Dagur - 16.11.1966, Blaðsíða 4

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Baráttan við
hungrið
FYRIR RÚMU ÁRI voru íbúar
jarðar taldir 3,825 milljónir, samkv.
opinberri skýrslu Sameinuðu þjóð-
anna. f sömu skýrslu segir, að íbúum
jarðar íjölgi um 180 þús. á degi
hverjum. Matvælaframleiðslan í
heiminum vex, en þó ekki örar en
svo, að mikill hluti mannkyns líður
af næringarskorti og sjúkdómum,
sem af honum stafar. Hungurvofan
er því hinn sanni ógnvaldur og áður,
þrátt fyrir allar framleiðsluframfarir
og að vísindin hafa verið notuð í
baráttunni við að fullnægja frum-
þörfum mannsins, fæðuöfluninni.
I>ær fréttir berast, að Bandaríkja-
menn hyggist nú gera stórátök í þess
um málum á þann hátt, að vinna
matvæli í stórum stíl úr fiskimjöli.
Og á þingi Sameinuðu ])jóðanna
hafa 15 þjóðir, þcirra á meðal ís-
lendingar, borið fram tillögur um
miklar rannsóknir á auðlindum hafs
ins með aukna matvælaframleiðslu í
huga. Á sama tíma minnast menn
tilrauna Magnúsar Andréssonar í
Afríku, en hann hefur fundið upp
aðferð til að gjörnýta fiskúrgang til
manneldis. Þar er eggjahvítuskort-
urinn tilfinnanlegur, eins og í
fleiri vanþróuðum löndum. í leit
sinni að fæðutegundum, einkum
eggjahvítuefnum, hefur athyglin
beinzt að hafsvæðunum með sínu
óþrotlega magni af svifdýrum og
öðrum lægri vatnalífverum. Til
dæmis eru þörungarnir flestum
plöntum betri eggjahvítuverksmiðj-
ur. Veiði fiskitegunda fer víða þverr-
andi, þrátt fyrir fullkomnari veiði-
tækni, en talið er, að úthöfin séu
þrátt fyrir það hinir miklu nægtar-
brunnar framtíðarinnar, vegna
hinna smærri lífvera.
Á meðan íslendingar ausa síld úr
sjó í þúsunda tonna tali á dag, ýlda
hana um borð í dýrum veiðiskipum
sínum og vinna síðan úr henni loð-
dýrafóður, áburð og iðnaðarlýsi,
hálfsvelta milljónaþjóðir í öðrum
heimsálfum og líða af „næringar-
sjúkdómum“, sem síldar- og fisk-
afurðir er hreinn læknisdómur við.
Ákall framtíðarinnar er ekki aukin
vopnaframleiðsla eða skildar grein-
ar, heldur meiri og betri fæða handa
ölluin jarðarbúum. ísland getur stát
að af minnstum bamadauða og öll
Norðurlöndin af langlífi þegna
sinna. En á meðan við eyðileggjum
að verulegu leyti gífurlegt magn
þeirra beztu fæðutegundar, sem úr
sjó kemur og aðrir svelta, erum við
of skammt á veg komnir. □
Jökulsá á Breiðamerkursandi, og hluti af Breiðamerkurjökli. Brúin yfir ána kemur af eyrartangan-
um vestan megin árinnar. Á sandinum sézt snjór í lægðum. Bak við jökulinn sjást fjöll í Suðursveit.
Sagt frá Öræfasveit
Staðhættir — Saga.
ÖRÆF AS VEITIN í Austur-
Skaftafellssýslu er frá náttúr-
unnar hendi einhver einangrað
asta sveit á landinu. Eyðisand-
ar og stórár skilja hana frá öðr-
um byggðum, Breiðamerku-
sandur að austan og Skeiðarár-
sandur að vestan. Bak við sveit
ina rís ÖræfajökuII, en í suðri
er hafnlaus strönd.
Þetta byggðarlag var að
fomu kallað Hérað milli sanda
eða Litla-Hérað. Það var kjarni
Svínfellingagoðorðs og Svína-
fell höfuðból ættar þeirrar, sem
við þann bæ er kennd. Hin
fagra byggð Héraðs milli sanda
galt mikið afhroð af eyðingar-
mætti eldgosa úr Öræfajökli,
einkum árið 1362. Ösku- og
vikurlag frá því gosi er talið
eitt hið mesta, sem orðið hefur
á íslandi síðan sögur hófust.
Þegar byggðin reis úr rúst-
um eftir þetta eldgos, var hún
nefnd Öræfi og hefur borið það
nafn síðan. Þetta nafn felur þó
ekki í sér fullkomna lýsingu á
sveitinni. Þar er til stórbrotin
náttúrufegurð og hvergi á fs-
landi eru andstæður í ríki nátt-
úrunnar skarpari en þar.
Þessu til sönnunnar skal það
nefnt, að á vestustu bæjum
sveitarinnar ber fyrir augu í
senn gróðursæl tún, hlíðar
skrýddar fögrum skógi, fell
snarbrött, jökla stórfenglega og
stórár, sem kvíslast eins og Ijós
ar rákir um svartan sand.
Öræfajökull með Hvannadals
hnjúk og Hnapp á toppnum er
hin mikli jöfur sveitarinnar og
veitir byggðinni gott skjól. And
spænis jöklinum rís Ingólfs-
höfði upp úr ægisandi við sjó
fram. Þegar þangað kemur mæt
ir auga, annars vegar stór vall-
lendistorfa, hins vegar grýtt
land og þverhnípt björg á alla
vegu, kvik af fugli. Hvergi sézt
betur til jökulsins og fellanna
við brún hans en frá Ingólfs-
höfða, og þaðan hillir undir í
fjarlægð núpa og tinda skaft-
fellskra fjalla frá Mýrdalsjökli
að Horni. í landi Skaftafells er
Bæjarstaðaskógur, einn af
þroskamestu og fegurstu skóg-
um landsins. En við austur-
takmörk sveitarinnar rís Breiða
PÁLL ÞORSTEIN SSON al-
þingismaður frá Hnappavöllum
hefur góðfúslega orðið við
þeirri ósk blaðsins að rita með-
fylgjandi grein um Öræfasveit
og sendir blaðið honum beztu
þakkir. Ritstj.
merkurfjall upp úr jökli, vaxið
fjölbreyttum gróðri. Þar í
grennd var stórbýli Kára Söl-
mundarsonar, eftir að hann
tengdist ætt Svínfellinga. Sá
bær fór í eyði í lok sautjándu
aldar, er jökull skreið fram á
láglendið og yfir bæjarstæðið.
Enn í dag, eins og á Söguöld,
ber þó Miðaftanstind við himin
og vísar á bæjarstæði Kára.
Enn geymast örnefnin Hrossa-
dalur, Nautastígur, Geldinga-
dalur, Útigönguháls o. fl. þar
sem bústofn Kára gekk á beit.
Atvinnuhættir.
Öræfin eru landbúnaðarsveit.
Sjósókn er þar engin sökum
hafnleysis þótt fiskimiðin séu
góð fram af ströndinni. Sauð-
fjárrækt er aðal búgreinin.
Mjólkursölu hefur ekki verið
um að ræða vegna erfiðra sam
gangna. Skilyrði eru góð til
garðræktar, en hár flutnings-
kostnaður á markað hefur verið
hemill á þá framleiðslu. Slátr-
un sölufjár fer fram í slátur-
húsi á Fagurhólsmýri. Hin síð-
ari ár hefur meðalfall dilka í
Öræfum verið nálægt lands-
meðaltali.
Selveiði er árlega allmikil við
árósana og er af því mikill
tekjuauki. Veiði þessi er lang-
mest í Skaftafelli. Fuglaveiði í
Ingólfshöfða veitti löngum
björg í bú, en það fer minnk-
andi, að þau hlunnindi séu hag
nýtt. Öll býli í sveitinni eiga
hlutdeild í rekafjöru og var
rekaviður til mikilla nota við
húsagerð.
Ræktunarskilyrði eru góð í
sveitinni. Skurðgrafa frá Véla-
sjóði var þar að verki nokkur
sumur. í kjölfar framræslunn-
ar kemur stækkun túna ár frá
ári. Ennfremur hafa margar
jarðir innan sumra landa-
merkja víðáttumikla vatnaaura
og mela, sem hægt er að rækta.
Með fyrirhleðslum vatna, m. a.
í sambandi við brúargerðir frið
ast þannig stór landsvæði, sem
enn eru vangróin af völdum
jökulkvíslanna.
Raforka.
Öræfingar komu fyrr en ýms
ir aðrir auga á þau lífsþægindi,
sem rafmagnið veitir. Nú eru
44 ár, síðan fyrsta rafstöðin var
reist í Öræfum og frá henni
leitt rafmagn í tvö býli. Telja
má, að Öræfingar hafi í þessu
efni verið snemma á ferð, þegar
þess er gætt, að ekki eru nema
rúm 60 ár, síðan fyrsta raf-
stöðin var reist hér á landi. Þeg
ar brautin hafði verið rudd að
þessu leyti komu aðrir bæh’ í
sveitinni brátt á eftir og nú eru
mörg ár síðan öll býli í þessu
byggðarlagi fengu rafmagn frá
litlum vatnsaflsstöðvum. En
skilyrði til orkuframleiðslu á
þennan hátt eru misjöfn og hin
ar gömlu rafstöðvar sumsstað-
ar orðnar ófullnægjandi. í
áætlun raforkumálastjórnarinn
5
ar er ekki ráðgert að Öræfin
fái rafmagn frá samveitu. Virð-
ist þá ekki um annað að ræða
en að Öræfingar kosti kapps
um að endurbæta hinar litlu
rafstöðvar eða reisi nýjar, þar
sem skilyrði leyfa. Þykir mörg
um, að fjárhagslegur stuðning-
ur ríkisvaldsins við framkvæmd
ir af þessu tagi nái skammt.
Verzlun.
Öræfingar hafa átt langa og
erfiða leið til verzlunar. Fram
á þessa öld var hesturinn í
reynd „þarfasti þjónninn'* í
sambandi við verzlunarferðir
Öræfinga og aðdrætti til heimil
anna. Fram yfir miðja nítjándu
öld sóttu Öræfingar verzlun til
Djúpavogs. Þá hófst sigling
vöruflutningaskipa á Papóss og
hélst það 30—40 ára tímabil,
unz verzlun var reist við Horna
fjörð skömmu fyrir síðustu
aldamót. Á árunum 1916—1918
hófust árlegir flutningar á sjó
austur með strönd Skaftafells-
sýslu. Hlutafélag var stofnað í
sýslunni og keypti það vöru-
flutningaskipið Skaftfelling í
þessu skyni. Vörunum var þá
skipað upp á árabátum við
brimsand. Öræfingar gerðust
hluthafar í þessu fyrirtæki,
tryggðu sér á þann hátt vöru-
flutninga á sjó og tengdust um
leið Kaupfélagi Skaftfellinga í
Vík.
Þegar vegasambandið opnað-
ist frá Reykjavík um Vestur-
Skaftafellssýslu á fyrstu árum
hins fjórða tugar aldarinnar,
leystist hlutafélagið upp og
Skaftfellingur var seldur. Ör-
æfingar höfðu þá um sinn við-
skipti við önnur vöruflutninga-
skip. En á árunum 1940—1950
komu Öræfingum til hjálpar í
lífsbaráttu þeirra flugsamgÖng-
ur og flutningar á sterkum bif-
reiðum, sem ekið var yfir Skeið
arársand, þegar tækifæri gafst
haust og vor.
Stórbætt vegasamband milli
Öræfasveitar og Hornafjarðar
gerbreytir aðstöðunni. Af því
leiðir, að Öræfingar hafa nú að
nýju fært öll verzlunarviðskipti
sín til Kaupfélags Austur-
Skaftfellinga, Hornafirði. En
verzlunarútibú frá félaginu er
á Fagurhólsmýri. Er nú verið
að reisa þar nýtt og vandað
verzlunarhús.
Sanigöngur.
Með öruggum flugferðum
milli Öræfa og Reykjavíkur
með sambandi við Hornafjörð
einn eða tvo daga í viku hverri,
var einangrun Öræfasveitar
raunverulega rofin. Þess hafa
Öræfingar notið í tvo áratugi.
Á síðari árum hefur verið
unnið að því kappsamlega, að
brúa stórvötn sýslunnar og
gera þannig bílfært milli Ör-
æfa og Hornafjarðar. Árið
1961 var lokið smíði brúar á
Hornafjarðarfljótum. Ári síðar
var Fjallsá brúuð,. þvi næst
Steinavötn og nú er í smíðum
brú yfir Jökulsá á Breiðamerk-
ursandi. Fyrirhugað er að opna
þá brú til umferðar næsta sum
ar. Þetta er hengibrú,j 110 m
löng milli turna. Brýr á tvær
minni ár á þessari leið verða
samkvæmt vegaáætlun gerðar
1968.
Þjóðgarður.
í Skaftafelli hefur sama ætt-
in, mann fram af manni, búið
mjög lengi — sennilega fjórar
til fimm aldir. Bræðurnir, sem
nú búa á öðru býlinu í Skafta-
felli eru greinar á þeim ættar-
meiði. Þótt Skeiðará hafi oft
verið ágeng á láglendinu hand-
an við fellið, svo færa hefur
þurft bæinn úr „Gömlu tún-
um“ upp á brekkubrúnina, þá
hafa Skaftafellsbændur ekki
hopað af óðali sínu.
Á þessu ári hefur sú breyt-
ing orðið, að Skaftafell hefur
verið selt. Kaupandi er Nátt-
úruverndarráð. Það hefur fest
kaup á landareigninni með sam
þykki ríkisstjórnar og Alþingis
og við kaupin hefur það notið
fulltingis alþjóðasamtaka um
náttúi'uvernd. Fyrir náttúru-
verndarráði mun í þessu sam-
bandi vaka tvennt í senn: Að
vernda svo sem kostur er hinn
fjölbreytta gróður og hið sér-
stæða náttúrufar Skaftafells og
gera landið að þjóðgarði, þar
sem gestir geti notið hvíldar
og hressingar. Ætla má, að
þessi ráðstöfun verði til þess
að örva ferðamannastraum í
sveitina og laða gesti að þess-
ari byggð. Þrátt fyrir þessa
breytingu munu Skaftafells-
bændur hafa nóg verkefni
framvegis á þessum stað við
búskap og eftirlit.
Viðhorf tíl byggðarinnar.
Þróunin í þjóðfélaginu hefur
hnigið í þá átt, að fólki í sveit-
um fækkar og í mörgum hrepp
um er fólksfækkun mjög mikil
frá því sem var fyrir nokkrum
áratugum. Aukið fjármagn til
stórframkvæmda og nýjar at-
vinnugreinar hafa dregið til sín
vinnuafl, jafnfrEimt því að véla-
orka í sveitum sparar vinnuafl
þar og heimilisiðnaður getur
ekki keppt við aðra iðnaðar-
framleiðslu af sáma tagi.
Að þessu leyti hefur þróunin
í Öræfum farið í sömu átt.
Fólksfækkun er þó hlutfalls-
lega minni þar en sumsstaðar í
öðrum sveitum. Þeir, sem í
sveitinni búa, bæta hag sinn og
aðstöðu með auknum umbót-
um. Jafnframt styrkja fram-
kvæmdirnar þau bönd, sem
tengja fólkið við byggðina. Ár-
lega fer allmargt fólk burt úr
sveitinni um nokkurra mánaða
skeið í leit að atvinnu eða
menntun, en flest hefur það
jafnan komið heim aftur og
eflt heimili sín og sveitarfé-
lagið.
Traustasta kjölfesta byggðar
innar í Öræfum er þó sú, að
fólkið sem þar býr, hefur til-
einkað sér svipuð viðhorf og
bræðurnir frá Hlíðarenda lýstU
forðum. Það hefur mótað í hug
sér þetta viðhorf eins og Gunn-
ar: „Fögur er hlíðin“. Og það
hefur einnig í samstarfi, félags-
lífi og viðskiptum tamið sér
lífsreglu Kolskeggs: „Hvorki
skal ég á þessu níðast og á
engu öðru, því er mér er til
trúað“. P. Þ.
Hvannadalshnjúkur. Skriðjökullinn lieitir Fjalljökull. Til liægri við hann er Grænafjall í Sandfells-
landi, en til vmstri nyrzti hluti Svínafells. Myndin tekin neðan af Iáglendinu.
SEXTUGUR:
Eysieinn Jónsson, lyrrverandi ráðherra
EINN fagran haustdag bættust
tveir drengir í barnaskólann á
Djúpavogi. Búlandstindur hafði
sett upp hvíta hettu til að
minna á að sumrinu væri lok-
ið, og umblið í æðarfuglinum
ómaði frá stórum hópum með-
fram ströndinni. Kennt var þá
í litla, gamla skólahúsinu á
Kirkj uaurnum, þar sem dönsku
myndirnar af árstíðunum
prýddu veggi skólastofunnar.
Kennari var þar þá Bjarni
Eiríksson, síðar kaupmaður í
Bolungarvík.
Ekki þurfti að kynna þessa
drengi fyrir okkur hinum skóla
börnunum. Við þekktum þá
mæta vel. Þetta voru prests-
synirnir frá Hrauhi. Annar á
skólaaldri, en sá yngri fékk að
ganga í skólann með bróður
sínum.
Sjálfsagt hefur engu okkar
barnanna í skólanum á Djúpa-
vogi fyrir rúmum fimmtíu ár-
um órað fyrir því, að báðir þess
ir drengir yrðu síðar þjóðkunn-
ir menn fyrir lærdóm, gáfur og
stjórnmálastörf. En þeh’ voru
dr. Jakob Jónsson prestur í
Hallgrímssókn sá eldri, og
Eysteinn Jónsson alþingismað-
ur og fyrrum ráðherra sá yngri.
Þann 13. þ. m. átti Eysteinn
Jónsson sextugsafmæli. í tilefni
þess eru þessar línur ritaðar.
Foreldrar Eysteins Jónssonar
voru séra Jón Finnsson, Þor-
steinssonar, prests að Klippstað
í Loðmundarfirði og Sigríður
Hansdóttir Beck frá Sómastöð-
um í Reyðarfirði. Bæði voru
þau mestu sómahjón og vönd-
uðu uppeldi drengja sinna. Hef
ur mér ávallt fundizt Eysteinn
líkjast mjög móður sinni, þótt
hann hafi einnig fengið að erfð-
um ýmsa þætti úr föðurætt eins
og mikinn áhuga á sögu þjóð-
arinnar, svo sem faðir hans
hafði. Saga gengur um það á
Austurlandi, að þegar Árni
Pálsson, prófessor var þar í
kjöri fyrir Sjálfstæðisflokkinn á
framboðsfundum með Eysteini,
hafi hann sagt, að Eysteini
fyrirgæfist mikið stjórnmála-
skoðanir sínar, fyrir það, hve
vel hann væri að sér í Sturl-
ungu.
Af öðrum áhugamálum Ey-
steins má nefna skíðaferðir og
fjallgöngur. Þekkir hann land
okkar vel og er betur að sér í
jarðfræði en almennt gerist og
á gott steinasafn. Þar birtast
einnig glöggskyggni hans og
gáfur, þótt hann hafi lítt numið
þau fræði á skólabekk.
Sökum frábærra hæfileika
sinna hefur það orðið hlutskipti
Eysteins að starfa í ábyrgðar-
stöðum fyrir þjóð sína sem al-
þingismaður og ráðherra. En
kalt hefur oft blásið um hann
á þeim hefðartindi, en hann hef
ur aldrei bliknað fyrir spjót-
skotúm peningavaldsins. Alls
hefur hann gegnt ráðherrastörf
um í 19 ár, og segir það sína
sögu um álit það, sem hann hef
ur unnið sér meðal samtíðar-
manna sinna. Einkum er hann
þekktur fyrir glöggskyggni á
fjármál, enda var hann fjár-
málaráðherra í þrettán ár.
Hann var kosinn á þing í Suð-
ur-Múlasýslu aðeins 26 ára
gamall og mun sjaldgæft að svo
ungur maður njóti jafnmikils
trausts. Síðan hefur hann verið
fulltrúi Sunnmýlinga á Alþingi
fyrir Framsóknarflokkinn. Og
hygg ég það sannmæli, að eng-
in þingmaður Austurlands hafi
notið slíks trausts og vinsælda
sem hann.
Eysteinn _Jónsson hefúr beitt
starfskröftum sínum fyrir tvær
félagsmálastefnur, Framsókn-
arflokkinn og samvinnuhreyf-
inguna, og er nú formaður
Framsóknarflokksins og vara-
formaður Sambands íslenzkra
samvinnufélaga. Þau samtök
eiga hauk í horni, þar sem Ey-
steinn er.
Eysteinn Jónsson er yfirlætis
laus drengskaparmaður, við-
mótsþýður og einlægur í öllum
skiptum. Heilbrigð skapgerð
hans og viljafesta hafa verið
honum ómetanlegir förunautar
um úfinn sæ stjórnmálanna.
Aldrei hefur hann notað völd
sín til fjárhagslegs framdráttar
eða látið stjórnmálin spilla heiL
brigðum viðhorfum. Þessi frá-
bæri hæfileikamaður hefur lif—
að einföldu og óbrotnu lífi.
Allir þekkja frá útvarpsum-
ræðum hve Eysteinn Jónsson
er snjall og rökfastur ræðumað
ur. Málflutningur hans er í
senn einbeittur og gáfulegur.
Með ræðuflutningi sínum hefur
hann oft unnið flokki sínum
traust fjölmargra kjósenda.
Eysteinn Jónsson er kvæntur
ágætri konu, Sólveigu Eyjólfs-
dóttur og eiga þau sex efnileg
börn. Frú Sólveig hefur reynzt
manni sínum góður lífsförunaut
ur, tekið þátt í kjörum hans og
búið honum smekklegt og hlý-
legt heimili. Þar er ávallt skjól,
er kaldir vindar stjórnmálanna
blása úti fyrir.
Eysteinn hefur klifið léttilega
hvern Búlandstind, sem á vegi
hans hefur orðið, og vænti ég
að svo verði enn um sinn.
Eiríkur Sigurðsson.
MEÐ það í huga, að alla sem
eru langdvölum erlendis, fýsir
heim um jólin, hefir Flugfélag
íslands komið á sérstökum jóla
fargjöldum frá útlöndum. til ís
lands um hátíðirnar, og nú geta
Islendingar sem erlendis dvelj-
ast skroppið heim með litlum
tilkostnaði og haldið jól og nýár
heima meðal vina og kunningja.
Þá hafa allmargar fjölskyld-
ur tekið upp þann hátt, að gefa
slíka ferð í jólagjöf, og hlýtur
slíkt að verða kærkomið þeim
úr fjölskyldunni, sem erlendis
dv.elst við nám eða störf.
Þessi sérstöku jólafargjöld,
sem ganga í gildi 1. desember
n. k. fengust samþykkt á far-
gjaldaráðstefnu IATA félag-
anna fyrir nokkrum árum og
giltu í fyrstu aðeins frá Bret-
landi til íslands.
Fí ti! íslands
Síðar tókst Flugfélagi fslands
að fá þessar reglur rýmkaðar
þannig að jólafargjöldin gilda
nú frá mörgum borgum í
Evrópu.
Frá 1. desember í ár gilda
jólafargjöldin frá eftirtöldum
stöðum: Amsterdam, Bergen,
Brússel, Kaupmannahöfn,
Frankfurt, Glasgow, Gauta-
borg, Hamborg, Helsingfors,
London, Luxemburg, Oslo,
París, Stavanger og Stokk-
hólmi.
. Þar sem síðustu ferðir fiá út-
löndum fyrir hátíðar eru að
jafnaði mjög ásetnar, er fólki
sem hyggst notfæra sér þessi
hagkvæmu jólafargjöld bent á
að tryggja sér far tímanlega.
Gildistími farmiða á jólafar-
gjaldi er einn mánuður frá því
ferð hefst. (Fréttatilkynning)