Dagur - 21.01.1967, Blaðsíða 2

2
- Viðfal við Jóhannes Björnsson
Árni G. Eylands:
GAMLAR SYNDIR OG NÝJAR
NÚ SKAL SELURINN SÖKKVA
1 DEGI 2. nóv. rltaði séra Benja
mín Kristjánsson um bókina
Veien jeg mátte gá, eftir norska
biskupinn Kristian Schelderup,
sem komin er út í þýðingu Ás-
mundar Guðmundssonar bisk-
ups, og nefnist á íslenzku: Leið
in mín.
í eins konar inngangsorðum
að ritdóminum segir séra Benja
mín frá því, er maður kom til
hans og tók að ræða um trú-
mál. Reyndist presti maðurinn
„ginnhelgur" af fræðum sínum
og málflutningi. Segir svo í
inngangsorðum þessum:
„Fremur er það sjaldgæft að
hinna svona mikla spámenn á
íslandi, en aftur á móti úir og
grúir af þeim í Noregi, síðan
lítt menntaður bóndi að nafni
Hans Níelsen Hauge óð um
landið þvert og endilangt (und
irstrikað af mér Á. G. E.) til að
vara menn við súrdegi prest-
anna.“ — O. s. frv.
Bert er, að séra Benjamín
telur Hans Níelsen Hauge upp
hafsmann þessa trúarfars í Nor
egi, sem mótast þann veg af
„ginnhelgum“ — „spámönn-
um“, að honum, og raunar flest
um íslendingum fellur lítt í geð.
Er ég einn þeirra, þótt ekki geri
ég mig að dómara í þeim sök-
um, er þess ekki umkominn.
En hins vegar tel ég fjarstæðu
að kenna H. N. H. manna mest
um það sem gerzt hefur á þessu
sviði í Noregi, allt fram á daga
núlifandi maima, sem þeirra
biskups Schelderups og próf.
Hallesbys, sem séra Benjamín
nefnir til sem nútímamann.
Mér fannst, er ég las þetta,
að með köpuryrðum klerks um
H. N. H., væri ómaklega og lítið
sannsögulega vikið að þessum
manni. Og mér fannst, að vel
mætti lofa Schelderup biskup
og bók hans án þess að lasta H.
N. H., sem hvílt hefur í gröf
sinni í meira en 140 ár, og sem
nú, að gengnum dómi sögunn-
ar„ ev talinn einn af stórmenn-
um norsku þjóðarinnar á 19.
öldinni.
Ég leyfði mér því að gera dá-
litla athugasemd við ummæli
séra Benjamíns. Athugasemd
mína nefni ég: Ómakleg um-
mæli. Kom þetta í Degi 19. nóv.,
en svo slysalega vildi til, að í
höndum ritstj. og prentsmiðju
brenglaðist fyrirsögnin og varð:
Ómakleg árás. Ég bið afsökun-
ar á þessum mistökum, þótt ég
ætti ekki sök á þeim. Á vélrit-
uðu afriti af greininni, eins og
ég samdi hana og sendi frá mér,
stendur greinilega: Ómakleg
ununæli.
í Degi 3. des. bregst séra
Benjamín hart við umræddri at
hugasemd minni, nefnir hann
refsi — svar sitt: Orðsending til
Árna G. Eylands.
1 orðsendingu sinni hefir séra
Benjamín tvo doðranta mikla á
lofti, til að færa í höfuð mér.
— Nú skal selurinn sökkva.
Annað vopnið er Bjarmi (IX.
árg. 17. tbl.), hitt er hið danska
Salomonsens Leksikon. Senni-
lega er það engin tilviljun að
klerkur grípur til danskra og
íslenzkra heimilda, en gengur
gjörsamlega fram hjá öllum
norskum heimildum um H. N.
H. þótt þar sé úr nægu að velja.
Bjarma hefi ég ekki séð, það
ég man, síðan ég var lítill dreng
ur heima í Skagafirði — í Við-
vík hjá Zófóníasi prófasti Hall-
dórssyni. Fjölfræðibókina þarf
ekki um að ræða, þótt ekki sé
hún mér handleikin, hefi aldrei
haft efni á því að eignast slíkt
verk. En ég biðst ekki afsök-
unar þótt ég kjósi fremur norsk
ar sagnfræðilegar heimildir en
Salómonsen, um mikilsverð at-
riði í sögu Noregs, sérstaklega
þegar nálgast skal sannleikann,
um það hvernig dönsk og dansk
—norsk yfirvöld tröðkuðu á
mannréttindum norskrar al-
þýðu, þegar verst var fyrr á öld
um og allt fram á daga H. N. H.
Ég leyfi mér því að bera fyrir
höggin, sem séra Benjamín
hyggst greiða mér með Bjarma
og Salómonsen, eftirtaldar
norskar heimildir sem ég vona
að endist mér til nokkurrar
vai-nar:
Oscar Albert Johnsen: Norges
bönder, Kranía 1919.
Det norske folks liv og
historie gjennem tidene, bind
VII og IX, Oslo 1933 og 1931.
Dette er Norge, 1814—1964,
— Oslo 1963—1964. (Þetta verk
í þremur bindum, var gefið út
í tilefni af 150 ára afmæli
norska Stórþingsins).
Af orðsendingu séra Benja-
míns í Degi 3. des. sézt glögg-
lega að honum er mikið í mun
að kasta rýrð á H. N. H., þótt
hann slái þar lítið eitt undir í
þvi einu, að nú orðar hann það
svo, að Hauge „fór um endilang
an Noreg og til Danmerkur“,
en áður var frásögnin: „óð um
landið þvert og endilangt —“.
Séra Benjamín segir meðal
annars um H. N. H.:
„— sótti hann að ríkiskirkj-
unni og prestunum með svo
miklum fúkyrðum, að ekki
þótti fært annað en setja hann
i steininn11.
„Rak svo langt „æði hans og
villa“, að kóngur taldi sig þurfa
að skrifá íslendingum sérstakt
viðvörunarbréf“.
Setningunni: „þetta byrjar
venjulega sem geðveiki og end
ar í ofstæki,“ — virðist líka
vera beint gegn H. N. H.
Og enn: „Vel má vera, að
Hauge hafi ekki verið alls varn
að, t. d. við saltbrennslu og
verzlunarbrask".
Og loks: „Hins vegar hefur
verið allmikill völlur á honum,
og haft hefur hann tröllatrú á
spámennsku sinni eins og siður
er margra fávísra og naglalegra
manna.“
Á móti þessu fáein ummæli
fróðustu manna norskra:
„Denne merkelige mand, i al
sin ydmyghet en av de betyde-
ligste og mest helstöpte person-
ligheter vort folk nogensinde
har frembrakt —“.
„Forfölgelsen mot Hans Niel
sen Hauge er en skamplet paa
magthaverne, og frem for alt
Paa geistligheten í datiden.
Denne mann som ikke kunne
legges noget til last, uten at
han i tale og skrift, med ord og
eksemple forkyndte kirkens
egen lære, og paa en slik maate,
at den virkelig grep folket og
viste frugter í selve livet.“
..— den geniale og opoke-
skapende legepredikant som
samtidig var en særdeles
praktisk mann med solid foran
kring i luthersk kallsetikk.“
Og svo vikið sé frá því kristi-
lega: — en framragende
ökonomisk ekspert av omtrent
samme type son Franklin.“
Þessi síðustu ummæli eru eft
ir amerískum rithöfundi, sem
nýlega hefir ritað mikla bók
um H. N. H., og talinn er í bók
sinni brjóta margt um H. N. H.
betur til mergjar en áður hefir
verið gert. — Ég læt þessi um-
mæli nægja.
Fróðlegt er að athuga for-
sendurnar fyrir því, er að dómi
séra Benjamíns „ekki þótti fært
annað en að setja hann (Hauge)
í steininn“.
Hauge var tekinn fastur og
settur í gæzluvarðhald, sem svo
var kallað, en raunar var það
harðasta þrælkunarfangelsi.
Þar var hann látinn dúsa át'
eftir át' og bíða dóms. Eignir
hans voru gerðar upptækar og
rit hans bönnuð. Og brot hans
var talið: Að hann hefði brotið
einskonar „prestastefnusam-
þykkt“ og konungsboð frá 1741,
sem bannaði leikmönnum að
tala um trúmál yfir mönnum
utan eigin heimilis. Og þessi
gamli „konventikkel—plagat“
var ekki merkilegri en svo, að
þar var ekki að finna ákvæði
um nein viðurlög við broti á
ákvæðum hans. Tíu sinnum var
H. N. H. tekinn fastur fyrir að
hafa brotið gegn einkarétti
prestanna til að predika yfir
fólki, og fyrir það var hann
dæmdur, þótt um leið væri tínt
til að í í'itum hans finndust
„fornærmende ytringer mot
övrigheten.“
(Framhald í næsta blaði.)
Frá Bridgefélaginu
SL. ÞRIÐJUDAGSKVÖLD
var spiluð næst síðasta um-
ferðin í m.fl. og 1. fl. Bridge-
félags Akureyrar. Eftir þá um-
ferð er sveit Halldórs Helga-
sonar efst í m.fl., en sveit
Bjarna Sveinssonar efst í 1. fl.
Urslit urðu þessi:
Meistaraflokkur: Sveit Hall-
dórs Helgasonar vann sveit
Stefáns Gunnlaugssonar 6:0,
sveit Óðins Árnasonar vann
sveit Óla Þorbergssonar 6:0,
sveit Knúts Otterstedts vann
sveit Baldvins Ólafssonar 5:1,
og sveit Mikaels Jónssonar
vann sveit Soffíu Guðmunds-
dóttur 6:0.
(FrEunhald af blaðsíðu 8).
eingöngu og það, sem henni
fylgir. Fyrrum var mikið félags
líf þarna á eyrinni. Nú sækja
menn mannfagnaði að Reistará
og blanda meira geði við fólkið
í sveitinni.
Hvernig vildi það til að þú
slasaðist?
Við vorum að gera við
bryggju og vorum að reka nið-
ur fyrsta staurinn þegar það
vildi til. Staurinn fór að hallast
og ég gaf merki um að stöðva
Jóhannes Björnsson.
fallhamarinn á meðan ég og
annar maður réttum staurinn.
Sá, sem fallhamarsins gætti
gerði það. En af slysni féll ham-
arinn niður áður en ég gaf
merki um það og með þessum
afleiðingum, segir Jóhannes, og
sýnir mér hægri hendina, þar
sem af eru fingur nema sá
minnsti. Og í gamni spyr ég
hvers virði hver putti sé þegar
metið sé til slysabóta.
Hvað greiddi verksmiðjan þér
í slysabætur?
Ekki eyri. Verksmiðjan vildi
ekkert greiða og dómur gekk
henni í vil í þessu máli, og var
staðfestur í hæstarétti. Ég veit
að þú trúir þessu tæplega en
þetta er satt hversu ótrúlegt
sem það þykir í samanburði við
hliðstæð atvik á öðrum stöðum.
Það er of langt mál að ræða
þetta nú, en lögfræðingar, sem
ég hefi átt tal við um þetta, eru
ekki síður undrandi en aðrir.
Ég fékk ekki einu sinni þján-
ingabætur. Ég var verkstjóri og
var auðvitað við því búinn, að
einhver hluti félli á mig. Þetta
mál er mjög sérkennilegt og vil
ég, samkvæmt sorglegri reynslu
minni, hvetja menn að ganga
vel frá slíkum málum, þ. e.
tryggingum, áður en þeir hefja
hættuleg störf. Ég fékk aðeins
76 þús. kr. örorkubætur frá
tryggingunum.
Nokkur draugagangur á
Hjalteyri?
Ekki held ég að það sé mikið
a. m. k. ekki umfram aðra staði.
Ég var ofurlítið skyggn þegar
ég var yngri, en þetta hefur
horfið að mestu, enda ekki lögð
rækt við það. Ég heyrði oft
mannamál og umgang í verk-
smiðjunni, á sérstökum stað,
þegar ég var einn að vinna þar,
eins og stundum kom fyrir. Ég
gáði oft að þessu, en sá aldrei
neitt en fótatakið hvarf jafnan
í sömu átt og var það greinilegt.
Aldrei heyrði ég orðaskil. Það
urðu þrjú dauðaslys í verk-
smiðjunni á fyrstu árum henn-
ar. Ég veit ekkert hvort þetta
var í sambandi við slysin. Myrk
fælni er ég laus við og gerði
því ekki veður út af þessu,
enda varð ég þess ekki var, að
það væri mér eða öðrum óvin-
samlegt. Það var aðeins einu
sinni, sem ég sá svip. Það var
í stóru mjölskemmunni að
kveldi til. Það var hálfdimmt
þar inni nema við ljósið, sem
ég hafði til að vinna við. Þetta
var hvít vofa eða svipur, sem
kom í áttina til mín en fór ekki
beint. Ég fór að taka saman dót
mitt því að ekki vildi ég vinna
þarna með þetta hjá mér. Svo
þegar svipurinn var kominn all
nærri, beygði hann af leið og
hvarf. Þarna gat ekki verið um
mennskan mann að ræða, eða
ég þóttist geta gengið úr skugga
um það, segir Jóhannes Björns-
son að lokum og við hættum
okkur ekki lengra inn á hin
dulrænu svið, en blaðið þakkar
viðtalið.
Jóhannes Björnsson er hátt á
sextugsaldri, duglegur smiður
og nýtur trauts og vinsælda.
Hann er frá Nolli ættaður og
byggði nýbýlið Sæból í Nolls-
landi á sínum tíma en fluttist
svo vestur yfir fjörðinn til
Hjalteyrar og á þar enn heima.
Þar heitir Sólgarðar. í hugann
koma atvik um stærri og minni
slys á vinnustöðum, sem bætt
hafa verið fjárhæðum af við-
komandi fyrirtæki. Undur mik-
il sýnast það vera, að þessi mað
ur skuli ekki talinn bóta verð-
ur. En kannski verður mál þetta
tekið upp að nýju. E. D.
Fyrir sykursjúka:
SAFT, margar tegundir
MARMELAÐI
APRIKÓSUR niðursoðnar
FERSKJUR niðursoðnar
JARÐARBER niðursoðin
PERUR niðursoðnar
RAUÐKÁL niðursoðið
RAUÐRÓFUR niðursoðnar
ÁVAXTASAFI
SÚKKULAÐI
NÝLENDUVÖRUDEILD