Dagur - 22.03.1985, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - 22. mars 1985
Alþingismenn vorir hafa verið
framtakssamir í vetur, eins og
þeirra var von og vísa. Um ára-
mótin sendu þeir frá sér lög um
tóbaksreykingar, þar sem ná-
kvæmlega er tiltekið hvar má
reykja og hvar ekki. Þá hefur
svokallað „bjórfrumvarp” enn
verið til umræðu í þinginu, og
loks hefur kvisast að nýtt „bfl-
beltafrumvarp” enn verið til um-
ræðu í þinginu, og loks hefur
kvisast að nýtt „bflbeltafrum-
varp” sé í undirbúningi, þar sem
mönnum verði gert að skyldu að
mæta dauða sínum í bundnu
ástandi, ef bílslys ber að
höndum.
Þessi fáu og fátæklegu dæmi,
valin af handahófi, úr því mikla
flóði laga og frumvarpa, ályktana
o.s.frv., sem renna út úr Alþing-
ishúsinu, vetur hvern, ættu að
nægja til að sýna framsýni þing-
manna vorra, og forsjá þá, er
þeir veita landslýðnum, með því
að setja svo göfugmannleg lög, er
veita ómetanlega fræðsiu í lífs-
háttum, á þessum lífshættuiegu
tímum og eru því í rauninni lífs-
nauðsynleg.
Tegn. Murten Kristiunsen
Svo vikið sé aftur að reykinga-
lögunum, þá marka þau tímamót
i Iagasetningu þjóðarinnar, því
þar er í fyrsta sinn ákveðið með
lögum að skilja skuli sauði frá
höfrum, sem auðvitað hefur allt-
af verið mikilvægt, svo að þeir
fyrrnefndu spilli ekki þeim síðar-
nefndu, eða gagnkvæmt. Þetta er
auðvitað því meiri nauðsyn, þeg-
ar svona er í pottinn búið, að
sauðirnir spilla beinlínis and-
rúmslofti hafranna og menga það
með krabbameinshvetjandi
efnum. (Eins og sannað hefur
verið af vísindamönnum í Amer-
íku.)
Það eru auðvitað ekki annað
en sjálfsögð mannréttindi (sem
ástæða væri til að taka fram í
stjórnarskránni), að hver mann-
skepna og raunar hver einasta líf-
vera, fái að anda að sér, því ósp-
illta andrúmslofti sem guð gaf
okkur í öndverðu, og samsett er
af 78% köfnunarefni, ca. 20%
súrefni, 0-4% vatnsgufu, 1%
argon og 0,33% koldíoxíði
(ásamt snefil af vetni, neoni, hel-
íum, kryptoni, xenoni, ózoni,
ammoníaki o.fl.).
Sú stefna sem mörkuð er með
reykingalögunum, og orða má
þannig í stuttu máli: Að hver fái
að njóta síns andrúmslofts (eða
þess lofts sem hann skapar sér),
án íblöndunar frá öðrum, hlýtur
hins vegar að verða tekin gild á
fleiri sviðum en í sambandi við
reykingar. Verður mér sérstak-
lega hugsað til bílanna í því efni.
Samkvæmt nýlegum athugunum
vísindamanna í Bandaríkjunum,
stafa rúmlega 40% allrar loft-
mengunar þar í landi, frá um-
ferðinni, þ.e.a.s. frá bílum í einu
eða öðru formi, að viðbættum
flugvélum og skipum. Hér munu
bílarnir eiga langdrýgstan hlut,
og sérstaklega er mengun frá
þeim yfirgnæfandi í þéttbýli og
borgum.
Eins og flestum er kunnugt,
brennir bílvélin olíu í ýmsum
myndum. Aðalefnin, sem mynd-
ast við brennsluna eru að sjálf-
sögðu koldíoxið (C02) og vatn
(eins og við aðra brennslu), en af
því að brennslan fer fram í lok-
uðu rými, með takmörkuðu að-
streymi lofts, verður einnig til
nokkuð af kolmónoxíði (CO)
(kolsýringi), sem er baneitrað
efni fyrir menn og dýr, af því það
veldur efnabreytingu í blóðinu,
sem leiðir til eins konar köfnun-
ardauða ef miklu er andað að sér
af því. (Þess vegna er svo hættu-
legt, að láta bíla ganga í lokuðu
húsi.)
Eigum við að
banrn bíla á Akureyri?
- Hugleiðing ei-bíl-eiganda í tilefni af lögum um reykingavamir
Sem betur fer, eyðist kolsýr-
ingurinn fljótlega í loftinu, þar
sem hann samlagast súrefni þess
og myndar koltvísýring (C02).
Þetta tekur þó jafnan dálítinn
tíma, og fer eftir ýmsum aðstæð-
um, hve fljótt það gerist. Því eru
að jafnaði nokkur prósentybrot
af kolsýringi í andrúmsloftinu,
þar sem mikið er af bílum, en
samkvæmt umgetinni athugun,
koma um 65% kolsýringsmeng-
unar frá umferðinni. Af öðrum
efnum, sem myndast við brennsl-
una í bílvélinni má sérstaklega
geta um köfnunarefnisoxíð (sam-
bönd köfunarefnis og súrefnis),
sem geta verið af ýmsum gerðum
(t.d. NO, N02, N203) en um
40% af þeim mengunarefnum
eru talin stafa frá umferðinni.
Svipað er að segja um brenni-
steinsdíoxíð (S02), en meiri hluti
þess kemur þó frá verksmiðjum
og annarri brennslu.
Öll þessi súrefnissambönd
(oxíð) eru varasöm fyrir heilsu
manna og fyrir lífverur yfir
höfuð, enda er mjög lítið af þeim
í lofti við eðlilegar aðstæður. Eðli
þeirra er að umbreytast á sama
hátt og kolsýringurinn, þ.e. að
ganga í samband við meira súr-
efni eða vatn (oxíderast), eða
önnur efni, og verða þannig
skaðlítil með tímanum, en sú
breyting gerist hægar hjá þessum
efnum, og því er að jafnaði mun
hærra hlutfall af þeim í andrúms-
lofti borga og bæja og í þéttbýl-
um löndum yfirleitt.
Einnig berast þau oft langar
leiðir með loftstraumum og fram-
kalla hið svokallaða „súra regn“,
oft víðs fjarri uppruna sínum, en
það hefur skaðleg áhrif á vatnalíf
og ýmsan gróður. Talið er auk
þess, að sum köfnunarefnisoxíð
geti verið krabbameinsvaldar.
Þá má enn nefna kolvetni í formi
lofts eða gufu, sem bílvélin gefur
frá sér í dálitlum mæli, einkum ef
brennslan í vélinni er ófullkomin
(eins og finna má stundum á lykt-
inni) og að lokum er svo sótið,
sem vélin sendir frá sér við ýmsar
aðstæður, einkum við gangsetn-
ingu í kulda, of mikið erfiði, eða
vélarbilun. Sótmyndun bílanna
leynir sér ekki á vetrum, þegar
snjórinn meðfram miklum um-
ferðarvegum, verður grár eða
svartur, jafnvel eftir fáeina daga,
og í rauninni sést það líka á göt-
unum á sumrin, þar sem lítil úr-
koma er, eins og hér á Akureyri,
að þær eru allar meira eða minna
gráar og svartar.
í góðviðrinu í vetur, hefur ofi
mátt líta gulbrúna móðu, sem lá
yfir Akureyri og firðinum. Héð-
an frá séð, bar mest á henni þeg-
ar horft var til norðurs, í áttina
að Kaldbak. Höfðu menn stund-
um orð á því, að þetta myndi
vera fyrirboði „álversins“ fræga,
sem einmitt hefur verið rætt um
að reisa í þessari átt. Það er varla
efamál, að þessi furðulega móða
er fyrst og fremst orðin til af bíla-
menguninni hér í Eyjafirði, og
kemur því að langmestum hluta
frá Akureyri. (Liturinn stafar
m.a. af sótögnum, kolvetnum og
köfnunarefnisoxíðum). Hér er að
líkindum sama fyrirbæri á ferð-
inni, og erlendis er kallað
„smog“.
Ótalið ér hér, það efni sem
mest hefur verið til umræðu í
sambandi við bílamengun síðustu
árin, en það er blýið og sambönd
þess. Blýsambönd hafa verið sett
í bensínið viljandi, til að „rnilda"
sprengikraft þess, og minnka vél-
arslit. Blýið brennur ekki, en
skilar sér út í loftið og fellur fljót-
lega til jarðar, þar sem það sam-
lagast gróðri og mold. Mikið
blýmagn í heyi eða matjurtum er
hins vegar mjög hættulegt fyrir
menn og skepnur. Hefur það ver-
ið mælt nokkrum sinnum í grasi
og mosa í Reykjavík, og hefur
reynst þar langt ofan við hættu-
mörk sums staðar, en líklega er
það þó enn hærra hér á Akureyri
og grennd, vegna meiri staðviðra
og minni úrkomu. Grænmeti úr
görðum Akureyringa inniheldur
vafalítið töluvert magn af blý-
samböndum, svo er bílaflotanum
okkar fyrir að þakka.
Hér mætti enn bæta við langri
runu af óþægindum og óhollustu,
sem frá bílunum stafar, svo sem
allri hávaðamenguninni, tauga-
spennunni og æsingnum. T.d.
má nefna, að fjöldi fólks sefur
ekki hálfan svefn, vegna þessa
hávaða á nóttum, og getur hver
sem er sagt sér afleiðingarnar,
fyrir heilsu þess.
Ekki má heldur gleyma slysun-
um, sem bílarnir valda, en síð-
ustu árin hafa að meðaltali um
300 manns slasast alvarlega eða
látist í umferðarslysum (sbr.
meðfylgjandi línurit). Þegar á allt
þetta er litið, sýnist mér einsýnt,
að gera verði kröfu til þess að
bílaeign og bílanotkun lands-
manna verði takmörkuð í fram-
tíðinni, ekki síður en reykingarn-
ar, enda er ljóst að hér er miklu
meira í húfi, þ.e. líf og heilsa vel-
flestra landsmanna og raunar nær
allra lífvera, sem land þetta
byggja. Hvorki meira né minna
en það.
Sérstaklega vil ég benda á það,
að þeir sem ekki eiga bíla (og
kalla mætti „nóbílmenn"), eða
nota þá lítið sem ekki, hljóta að
eiga kröfu á því, að andrúmsloft
þeirra sé ekki eitrað af bflaum-
fcrðinni. Þetta eru sjálfsögð og
eðlileg mannréttindi, á sama hátt
og að menn fá að velja sér loft án
itóbaksreyks.
Ef þingmenn vorir þekkja ekki
sinn vitjunartíma í þessu efni, og
setja hið snarasta einhver lög til
að vernda okkur „nóbílmennina"
fyrir „bílmennunum" og eitur-
brasi þeirra, má búast við því, að
við tökum okkur saman, og
höfðum mál fyrir dómstólum,
gegn þeim sem eitra fyrir okkur
loftið og valda okkur varanlegu
heilsutjóni, eða þá gegn stjórn-
völdunum beint, sem leyfa slíkan
ósóma.
Lögin um takörkun bfla í land-
inu, get ég hugsað mér að verði
fyrst eitthvað í líkingu við reyk-
ingalögin. í fyrsta lagi verði
bannað að auglýsa bíla. í öðru
lagi verði settar viðvaranir í alla
bíla, sem gera mönnum ljósa
hættuna af því að eiga þá og
nota, jafnvel að vera nálægt þeim
(ef þeir eru í gangi).
í þriðja lagi verði svo settar
reglur um það, hvar má nota bíla
og hvar ekki. Verði þá farið eftir
niðurstöðum mengunarrann-
sókna á hinum ýmsu stöðum
landsins. Fari bílamengun yfir
visst stig, verði öll notkun einka-
!bíla bönnuð á viðkomandi stað.
Aðeins strætisvagnar, vörubílar
og sjúkrabílar verði leyfðir að
vissu marki. (Sjálfsagt er einnig
að lofa Norðurleiðarrútunni að
ganga.)
Efast ég þá ekki um, að Akur-
eyri verður fyrsti staðurinn hér-
lendis, þar sem lögleiða verður
bílabann, skv. þessum nýju
lögum. Mun sú ráðstöfun hafa
hinar bestu afleiðingar fyrir
staðinn, því að þetta mun sam-
stundis fréttast um allan heim, og
hingað munu streyma túristar svo
skiptir tugum þúsunda, til að líta
þessa bílalausu borg með eigin
augum. Einnig mun þessi norð-
læga borg verða lýsandi fordæmi
öðrum borgum og öðrum
þjóðum, og verður þá talað um
að „akureyrisera" borgirnar.
Vetni og kvikasilfur.
Heimildir:
Mengun. Rit Landverndar 1.
Rvík. 1972.
Umhverfismál. Útg. MFA, 1981.