Dagur - 30.04.1981, Side 16

GLÆÐUR
Jón Gauti Jónsson
GASIR
Höfuðkaupstaður Norðurlands
Frá degi til dags fer iítið fyrir
þeim sandi og aur, sem árnar
bera til sjávar, en þegar yfir
lengri tíma er litið má vissu-
lega sjá umtalsverðar breyting-
ar við árósa, og þessi að því er
virðist sakleysislegi framburð-
ur hefur oft breytt verulega
gangi sögunnar. Þannig er
þessu m.a. farið við Eyjafjörð.
Á fyrstu öldum íslandsbyggðar
var helsta verslunarmiðstöð
hér á Norðurlandi við ósa
Hörgár, en vegna breytinga á
ósnum til hins verra, fluttist
hún til Akureyrar þar sem hún
hefur síðan verið.
í þessari grein er ætlunin að
rifja upp eitt og annað, sem
vitað er um þennan forna
verslunarstað. Verður einkum
stuðst við Lýsingu Eyjafjarðar
eftir Steindór Steindórsson og
Fortidsminder og Nutidshjem
paa Island eftir Daniel Bruun.
Um 10 km fyrir norðan Akur-
eyri rennur Hörgá til sjávar.
Skammt fyrir sunnan ósinn
gengur allmikil eyri í sjó fram, er
nú ber nafnið Gæsaeyri, dregið af
bænum Gæsir, sem þar er
skammt frá. Eldra nafn á þessari
eyri er Toppeyri. Fyrir ofan eyr-
Séð norður yfir búðarústirnar. (JGJ)
ina tekur við leira, en upp af
henni ásar. Grasivaxinn tangi
gengur fram í leiruna. Á honum
eru tættur hins forna kaupstaðar,
er Gásir nefndust. Fremst á tang-
anum er klettur er Festarklettur
heitir og skammt sunnan við sjálfa
Toppeyrina gengur klettur í sjó
fram, er nafnist Hvalklettur. Svo
lítur helst út, að hin forna höfn
hafi verið þar sem nú er leiran, og
sá hluti Toppeyrinnar, sem er
fyrir norðan hafi skapað gott hlé.
Er liklegt að siglt hafi verið suður
fyrir eyrina að Hvalkletti og síðan
Myndin sýnir ósa Hörgár og næsta nágrenni. Dökka svæðið er sýnt stækkað á
næstu mynd. Lfklegt verður að telja að skipin hafi siglt inn á höfnina, þar sem
örin bendir. (Teiknað eftir loftmynd).
norður með ásunum að tangan-
um, þar sem verslunarstaðurinn
stóð.
I dag eru öll mannvirki að
Gásum löngu vallgróin. Enn
mótar þó vel fyrir þeim og aug-
Ijóst að þarna hefur verið margt
búða, enda herma sögur að þar
hafi fyrrum mannmargt verið.
Mun það hafa verið háttur stór-
bænda við Eyjafjörð, að eiga
búðir á Gásum og sitja þar með
konum sínum og dætrum lengri
eða skemmri tíma á hverju sumri
meðan kaupstefnan stóð yfir.
Árið 1907 grófu þeir Finnur
Jónsson prófessor og Daniel Bru-
un höfuðsmaður í nokkrar tættur
og lýstu mannvirkjum eins og þau
kom þeim fyrir sjónir, og verður
hér stuðst við lýsingu þeirra.
Alls eru búðatætturnar um 175
m frá norðri til suðurs, en um 80
m frá austri til vesturs þar sem
þær eru breiðastar. Yfirborð
þeirra er um 1 Vi-2 m yfir sjávar-
mál. Gegnum aðalþyrpinguna
miðja frá norðri til suðurs liggur
greinileg gata, er skiptir búðun-
um í tvær raðir. í uppgreftri
þeirra félaga fundust hvergi
minjar um grjót eða að steinar
hafi verið notaðir, allt hefur verið
úr torfi og veggir ekki nema
nokkur fet á hæð. Þetta er talið
augljóst vitni þess, að búðirnar
hafi ekki verið ætlaðar til vetur-
setu, heldur einungis notaðar að
sumarlagi, og að þökin hafi verið
úr vaðmáli. Einnig bendir allt til
þess, að sama búðin hafi verið
notuð mann fram af manni um
aldaraðir.
Rúmum 15m fyrir ofan og
vestan búðaþyrpinguna, þar sem
hún er breiðust, sést kringlóttur
vegghringur, nokkuð hærri en
tætturnar. Innan í þessum hring
mótar greinilega fyrir ferhyrnti
tótt. Þetta eru leifar gamallar
kirkju, en heimildir eru til um, að
þarna hafi verið kirkja, um 12 m á
lengd og 5 m á breidd. Dyr eru á
suðurvegg, en þar fannst við
uppgröft hella, er stigið hefur
verið á þegar inn var gengið.
Kirkja þessi hefur verið úr timbri.
Allar tætturnar að Gásum eru nú
friðaðar samkvæmt þjóðminja-
lögum.
Síðast komu Gásir við sögu ár-
ið 1391,' og sennilegt verður að
telja að sigling þangað hafi tekið
af skömmu síðar. Höfnin, þar
sem nú er leiran, hefur þá verið
tekin að fyllast af sandi og hún
því ónothæf lengur.
Hér að framan hefur verið
stiklað á stóru um sögu Gása,
enda sögulegar heimildir um
þennan stað mjög fáskrúðugar. Á
það skal hins vegar bent, að mjög
hægt er um vik fyrir Eyfirðinga að
aka þangað einn sunnudagseftir-
miðdag og skoða hinar gömlu
tættur, hinar sýnilegu heimildir
um þennan merka stað sem á
sínum tíma var miðstöð verslunar
hér á Norðurlandi.
Spurning um sjálfstæði
Illa er komið fyrir þjóðinni, þegar
landsfeðurnir og stjórnendur fyrir-
tækja velta á milli sín þýðingar-
miklum málum, eins og snjóbolta,
þar til þau verða þeim næstum
óviðráðanleg, af því enginn vill
taka á sig þá ábyrgð sem fylgir því
að leysa vandann.
Þjóð sem vill búa sjálfstætt í
landi sínu verður að annast frum-
þarfir sínar sjálf, svo sem að klæða
sig og fæða, og getur ekki
kinnroðalaust, látið útlendinga
annast þetta fyrir sig, og með því
gerst háðari og háðari öðrum þjóð-
um, og um leið fækkað sínum eigin
atvinnutækifærum. Eitt fyrirtæki
þó lítið sé, er sem steinn í sjálfstæði,
hverrar þjóðar, og allir vita hvernig
fer, ef farið er að týna steina úr
vegg, þá hrynur hann til grunna.
16.DAGUR
s i u nutJitiU
Þetta vita allir, jafnvel þeir sem
fara með stjórn iðnaðarmála. En
það er eins og það skorti áhuga á
þeim bæ, eða þennan fræga vilja
sem öllu getur bjargað. Fólkið
hlýtur að gera þá kröfu til for-
svarsmanna sinna hvar í flokki sem
þeir standa, að þeir aki þannig
seglum, að enginn atvinnufyrirtæki
sem framleiða frumnauðsynjar
þjóðarinnar verði lögð niður.
Heldur verði þau aukin og elfd,
hvort sem þau smíða skó eða eitt-
hvað annað. Svo vil ég biðja menn
að hugleiða hvort það sé í þjóðar-
þágu að þeir sem annast innkaup,
fari út um allan heim til að leita
uppi það ódýrasta sem finnst, og
grafa með því undan íslenskum
iðnaði. Og styrkja um leið þá at-
vinnurekendur erlendis sem greiða
starfsfólki sínu sultarlaun, og geta
meðal annars þess vegna selt ódýrt.
Og nú ættum við framvegis að
kappkosta að kaupa framleiðslu
hvers annars, og með því veita
okkursjálfum atvinnu.
Nú er bara að vona og biðja, að
foringjum okkar takist að vinna í
anda íslenskrar sjálfstæðis og
framsóknar stefnu, og þá fer allt
vel. Samvinna er allt sem þarf.
Samvinnumaður.
fslendingar stöndum saman,
stöndum vörð um frelsi vort.
Lifum vel, við leiki og gaman,
lærum, vinnum, þá vel er ort.
Ritstjóri:
Áríðandi, ef hlýtur náð,
augum fyrir þínum.
Aldrei er of miklu sáð,
af gullkornunum fínum.
Og svo var það maðurinn, sem kom
óvænt heim og fann konuna sína í
rúminu með ókunnugum manni.
„Hvern djöfulinn á þetta að
þýða, hver er þessi mannherfa?“
„Sannarlega tímabær spurning,“
svaraði eiginkonan, og snéri sér að
bólfélaga sínum og spurði dísætri
röddu: „Hvað heitirðu nú annars
elskan?“
*
Náungi nokkur kom inn á bar.
„Gefðu mér einn sterkan“, sagði
hann við þjóninn. „Ég þarf á því að
halda. Bráðum lendi ég í áflogum.“
Þjónninn hellti í glas og maður-
inn drakk það. Síðan æddi hann að
símanum og hringdi.
„Er það hjá Bjarna Bjarnasyni
bæklunarlækni. Vilduð þér gjöru
svo vel að koma yfir á barinn á
KEA eftir 20 mínútur. Ég er að fara
að slást. Það verða hroðaleg læti.“
Hann fór aftur að barnum.
„Einn fjórfaldan. Þarf á því að
halda. Mikil áflog.“
Hann hringdi aftur í lækninn.
„Eruð þér ekki að koma læknir.
Þetta verða mikil áflog."
Hann fór aftur að barnum.
„Sex glös af vískí. Maður, þetta
verða sko áflog í lagi.“
„Við hvern ætlar þú að slást"
spurði nú þjónninn.
„Þig auðvitað. Ég ætla sko ekki
að borga viskiið!!!“
★
„Þjónn, er þessi súpa ætluð fyrir
tvo?“
„Já, herra.“
„Hvers vegna í fjandanum er þá
bara ein fluga í henni....“