Dagur - 29.10.1969, Blaðsíða 2

2
Jóhannes Björnsson og Iiönd réttvísinnar
FYRIR NOKKRU hitti ég gaml
an kunningja minn er ég þá
hafði ekki séð um nokkurn
tíma. Hann rétti mér hönd sína,
hægri höndina, lamaða og að
mestu afhöggna, og er ég hélt
henni í minn — heilli — fór um
mig ónota hrollur.
Að missa hægri höndina., Er
það ekki eins og að missa helft-
ina af sjálfum sér, fyrir utan
þjáninguna, sem því fylgir, lík-
amlega og andlega? Ég spurði
hann, hvort hann hefði ekki
íengið bættan missi sinn. Bæt-
ur? Nei Réttvísin dæmdi Jó-
hannes úr leik!
Það mun hafa verið í júní
1961, að Jóhannes Björnsson,
smiður á Hjalteyri, vai’ð fyrir
því slysi áð missa hægri hönd
sína við bryggjuvi'ðgerð fyrir
h.f. Kveldúlf þar á staðnum.
Var verið að reka niður staur
méð 200 kg fallhamri, og lenti
Jóhannes með hægri höndina
undir högginu með þeim af-
leiðingum, að höndin eyðilagð-
ist. Varð hann að liggja á sjúkra
húsi um tveggja mánaða skeið
sárþjáður, og vera síðan í tvö
ár meira og minna kvalinn, þar
eð sá bútur, sem eftir var af
höndinni, greri bæði seint og
illa. Þar á ofan bættist sú and-
lega áþján, sem það hlýtur að
vera, að sjá von sína bresta um
það, að geta séð sér og sínum
íarborða.
Þegar þetta gerðist, hafði Jó-
hannes verið við smíðar og
verkstjórn hjá h.f. Kveldúlfi á
Hjalteyri um tveggja áratuga
skeið. Auðvitað átti hann að
vera slysatryggður, enda marg
oft búinn að inna atvinnurek-
endur eftir, hvort svo væri, þar
sem vinna hans var oftast
áhættusöm. Var hann jafnan
tullvissaður um að trygging
■ Sigurður Egilsson
(Framhald af blaðsíðu 5).
áfram ráða þar ríkjum, og ekki
t'innst mér vonlaust, að ég eigi
enn eftir að verða þeirrar
ánægju aðnjótandi að vera boð-
inn „velkominn í fjallið," eins
og svo oft áður.
Hjörtur Tryggvason.
- Sækja Hólaskóla á ný
(Framhald af blaðsíðu 8).
ingar töluvert af heyi í haust,
einkum suður í Borgarfjörð,
sagði Klemenz ennfremur.
Það má til tíðinda teljast, að
úr Svarfaðardal fóru í haust
fimm piltar í Hólaskóla, en ung
ir menn hafa sótt menntun sína
til annarra staða um árabil. En
fyrrum fóru margir til búfræði-
náms þangað vestur og segja
má, að mikill þorri svarfdælskra
bænda séu Hólasveinar.
Um búskap í dalnum er fátt
fréttnæmt að segja. Hann mun
standa í stað að mestu, en undir
staða bústækkunar er aultin
ræktun. Snorri Árnason múrara
meistari, bóndi í Laugahlíð,
keypti prestsetrið Velli, og mun
hefja þar búskap næsta vor. En
prestur okkar, séra Stefán
Snævarr, er fluttur til Dalvíkur.
í sumar var í fyrsta sinn not-
aður nýr skeiðvöllur, sem Hesta
mannafélagið Hringur lét gera
á Flötutungum í landi Tungu-
fells. Voru þar kappreiðar og
sýning góðhesta. Formaður
Hrings er Friðgeir Jóhannsson
bóndi á Hellu.
Framkvæmdir við hitaveitu
Dalvíkur virðist ganga sam-
kvæmt áætlun og eru þær hinar
merkilegustu, sem nú eru á
döfinni norður þar. □
hans væri í fullkomnu lagi. En
þegar svo Jóhannes fór að leita
eftir bótum vegna slyssins, kom
annað hljóð í strokkinn. Hefja
þurfti málavafstur og vitna-
leiðslur, sem auðvitað var, og
þá leitað allra ráða til að leysa
tryggingafélagið og vinnuveit-
anda frá þeirri skyldu að bæta
að einhverju handarmissi
mannsins . En nú vildi svo til,
áð þeir, sem unnu með Jóhann-
esi mundu ékkert, hvei’nig
þetta gerðist, og sá, sem stjórn-
aði fallhamrinum, mundi ekki
til þess, að Jóhannes hefði beð-
ið um að stöðva. Undarlegt er
það, að menn skuli ekkert
muna, þegar svona atburðir
gerast, eðá a. m. k. ekkert, sem
getur komið slysáþola að gagni.
Undarlegt er það líka, ef vanur
verkstjóri ætlar áð rétta við
staur, sem farinn er að hallast
undan fallhamrinum, og biður
ekki um, að hætt skuli áslætti,
meðan staurinn er réttur af.
En vitni voru tekin fram yfir
Jóhannes að minnisfari og
dæmt í héraði, að slys þetta
hefði orðið fyrir hreinan fávita-
hátt verkstjóra og því skyldi
hann „bera tjón sitt sjálfur".
Síðan lagði Hæstiréttur blessun
sína yfir.
Þar með var tryggingafélagið
laust alli’a mála með milljónir
sínar, tryggingagjöld þeirra,
sem „bera tjón sitt sjálfir," í
bankabókinni. Og vinnuveit-
andinn, h.f. Kveldúlfur, var um
leið laus við þennan örkumla-
mann úr þjónustu sinni, enda
ekkert hægt að gera með hann,
handarvana.
Því miður munu þeir fleiri
hér á voru landi en Jóhannes,
sem láta limi sína bótalaust,
þegar þeir af trúmennsku og
samvizkusemi meta hærra hag
vinnuveitanda síns en eigið ör-
yggi. Þakklætið og viðurkenn-
ingin fyrir trúlega unnin störf
uppskera þeir svo í því, að vera
ýtt út á gadd örbirgðar og ævi-
langra kauna.
í útvarpsþætti 14. maí s.l.,
sem kalláður var „Lög og rétt-
ur“, eða eitthvað þessháttar,
var skýrt frá því, er stýrimað-
ur á skipi missti hönd sína við
að verja skipið áföllum við
landtöku. Slysið hlauzt af því,
að á bryggjunni var óþarfur
staur sem af trassaskap var lát-
inn standa.
Mér skildist, að stýrimaður
hefði verið dæmdur, — eins og
Jóhannes — að „bera tjón sitt
sjálfur", þar sem hann hefði átt
að hafa Vit á því, að staurinn
gat verið hættulegur, enda hefði
aldrei orðið slys af þessum staur
áður!
En hvað var umræddur stýri-
maður að gera, þegar slysið
vildi til? Jú, hann var að koma
fyrir stuðpúða til að forða skip-
inu frá höggi og þar með
skemmdum. Ekki heyrði ég á
það minnzt, að um óþarfa til-
tektir hefði verið að ræða. Nei,
hér var maður, trúr í starfi,
sem var að verja skip sitt áföll-
um án þess að hugsa um þá
hættu, sem honum gat stafað
af því. Því dæmist rétt vera, að
maðurinn „beri tjón sitt sjálf-
ur“ fyrst hann tók ekki eftir
staur, sem vegna trassa-
mennsku stóð á bryggjunni.
Þess var þó getið, líklega til
„málsbóta", að staurinn hefði
nú verið fjarlægður, svo að
hann ylli ekki fleiri slysum.
Virðingarvert framtak, þó að
það komi kannski einum of
seint.
Fróðlegt væri að vita, hve
margir þeir eru á landi hér, sem
„réttvísin14 hefur þannig dæmt
úr leik. Til hvers eru trygginga-
félög og slysatryggingar, ef fé-
lögin geta skotið sér undan því
með alls konar lagakrókum að
bæta þeim tryggðu ævilöng ör-
kuml? Og hvernig er með þá
lögfróðu menn, sem verja kunn
áttu sinni og menntun í það að
dæma slysamanninn ógildan?
Tryggingafélög eru mörg til
í landinu. Ekki er að heyra
annað en að þau séu allvel efn-
um búin og er það vel, sé trygg-
ing þeirra eitthvað annað en
nafnið tómt. En sé gróði þeirra
þess eðlis að ýta örkumlamanni
út fyrir dyrnar, þá er kominn
tími til að gera „réttvísina" að
réttlæti og hinum slasaða kleift
að lifa mannsæmandi lífi. Ör-
orkan er honum nógu þungbær,
þó að örbirgðin bætist ekki
ofaná.
Maður, sem missir lim í slysi,
verður í einu vetfangi óvirkur
ævilangt að nokkru eða öllu
leyti. Að dæma slíkan mann til
að „bera tjón sitt sjálfur" og
standa einan og óstuddan í lífs-
baráttunni kannski með konu
og mörg börn á framfæri, er
ógeðslegt athæfi. Enginn kallar
slysið yfir sig viljandi. Eitthvað
veldur því: illur aðbúnaður á
vinnustað, óaðgætni meðstarfs-
manna eða þolanda, aðskota-
hlutur eða óþarfur vegna sóða-
skapar vinnuveitanda eða
þeirra, sem láta aðstöðu í té.
Allt þetta og fleira veldur slysi.
Til þess að standa ekki alveg
einir, ef slys ber að höndum,
eru menn tryggðir við vinnu
sína og til þess varið stórum
fjárhæðum. Að tryggingafélög
geti skotið sér undan að bæta
mönnum ævarandi tjón, er ekki
sæmandi siðmenntuðum mönn-
um, jafnvel þó að einhverju
leyti megi rekja orsakir til óað-
gætni þolanda sjálfs.
Jóhannes Björnsson var
dæmdur til að láta hægri hönd
sína bótalaust. Það eru eftir-
laun hans eftir langa og dygga
þjónustu hjá fyrirtæki, sem áð-
ur fyrr var stórt og vel virt
í höndum framkvæmdamanns
og reyndist þá starfsmönnum
sínum vel eins og góðum hús-
bónda ber, ef þeir lentu í örð-
ugleikum. En hvað er það nú?
Gamalt nafn, er gleymir sínum.
Tryggingafélagið tekur góð-
fúslega að sér slysatryggingu
þeirra, sem vinna að hættu-
störfum, en lokar peningaskáp
sínum með bókstafalás réttvís-
innar fyrir örkumlun þeirra
tryggðu. Æðsti dómstóll lands-
ins blessar svo yfir með laga-
krókum sprenglærðra dómara.
Þar er hönd réttvísinnar að
verki, meðan hönd slasaða
mannsins liggur óbætt, sundur-
tætt á staur einhvers staðar í
skítnum.
Hvað um Almannatrygging-
ar? Er þar ekki hjálpar að
vænta fyrir öryrkjann?
Jú, Jóhannes Björnsson segir
mér, að þar hafi hann fengið
76 þúsund krónur — í eitt
skipti fyrir öll. Einhverjum
þætti það engin ofrausn fyrir
ófarna ævibraut.
Greiða Almannatryggingar
ekki örorkubætur, eða er trygg
ing þar líka einhvers konar
sýndarmennska? Enginn skatt-
greiðandi kemst hjá því að
greiða sín iðgjöld til Almanna-
trygginga, og skilst mér, að það
sé enginn smápeningur, sem
inn kemur árlega, enda fyrir-
tækið ekki talið fjárvana. En
e. t. v. opnar það ekki hurð sína
nema í hálfa gátt til bóta-
greiðslu, eða hvernig má það
vera, að hægt sé að sletta smá-
fjárhæð „í eitt skipti fyrir öll“
í ævilangan öryrkja? Á ekki
slíkur maður heimtingu á ár-
legri bótagreiðslu, eða á Jó-
hannes alls staðar að gjalda
óminnis meðstarfsmanna sinna
og ranglætisdóms?
Er svona komið réttlætinu á
íslandi í dag á öld framfara og
kjarabóta, sem svo mjög er rop-
að af? Gerum við okkur ánægð
með slíkt ofbeldi gegn ósjálf-
bjarga mönnum? Er ekki kom-
inn tími til að endurskoða til-
verurétt þeirra gróðafyrirtækja,
sem kalla sig tryggingafélög, ef
þau geta í fleiri tilfellum skotið-
sér undan slysabótum? Ef hægt
er með vafasömum krókaleið-
um að koma því þannig fyrir,
að slysið hafi orðið fyrir vangá
hins tryggða. Þetta er mál okk-
ar allra. Hvenær kemur slysið
til mín eða þín? Viljum við þá
vera dæmd til að standa utan
dyra með afhöggna limi, kvöl
og kröm og litla möguleika til
lífsbjargar? Krefjumst réttlæt-
is, sem gerir slösuðum meðbróð
ur fært að lifa. Að afskræmd
hönd réttvísinnar hætti að
skrifa undir ranglætisdóma, en
heil hönd réttlætisins fjalli um
málin.
Ingólfur Benediktsson, Dal.
SÉRSÝNINGAR
í Náttúrugripasafninu á Akureyri
veturinn 1969-1970
Síðastliðinn vetnr fckk Nátttirngripasafnið til umráða talsvert pláss á
götuhæð hússins í Hafnarstr. 81, þar sem áðnr var Amtsbókasafnið, eða
filmusafn þess.
1 þessum húsakynnnm heftir nú verið útbúinn saltir fyrir sýningar á
hvers konar ntyndacfni, svo og aðrar sérsýningar.
1 vetur verður svo í fyrsta skipti gerð tiiraun með nokkrar slíkar sérsýn-
ingar. Sýningarnar verða að mestu íeyti byggðar upp af veggmyndum, en
reynt verður að auka fjölbreytni þeirra mcð reglulegum skuggamyndasýn-
ingum, eða öðru sem tiltækt vcrður hverju sinni.
Sérsýningárnar verða að jafnaði opnar síðdegis á laugardögum ogsunnu-
dögum, ncma öðruvísi verði auglýst.
1. Náttúruvernd á Norðurlandi. (25. okt. — 30. nóv.)
Árið 1969 hefur verið ár náttúruvcrndarinnar á Norðurlandi og hefur
Safnið lagt drjúgan skerf til þeirra mála. 1 fyrravetur stóð Safnið fyrir
sýningtt um náttúruvernd í Bretlandi, sem sett var upp í Landsbankasaln-
um á Akureyri. Á þeirri sýningu komu fram margar óskir um innlenda
náttúruverndarsýningu, og nú er hún fædd, þótt hún sé að sjálfsögðu
harla óftdlkomin. Fyrstu drög Iiennar voru gerÁ í sambandi við ráðstefnu
náttúruverndarmanna á Laugum síðastliðið vor, og þar var hún sett upp
í fyrsta skipti. Auk þess var hún sýnd á svipuðum fundi í Húnaveri í
Austur-Húnavatnssýslu nú í sumar. Á næsta ári er svo áætiað að hún fari
í ferðalag um Norðurland, og kemur þá væntanlcga við í flestum kaup-
stöðum og sýslum. Klukkan fimm á sunnudögum verða sýndar iitskugga-
myndir frá ýmsum merkum stiiðum á Norðurlandi -ög vcrður efni þeirra
nánar auglýst í sýnirigarglugga Safnsins.
2. Tunglið. (Um 20. jan. — 1. marz);
Fáir atburðir ársins verða minnisstá’ðari, en fyrsta löndun manna á
tunglinu. Af veikum mætti vill safnið minnast þessa atbnrðar með téðri
sýningu. Hluti af sýningunni var settur upp í Safninu í fyrravetur, en
vegna brezku náttúruvcrndarsýningarinnar, varð ekki af því að hún yrði
opnuð almennirigi þá. Nú liefur hún verið endurbætt, enda mikið bætzt
við þekkingu okkar á tunglinu á þessu ári. Vonum við að sýningin vcrði
til þess, að menn sjái þennan félaga jarðarinnar í eitthvað ttðrti Ijósi en
ltingað til.
Tungigrjót hefttr Safnið ckki efni á að sýna, né heidur geimfara, en
lítill loftsteinn verður þar til sýnis.
1 sambandi við sýningttna verða fræðandi fyrirlestrar um tunglið síð-
degis á sunnudögum, og væntanlega einnig litskuggamyndasýningar.
Reynt verðttr að sýna gestum tunglið t sjónanka af svölttm Safnsins, þeg-
ar vel stendur á, og veður hindrar ekki. Mun Þórir Sigttrðsson stjarnfræð-
ingttr annast þessa síðastnefndu þætti sýningarinnar.
3. Steinadjásn. (Um 10. niarz — 31. marz)
ísland er mikið steinaland, og ófáir mcnn ertt nú orðnir áhugasamir
steinasafnarar. Sttmir flytja heim steina í kílóataii úr hverri ferð og fylla
með þeim stofur sínar. Aðrir berast rninna á, en skyggnast því dýpra inn
í hinn sérkennilega og stundum óræða heim steinsins. Einn þessara manna
er Jóhann Brynjúlfsson starfsmaður í Sjöfn á Akureyri. Hann lagði í það
mikla fyrirtæki, að afla sér slfpivélar, og síðan hefur hann sagað, klofið,
slípað og fægt margan steininn. sem fljótt á iitið virðist ekkert sérstakur,
og fengið út töframyndir, sem hann liefur reynt að fanga á myndapappír.
Árangttr þessarar sérstæðu iðjtt, fá ntenn að sjá á sýningttnni. Einnig
verða sýndar litskuggamyndir af steinþynnum, scm Jóhann hefur gert.
4. Lífið í moldinni. (Um 10. apríl — 10. maí)
Flestir líta á moldina (jarðveginn), sem dattðan hlut og meðhöndla
hana eftir þvf. I'egar betur er að gáð, kemttr þó í ljós, áð jarðve,gurinn er
morandi af örsmáum lífverum, sem flestar ertt iítt grcinanlegar, nema við
nokkra stækkun. I>ó er samanlagt magn þeirra venjulcga meira, en grip-
anna, sem ganga á beit á viðkomandi landi.
Jarðvegsllffræði hefur lítið verið stunduð á Islandi, þar til Náttúru-
gripasafnið í félagi við Rannsóknarstofu Norðttriands, tók sér fyrir hend-
ur að gera nokkra athttgun, á því á síðastliðnu sttmri, og fékk til þess dá-
lítinn styrk. Athuganimar vortt gcrðar í nýjti rannsóknarstöðinni á Ár-
skógsströnd, og eru ttm leið fyrsta skipttlega vcrkefni þeirrar stöðvar.
Sýning þessi er jafnframt tilraun til að leiða athygli aimennings að
þcirri merku rannsóknarstarfsemi, sem fram fer á vegttm Safnsins, sam-
liliða sýningunttm, en að því leyti má segja að Satnið sé ekki allt þar sem
það er séð, enda býr það yfir ýmsu fleirtt, sem gaman væri að kynna, en
verður að bíða betri títna.
I sambandi við sýninguna vcrður fólki gefinn kostur á að skoða þessi
Htlu jarðvegsdýr í smásjám.
Með þcssari sýningtt endar vetrardagskrá Safnsins. Víst má segja, að hún
spanni nokkttð vítt svið, cða allt frá stnáverttheimi jarðvegsins til hins
stóra heims liiminhnattanna. Ekki verður það sagt, að dagskráin sé utan
við vertilcikann í þeSstim heimi, því bæði tunglferöir og náttúruvernd eru
nú raunhæf mál og mikið rædd. Þannig á starfsemi Safnsins að vcra, tengd
hinni lfðandi stund, með rætur í fortíðinni. En fyrst og fremst á Safnið
þó að sýna umltverfi sitt, og kenna mönnttm að skoða það sjálfir og virða
það. Af tveimur síðustu sýningunum, ættu mcnn að geta lært, að margt
er enn óskoðað og ókannað í okkar nánasta ttmhverfi, og er það þó ekki
síður girnilegt til fróðleiks en annað, scm er lcngra í btirtti, og kannske
vekitr meiri athygli almennings.
Athugið: Að sérsýningarnar eru í Myndasalnum á ncðstu hæð hússins,
Hafnarstræti 81 og verða að jaínaði opnar á laugardögum og sunnudög-
um, kl. 2—7 síðdegis, nema öðrtivísi verði auglýst. Aðalsýningarsalttr Safns-
ins, á fjórðu ltæð, verður cftir sem áður aðeins opinn á sunnttdögum kl.
2—4 síðdegis.