Dagur - 04.07.1980, Side 7

„Listin er sá galdur sem vinnnr hægt
villtasta hugmyndaflug. Hin marg-
breytilega túlkun Goya á því sem
fyrir hann bar, þegar franskir her-
menn flæddu yfir ættjörð hans, nær
til allra þátt mannlegra hörmunga
sem stríðsrekstur og vopnaskak
getur mögulega skapað. Ofbeldið
er skefjalaust, menn eru pyntaðir á
svíðvirðilegan hátt, líkamar þeirra
skomir og hengdir í tré. Konum
nauðgað. Innrásarliðið sjáum við
stela listaverkum og ræna kirkjur.
Alþýðan vinnur sín ódæðisverk.
Stjómmálamennirnir þekkja ekki
leið úr vandanum, þeir ganga
bundnir saman hring í kringum
sinn heimahól. Prúðbúnir prestar
og biskupar dansa eins og ævinlega
á linu sem er að því komin að
bresta yfir höfði almennings. Og
sannleikurinn deyr. Ætli hann rísi
upp frá dauðum? Þannig lýkur
þessari mögnuðu frásögn Goya af
hörmungum stríðsins.
Goya lifði seinustu ár ævi sinnar
í útlegð í Frakklandi og lést í
Bordeaux 16. apríl 1828.
Goya varð mikill áhrifavaldur og
er það raunar enn. Listamenn eins
og Daumier lærðu mikið af honum.
Svo var einnig um Courbert og
Delacroix. Impressionistinn Man-
et, expressionistamir Munch og
Ensor urðu fyrir áhrifum og
súrrealistamir. Þess vegna hefir
Goya oft verið nefndur faðir
nútímalistar. Sýningin í Listasafni
alþýðu á því sannarlega erindi til
okkar.
Það fer vel á því að ljúka þess-
um pistli með orðum Charles
Baudelaire: „Goya er alltaf stór-
brotinn, oft skelfilegur listamaður.
Hann sameinar gleði og gáska
spænskrar ádeilu frá hinni góðu
gömlu tíð Cervantes og nútíma
anda eða að minnsta kosti anda
sem stendur nútímanum miklu
nær: Dálæti á hinu óskiljanlega,
tilfinning fyrir skörpum andstæð-
um, ógnum náttúrunnar, andlitum
sem kringumstæðurnar hafa gert
dýrsleg á hinn furðulegasta hátt.“
og breytir hugarfari manna “
I hinum glæsilega nýja sýningarsal
Listasafns alþýðu að Grensársvegi
16 (húsi A.S.Í.) var í tilefni Lista-
hátíðar sett upp stórglæsileg sýning
á myndaröð snillingsins Goya. Það
er Ríkislistasafn Finna í Hélsingi
sem lánaði 50 af 82 verkum úr
koparstunguröð Goya: „Hörm-
ungar stríðsins" („los Desastres de
la Guerra“). Hinn einstæða snilling
og verk hans þekkja líklega fáir ís-
lendingar enda er þetta í fyrsta sinn
að til landsins koma þrykk eftir
hann. Helst væri að einhverjir
könnuðust við að Leikhús þjóðar-
innar færði á svið fyrir u.þ.b. ári
verkið „Ef skynsemin blundar", en
það fjallar um ævi snillingsins.
Það var 30. mars 1746 sem
Francisco Goya Lusientes fæddist í
þorpinu Fuendotodos í Arigóna á
Spáni. Móðir hans var af lágaðlin-
um en faðir hans var handverks-
maður, gyllari, og bjuggu þau við
kröpp kjör. Vegna uppruna síns
gafst Goya þegar í æsku jöfn sýn
inn í heim alþýðu og aðals.
Listamannsferill Goya hefst á
myndum sem ómeðvitað tengdust
lífi óbrotinnar alþýðu en féllu ann-
ars að hefðbundnu listformi síns
tíma. Hallir aðalsins opnuðust
honum þegar hann var ráðinn til að
gera fyrirmyndir fyrir konunglegu
góbelínframleiðsluna. Síðan málar
Goya málverk af höfðingjum, aðl-
inum og konungsfjölskyldunni,
sem „stéttleysinginn“ átti enga
samleið með. Hann breiddi yfir
hatur sitt á aðlinum með fögrum
litum, hæddi hann undir rós. Það er
einmitt viðleitni Goya til að ota
fram einstaklingshugsýn lista-
mannsins og láta hana ríkja ofar
öllum reglum og kenningum sem
gerir Goya að upphafsmanni nýrr-
ar tjáningar í myndlist. Það er ef til
vill m.a. þess vegna sem verk hans
orka jafn sterkt á okkur nú. Fram-
an af reyndi Goya að varðveita
hlutleysi sitt til þess að komast
áfram. Það tókst honum, hann
hafði komist til æðstu metorða
þegar hann málaði mynd af fjöl-
skyldu Karls IV. Þar er hinsvegar
ekkert hlutleysi, veruleikinn birtist
okkur á sannan ófegraðan hátt,
Hinn „góðborgaralegi rókokómál-
ari“ var orðinn hættulegur gagn-
rýnandi samtíðar sinnar.
Goya, sem verið hafði heilsu-
hraustur framan af starfsferli sín-
um, veiktist er hann var 46 ára af
illkynjuðum sjúkdómi sem leiddi
til heyrnarleysis. Sjónin dapraðist
og það sem eftir var þjáðist hann af
sífelldum höfuðkvölum. Hið
merkilega er að Goya glatar í engu
sköpunargáfu sinni við veikindin,
þvert á móti varð skynrænt næmi
MENNTIR
Eftir að hafa lýst hörmungum striðsins frá öilum hliðum lýkur Goya myndröð
sinni með þessari mynd. Loksins jákvæður tðnn i allri svartsýninni. Frelsið f ifki
barmmikillar sannleiksgyðju leggur handlegginn um heröar gamals bónda. 1
kríngum þau eru ávextir vinnu hans: komknippi, kind, tré þakiö ávöxtum og fyllt
karfa. Þetta er hið sanna skrifaði Goya á myndina. Ábending um að eydd lönd
Spánar muni blómgast á ný.
hans öflugra og verk hans stöðugt
kyngimagnaðri.
Eftir reynslu sína í höllum að-
alsins snýr Goya sér m.a. að gerð
fantasíu- eða svokallaðra óhugn-
aðarmynda líkt og í „Svörtu
myndunum". Hann sá að þrátt
fyrir allt skynsemishjal upplýsing-
arstefnunnar var spænskt þjóðlíf
morandi í hjátrú og spillingu. Með
hliðsjón af þessu ófremdarástandi
fór Goya að kafa dýpra í mynd-
röðum sínum. Þannig verður til að
mynda myndröðin Kenjar til. Við
hverja mynd ritaði Goya skýring-
STERK EN
KJORtN FYRIR T.D.
Vt ’JS
artexta sem sýna að penni hans var
ekki síður hvass.
Goya hafði fagnað frönsku
stjómarbyltingunni 1789. Trúði á
hugsjónir hennar og var aðdáandi
Napóleons. En fljótt fór hann að
gruna að ekki væri allt með felldu,
eitthvað illt lá í loftinu. Þannig má
segja að myndröðin „Hörmungar
stríðsins" hefjist. Keisarinn réðist á
ættland hans. Myndröðin lýsir við-
bjóði mannvonskunnar í stríði.
Áður var siður listamanna að lýsa
stríði sem göfgandi hetjudáðum
mikilla kappa sem glæstar valkyrj-
ur fylgdu svifandi um himininn.
Sigurinn þá í líki unaðslegrar gyðju
sem krýndi hina sönnu herskör-
unga lárviðarsveigum. Með mynd-
röð sinni átti Goya stóran þátt í að
kveða niður þessa hræsnisfullu
dýrkun stríðsins. Hann sýndi stríð
eins og það raunverulega er,
brjálæðisvíti þar sem „æðsta“
skepna jarðarinnar verður að slíku
villidýri að gengur langt út fyrir
Útsölustaftír:
Jón Loftsson hf. Hringbraut 121
Sóló húsgögn hf. Kirkjusandí
•ðPrfcoðsHihrmn Ver8l> BJar8 hf- Akranesi
T9.,?”..".. Húsg.versl. Patreksfjarftar,
Patreksfirfti
J.L. húsift Stykkishólmi
J.L. húsift Borgarnesi
Húsgagnaversl. Isafjarftar, Isafirði
Kf. Hrútfirftinga, Borfteyri
Vöruhús KEA, Akureyri
Vörubær, Akureyri
Versl. Askja hf. Húsavik
Lykill, Reyftarfirfti
Búsloft hf. Keflavik.
arftar, Isafirði
rfteyri
*yri A
avik
Drekkið
SANA“
gosdrykki
mmmÆMWAv//\
„SANA“
gosdrykkir
eru framletddir
á Akureyri.
„SANA
gosdrykkir
eru ódýrari
KJuRBUÐIR
7