnum sem töl-
uðu um byltingu án þess að vita
að í þingstjórnarlöndum láta
fulltrúar verkamanna sér aldrei
til hugar koma að beita nema
verkfalls og kaupfélagsvaldinu
í þágu verkalýðsins. Hér á
landi óx verkamannahreyfingin
allhratt um þessar mundir og
hóf skipulega flokksmyndun. Á
þessum þróunarárum buðu
verkamenn í Reykjavík í sam-
bandi við ólaunaða liðveizlu mér
sæti í bæjarstjórn eða á þing
fyrir þeirra flokk. Ég þakkaði
traustið, en mælti í þess stað
með áhrifamiklum skörungum,
sem fram voru komnir í verka-
lýðshreyfingu höfuðstaðarins.
Var tekið tillit til bendinga
minna. Jörundur Brynjólfsson
varð fyrsti verkalýðsþingmaður
íslendinga, en Jón Baldvinsson
tók við forustu Alþýðusamtak-
anna en Ólafur Friðriksson var
heitasti áróðursmaður verka-
lýðsstéttarinnar í ræðu og riti.
Eftir mér biðu önnur störf hjá
samvinnubændunum og við að
koma síðar á nokkru samstarfi
með verkamönnum og bændum.
Þegar hér var komið sögu hafði
samvinnuhreyfingin borizt úr
sveitum Þingeyinga til flestra
annarra héraða á landinu. Kaup
félagið á Húsavík var móður-
stofninn í allri hreyfingunni. En
síðan efldist hreyfingin ár frá
ári. Samvinnumenn Þingeyinga
höfðu sýnt þrek og stórhug með
starfi pöntunar- og kaupfélaga,
en voru jafnframt á góðri leið
með að skapa allsherjar samtök
allra kaupfélaga í landinu. Sam
vinnubændur á þingi höfðu auk
þess látið sér dreyma um póli-
tísk stéttarsamtök bænda. Á
upplausnarárunum 1912—1916
reyndu dugandi þingmenn úr
flokkum ísafoldar og Lögréttu
að vinna saman á flokksgrund-
velli, en svipmyndir gömlu
dauðu flokkanna villtu þeim
sýn, þar til enska samvinnuhug-
sjónin kom þeim til bjargar. Hug
sjón óeigingjarnrar samvinnU
var í senn nógu sterk til að
tengja kaupfélagi 5 menn á þing
bekkjum saman. f hinum miklu
mannfélagshræringum sem
gengu yfir landið á fyrri stríðs-
árunum 1916—1917 mynduðu
samvinnubændur sinn eigin
flokk. Það var einvala lið og er
af þeirra framgöngu góð saga.
Enginn af þessum samvinnu-
bændum lét sér koma til hugar
að hafa peningaleg hlunnindi
eða persónuleg metorð í laun
fyrir þingsetu eða flokksstarfið.
Óeigingirni þeirra og virðing
fyrir starfinu gerði þessum
mönnum um áraskeið kleift að
leysa mörg erfið en nauðsynleg
vandamál. Um sama leyti og '
samvinnumenn tóku höndum
saman myndaði Jón Þorláksson
íhaldsflokkinn og stýrði honum
meðan tími vannst. Verka-
mannaflokkurinn dafnaði eins
og vænta mátti undir megin for
ustu Jóns Baldvinssonar. Hófst
í fyrra stríðinu tuttugu ára sögu
skeið 1917—1937 þegar vinstri
flokkarnir tveir, bændur og sam
vinnumenn unnu löngum saman
að umbótamálum vanræktu
stéttanna og landsins alls því að
bændur höfðu ætíð margþætt
og ekki alltaf skyld áhugamál.
En hins vegar urðu á leið flokk-
anna á þessu tímabili mörg við-
fangsefni, sem þrengdu að kjör-
um almennings, en þau mál
höfðu verið vanrækt af svoköll-
uðum stjórnarvöldum landsins
áratugum og öldum saman.
Framfarirnar voru nauðsynleg-
ar, en þeim fylgdi hin venjulega
áhætta þegar velsældarheimilið
er orðin meginhugsjón kröfu-
harðra manna.
Ritgerð þeirra frænda minna,
málfræðinganna, í sambandi
við áttræðisafmæli mitt gefur
hugmynd um að hér voru marg-
ir að verki og víðar en á Hall-
ormsstað. Ritgerðir mínar hin-
ar mörgu um langt tímabil eru
allar hjáverkavinna. Blöð þau
sem ég vildi styðja höfðu ekki
fé til að greiða öllum verkkaup.
Fyrir Skinnfaxa var árskaupið
200 krónur, vel þegið og greitt
skilvíslega. Tíminn var alltaf í
hai’ðri fjái'hagsbaráttu, en hins
vegar var hann þá um langt
skeið líftaug Samvinnuflokksins
og samvinnufélaganna sem
unnu að mai'gvíslégum stór-
felldum fi'amförum. Q
MINJASAFNIÐ er opið á
sunnudögum kl. 2—4 e.h. Á
öðrum tímum vegna skóla og
aðkomufólks eftir samkomu-
lagi. Sími Safnsins 1-11-62.
Sími safnvax'ðar 1-12-72.