Dagur - 20.06.1974, Blaðsíða 2

2
Þróun utflutningsiðnaðar í
þágu
NÝ FRAMFARASTEFNA HEFUR SKAPAÐ
GJÖRBREYTT VIÐHORF í ÞESSUM MÁLUM
framfarastefnunnar
Heimir Hannesson.
Höfundur þessarar grein-
ar, Heimir Hannesson, hér-
aðsdómslögmaður, hefur sér-
staklega kynnt sér markaðs-
og viðskiptamál í störfum
sínum. Hann á sæti í stjóm
Sölustofnunar lagmetis og
hefur nýlega verið kjörinn
stjórnarformaður í fyrirtæki
í eigu ísl. aðila er selja á
Bandaríkjamarkað, m. a. ísl.
ullarvörur, tískuvörur o. fl.,
sem saumaðar eru í sauma-
stofum víða urn landsbyggð-
ina. Fyrirtæki þetta, Ice-
landic Imports, annast enn-
fremur sölu á íslensku lag-
meti skv. samningi við S. L.
ÞEGAR rætt er um iðnaðarmál
í þessu kjördæmi, kemur að
sjálfsögðu fyrst í hug stóriðja
samvinnumanna, sem enn þarf
að efla og skapa betri vaxtar-
skilyrði. Þar vaknar m. a. sú
spurning, hvort ekki komi til
greina að mynda framleiðslu-
einingar á fleiri stöðum, sem
litu sömu stjórn, en slíka starf-
semi hafa menn kallað skipti-
iðnað. Verða þeir málum gerð
frekari skil alveg á næstunni,
en önnur starfsemi gerð að um-
talsefni að þessu sinni, m. a.
vegna þeirra tímamóta, er þeg-
ar eru komin hjá þeirri atvinnu
grein. En jafnt í þeirri iðngrein
og ullariðnaði samvinnumanna
(Framhald af blaðsíðu 8)
mál, heldur en þegar Sjálfstæð-
isflokkurinn gerir það. Það
gekk nú ekki of vel 1970 að fá
það fjármagn sem Stofnlána-
deildin þurfti, það var ekki
hægt að fá fjármagn t. d. til
vinnslustöðvanna. Á árinu 1970
var lánað 141 millj. kr. en 1971
á fyrsta árinu sem við höfðum
þessi mál þá urðu lánin 255
millj. kr., á árinu 1972 370 millj.
kr. og á árinu 1973 var búið að
afgreiða lán að upphæð 509
millj. kr. En þar fyrir utan var
eftir að afgreiða lán til vinnslu-
stöðva og það fjármagn var til
í Stofnlánadeildinni upp á rúm-
ar 65 millj. kr. Þannig er hægt
að segja það með réttu, að fjór-
magn til framkvæmda á árinu
1973 hafi verið rúmlega 570
millj. króna. Árlegt framlag
ríkisins sem var í lok viðreisnar
4 millj. hefur verið hækkað upp
í 25 millj, Gjald á útsöluverð
búvara lagt við vöruverðið var
0,75% af grundvallarverði en er
nú hækkað í 1% af heildsölu-
verði sömu vara. Þetta gjald var
áður einungis tekið af vöru sem
seld var innanlands, en nú
einnig telvið af útfluttum bú-
vörum. Ríkissjóður greiðir fram
lag jafnhátt þessu gjaldi á út-
söluverð búvaranna. Samkv.
áætlun er hér um tvöföldun á
tekjum deildarinnar að ræða af
mörkuðum tekjustofnum. Áætl-
uð aukning tekna deildarinnar
árið 1974 vegna þessara breyt-
inga eru hvorki meira né minna
en 166 milljónir króna.
Það má nú geta þess í sam-
kemur einhverskonar skiptiiðn-
aður vissulega til greina, eða
dreifing framleiðslueininga af
ýmsum þjóðfélagslegum ástæð-
um, m. a. með tilliti til byggða-
þróunar.
Ný viðhorf.
Að því hefur verið vikið oftar
en einu sinni í þessum þáttum
að ein líklegasta leiðin til að
auka verðmæti þjóðarfram-
leiðslunnar væri að hlúa að
þeirri grein í þjóðarbúskapnum,
sem í dag er nefnd lagmetis-
iðnaður. Hníga að því mörg rök,
m. a. aðgangur að betra hráefni
en margir samkeppnisaðilar
okkar hafa, og ekki síður það,
að efling þessarar atvinnugrein-
ar væri mjög atvinnuskapandi
á þeim stöðum, er slíka starf-
semi hafa, og atvinnan þá ekki
endilega bundin við skamman
tíma ársins, ef vel tekst til með
sölu og framleiðslu. Segja má
að algerlega ný viðhorf blasi nú
við í þessari mikilvægu útflutn
ingsgrein, og skal það nánar
skýrt — ekki síst þar sem fram-
þróun þessara mála gæti haft
mikilvæg áhrif á atvinnuþróun
þessa kjördæmis, Norðurlands
og landsbyggðarinnar allrar.
Margra ára tómlæti.
Um það verður ekki deilt að
þeir aðilar er fóru með völd á
þessu landi fram að valdatíma-
bili núverandi ríkisstjórnar,
sýndu þessari atvinnugrein hið
mesta tómlæti, svo að ekki sé
kveðið sterkara að orði. Um
langt árabil var meginvandamál
hennar fólgið í því að skipulögð
sölustarfsemi á erlendum mörk-
uðum var ekki fyrir hendi, og
bandi við landbúnaðinn, að
launaliður vreðlagsgrundvallar-
ins hefur hækkað um 142% frá
miðju ári 1971, fram í maí 1974.
Afurðalán hafa vérið hækkuð
og gengið var frá föstum regl-
um um það, einnig að landbún-
aðurinn fær nú afurðalán út á
allar afurðir hliðstætt og sjávar
útvegur. En í þessu sambandi
má geta þess að ég kom með
fyrirspurn til Gylfa Þ. Gíslason-
ar árið 1970 um það hvernig á
því stæði að landbúnaðurinn
þyrfti að borga hærri vexti af
sínum afurðalánu men sjávar-
útvegurinn. Þá var svarið það,
að það væri ekki hægt að koma
þeirri breytingu á að landbún-
aðurinn byggi við sömu kjör að
þessu leyti og sjávarútvegur
vegna þess að hann flytti aðeins
hluta af sinni framleiðslu til út-
landa. Nú er búið að breyta
þessu, þannig að af þeim hluta
landbúnaðarframleiðslunnar,
sem er fluttur út greiðast sömu
vextir og sjávarútvegurinn
greiðir. Sem sagt, nú er hægt
að gera það ómögulega, líka
fyrir landbúnaðinn eins og aðra
atvinnuvegi og þetta ættu bænd
ur að skilja.
Viðhorf fólks til landbúnaðar
hafa tekið gagngerum breyting-
um. Nú eru óteljandi menn um
hverja jörð sem losnar og verð
jarðanna hefur einnig hækkað.
Og nú vill fólk' búa í sveit og
það vill fara frá þéttbýlinu við
Faxaflóa og auðvita er það að
þakka þeirri framfarastefnu,
sem þessi stjórn hefur markað
og framfylgt. □
sá þáttur algjörlega vanræktur.
Skal það ekki nánar rakið, þó
að efni standi til. Með lagasetn-
ingu og síðar starfrækslu Sölu-
stofnunar Lagmetis, var breytt
hér um stefnu og ríkisvaldið og
einkareksturinn tóku saman
höndum um ákveðið árabil, í
því skyni að ná árangri í mark-
aðsmálunum.
Ekki verður annað sagt en að
með þessari róttæku stefnu-
breytingu og skipulögðum að-
gerðum heima og erlendis, hafi
á tiltölulega skömmum tíma ver
ið brotið blað í sögu þessarar
atvinnugreinar, og er nú svo
komið þessa dagana að öll fram
leiðsla þessa árs og nokkuð
fram á næsta ár, hefur þegar
verið seld fyrirfram með gerð
sölusamninga á hinum ýmsu
markaðssvæðum. Hefur þar ráð
ið mestu að í fyrsta sinn hefur
náðst veruleg fótfesta á Banda-
ríkjamarkaði, sem lofar góðu,
og. góðir möguleikar hafa t. d.
skapast í Japan, þar sem íslend-
ingar eru spori á undan keppi-
nautum sínum, í sölu og fram-
leiðslu á niðursoðinni loðnu.
Nýjar framleiðsluvörur.
Þær vörur sem fyrst og
fremst eru á dagskrá framleið-
enda þessar vikumar eru
„kippers", kaviar, brisling sard-
ínur og rækja, en á síðara stigi
hrogn, lifrarpasta, murta og
ýmislegt fleira, sem í athugun
er.— og að sjálfsögðu síld, fram
leidd á ýmsan hátt, þegar hún
fer að veiðast, en allar líkur eru
á því að því veiðibanni, er sett
hefur verið á í verndarskyni,
verði aflétt síðar á árinu, a.m.k.
að því er varðar hráefnisöflun
fyrir lagmetisiðnaðinn og skap-
ast þá enn auknir möguleikar.
Skortur á hráefni til kryddsíld-
arframleiðslu hefur t. d. stór-
lega dregið úr viðskiptum við
Sovétríkin, sem um langt ára-
bil hafa verið ein hlesta uppi-
staðan í þeim útflutningi. Af
nýjum framleiðslugreinum, sem
þegar er verið að gera tilraunir
með, má nefna framleiðslu á
þorsklifur, þorsklifrarpöstu,
þorskhrognum, hrognum í túb-
um, fiskbollum, hörpudiski,
fiskisúpum o. fl. Það er því
ýmislegt á dagskrá í þessari
framleiðslugrein, og þess ber
ennfremur að geta, að henni var
með lagabreytingu í lok síðasta
Alþingis skipaður sess í lána-
kerfi iðnaðarins með þeim
skyldum og réttindum, er því
fylgja. Var tími til þess kominn
að lánamál atvinnugreinarinnar
væru tekin föstum tökum, og
þetta að sjálfsögðu aðeins upp-
hafið, því að mikils fjármagns
er þörf, eins o gnánar skal frá
greint, en grundvallaratriði, að
fyrir liggi í hvaða lánaþætti
peningakerfisins framleiðslu-
greinin á heima. Hefur nú loks-
ins verið úr því skorið.
Framleiðslutæki og hráefni.
Á tiltölulega skömmum tíma
er meginvandamál þessarar at-
vinnugreinar breytt frá því að
vera söluvandamál í að vera —
nú þegar á miðju þessu ári —
afkasta- og framleiðnivandamál,
sem annars /vegar stafar af tíma
bundnum skorti á ákveðnum
hráefnum, og hins vegar tak-
markaðri framleiðslugetu.
Skortur á þorskhrognum, en
vertíð hefur verið sérlega léleg,
bæði hér og við Noreg, hefur
skapað erfiðleika, þar sem eftir-
spurn er nú miklu meiri en
hægt er að fullnægja. Eru t. d.
litlar líkur á því að hægt sé að
framleiða upp í þann samning
er þegar hefur verið gerður við
Sovétríkin, og vaxandi eftir-
spurn hefur ennfremur komið
frá öðrum mörkuðum. í síðast-
liðnum mánuði var andvirði
óafgreiddra pantana eingöngu í
þorskhrognum u. þ. b. 500
milljónir króna. Nokkur hrá-
efnisvandamál eru líka í sam-
bandi við kavíarframleiðsluna,
þar sem grásleppuveiðin hefur
verið með minna móti, og nokk-
urt magn þegar slet úr landi.
Það hefur ennfremur skapað
nokkra erfiðleika, að markaðs-
horfur skýrðust ekki fyrr en
líða tók á árið, eftir að sölu-
samningar höfðu verið gerðir
um útflutning á þesu hráefni
óunnu. Verður að sjálfsögðu að
hafa það að meginstefnu að
vinna sem allra mest af þessari
ágætu vöru í landinu sjálfu.
Hvar á að fjárfesta?
Það er nú þegar nauðsynlegt
að beina kröftunum að því að
skipuleggja framleiðsluhliðina
upp á nýtt, bæði með nýrri fjár-
festingu og aukinni tæknilegri
skipulagningu. Jafnhliða þarf
að gera sérfræðilega úttekt á
þessari hlið atvinnugreinarinn-
ar, kynna hana lánastofnunum,
sem nú hafa öðlast nýja tiltrú á
getu hennar, eftir þann veru-
lega árangur, er náðst hefur í
markaðsmálunum — enda væri
annað óeðlilegt. Og það fer
varla milli mála, að áþreifan-
legur söluárangur hlaut að
verða forsenda þess að slík til-
trú skapaðist. En þá vaknar að
sjálfsögðu sú spurning: Hvernig
ber að haga hinni nýju fjárfest-
ingu og í hvaða átt'ir? Þar þarf
margt að vega og meta, svo sem
núverandi getu og vaxtarmögu-
leika þeirra framleiðslutækja,
er þegar eru í starfrækslu, ná-
lægð við hráefni og möguleika
á öflun þess, vinnuafl, tækni,
verkþekkingu o. fl. Það er
áreiðanlega skoðun alra þeirra
er um þessi mál hafa fjallað, að
fyrsta stigið í þessari uppbygg-
ingu sé að fullnýta vaxtarmögu
NORÐAN- og austanlands var
kalsaveður 17. júní og báru há-
tíðahöldin því vitni. Þó voru
þau hvarvetna vel sótt, en að
sjálfsögðu ekki eins ánægjuleg
og annars hefði verið.
Hér á Akureyri var hátíðin í
hefðbundnum stíl og virðist
bæjarbúum falla það vel í geð,
en að vísu voru þau aðeins fá-
breyttari, vegna væntanlegrar
þjóðhátíðar síðar á sumrinu.
Á Akureyri duttu úr lofti
leika stærstu lagmetisiðjanna,
sem þegar eru í starfrækslu, en
eins og kunnugt er, er ein slík
á Akureyri. Þar er tæknileg út-
tekt í fullum gangi og að því
miðað að þar megi rísa fullkom-
in, alhliða verksmiðja, sem
verði samkeppnisfger á heims-
mælikvarða. Yrði þar um veru-
lega fjárfestingu að ræða,-væht-
anlega upp á milljónatugi.1 Er
þess að vænta að lánastofnanir
sýni þar þann skilning sem
dugar.
Önnur verksmiðja er í deigl-
unni á Norðurlandi, í eigu Sölt-
unarfélagsins á Dalvík, og er
þess að vænta að þar geti starf-
ræksla hafist á þessu ári. Hafa
Dalvíkingar þar sýnt mikinn
áhuga og mikið á sig lagt með
mjög góðum undirbúningi, til
þess að koma þeirri starfsemi
á fót. Á Húsavík er fyrir hendi
nokkur aðstaða, sem þó hefur
ekki verið í umtalsverðri starf-
rækslu upp á síðkastið.
Möguleikar á Norðurlandi.
I ljósi þess sem að framan er
sagt, er alveg ljóst að vel kann
svo að vera að grundvöllur
kunni að vera að skapast fyrir
víðtækri framleiðslu á fleiri
stöðum norðanlands en hér hef-
ur verið lauslega rakið. Slíkt
þarf nákvæmrar athugunar við.
í ýmsum verstöðvum við Eyja-
fjörð og í Þingeyjarsýslu eru nú
þegar ýmsar þær forsendur fyr-
ir hendi, sem raktar voru hér
að framan, m. a. hráefni og
vinnuafl, en tækniþekkingu má
skapa og fjármagns afla, ef aðr-
ar forsendur eru fyrir hendi,
ekki síst áframhaldandi sölu-
möguleikar á erlendum mörkuð
um. Ekki er þó ráð að sinni að
dreifa starfseminni of mikið í
fyrstu, vel mætti hugsa sér
þessa starfrækslu á Húsavík í
allstórum stíl, fyrir utan fram-
leiðsluverin á Akureyri og Dal-
vík, og bæði á Kópaskeri og
Raufarhöfn gæti þessi aðstaða
vissulega skapast — a.m.k. yrði
á fáum stöðum á landinu styttra
í grásleppumiðin, en á þessu ári
einu er heildarþörf lagmetis-
iðjanna í sambandi við kavíar-
framleiðslu áætluð 4—5 þús.
tunnur af grásleppuhrognum,
eftir nýgerða sölusamninga.
Hér eru því mikil verkefni fram
undan, þar sem bæði er starfs-
vettvangur fyrir samvinnurekst
ur og einkarekstur, allt eftir að-
stæðum á hverjum stað. Áfram-
haldandi þróun þessara mála er
því í þágu þeirrar framfara-
stefnu, sem þjónar bæði raun-
hæfri byggðastefnu og þjóð-
félaginu í heild. □
dropar stórir um morguninn og
fram eftir degi, en síðan birti
nokkuð upp og rigndi lítið þar
til um kvöldið, og norðangolan
var hæg. Miðað við aðstæður
mátti telja aðsókn ágæta. Til
dæmis var mikill mannfjöldi á
íþróttavellinum, eins og venja
er 17. júní, og þar fóru þau
skemmtiatrðii fram, sem aug-
lýst höfðu verið, og létu menn
það ekki á sig fá þótt veður-
guðirnir hefðu verið ljúfari í
geði. □
- Þeifa er sannleikurinn um...
Vel sótt liátíðaliöld
á Norðurlandi á 17.