Dagur - 17.01.1986, Qupperneq 9

8 - DAGUR - 17. janúar 1986
17. janúar 1986 - DAGUR - 9
Kristín Hjálmarsdóttir formaður verkalýðsfélagsins Iðju í helgaviðtali
Fólkið sem stóð að
stofnun félagsins var
ótrúlega
kjarkmildð
Mynd: KGA
„Ég get ekki gefið fólki uppskrift af því
hvernig lifa á af 18-20þúsund króna mánað-
arlaunum. Ég myndi gjarnan vilja fá skýr-
ingu stjórnvalda á hvernig hœgt er að œtlast
til að fólk skrimti á þessum launum. “ Við-
mœlandi okkar er formaður Iðju, félags
verksmiðjufólks á Akureyri. Situr í mið-
stjórn ASÍ og er varaformaður Landssam-
bands verksmiðjufólks. Þetta er Kristín
Hjálmarsdóttir.
Kristín er fædd á Akureyri. Tveggja ára gömul flutti hún
ásamt foreldrum sínum, Hjálmari Halldórssyni og Ólöfu Al-
bertsdóttur að Halllandsnesi og þar bjuggu þau í níu ár, eða
þar til Kristín var ellefu ára gömul. „Mér líkaði vel að búa í
sveit og fyrstu árin eftir að við komum aftur til Akureyrar
leiddist mér. Sérstaklega á sumrin."
Sem unglingur var Kristín í kaupavinnu, tvö sumur á
prestssetrinu í Vopnafirði og eitt á Ytri-Tjörnum í Eyjafirði.
Á veturna var Kristín í skóla rétt eins og aðrir. Að loknum
þriðja bekk í Gagnfræðaskóla Akureyrar hætti Kristín skóla-
göngu og fór að vinna.
„Eg byrjaði á skóverksmiðjunni Iðunni, en var þar stutt.
Bilaði í baki og var frá vinnu í töluverðan tíma. Fór suður og
leitaði mér lækninga. Pegar ég kom þaðan hóf ég störf á fata-
verksmiðjunni Heklu, sem þá var í Kaupfélagshúsinu í
Kaupvangsstræti. Þar vann ég í þrjú ár við almennan sauma-
skap. Mér fannst ágætt að vinna þar þó vissulega væri þar
nokkuð þröngt. Næst flutti ég mig yfir á Saumastofu Bern-
harðs Laxdal sem var kápusaumastofa. Þarna var ég í tvö ár,
lengst af á saumastofu, en leysti líka af í búðinni.“
Þarna er komið árið 1960. Það ár eignaðist Kristín þrí-
bura, átti eina dóttur fyrir. Hún hætti að vinna úti og var
heima við bú og börn allt fram til ársins 1970. Nóg að gera
heima. „Það var oft býsna mikið að gera, lítill friður oft á
tíðum. Þeir voru heilsulausir þríburarnir fyrstu árin og þurfti
því mikið að sinna þeim. Ég átti ekki gott með að fara út að
vinna á þessum árum og ég hugsaði lítið um það hvernig væri
að vera heimavinnandi húsmóðir. Það var bara sjálfsagt mál
að vera heima. Ég tók að mér dálítinn saumaskap fyrir fólk,
svona af og til þegar færi gafst. Svo var það árið 1970 að ég
fór að vinna á kvöldvakt á Heklu. Þegar börnin fara að vaxa
úr grasi og hefja skólagöngu þá þurfa þau rneira.
Mér fannst þetta að mörgu leyti ágætur vinnutími, að
vinna á kvöldvaktinni á milli klukkan fimm og tíu á kvöldin.
Það var líka ákveðin tilbreyting að fara út á meðal fólks.
Hins vegar skipti ég nokkuð fljótt yfir á dagvakt og vann þá
hálfan daginn, fyrir hádegi. Mér fannst dagurinn nýtast bet-
ur þannig. í maí árið 1980 hætti ég að vinna á Heklu og fór
að vinna á skrifstofu Iðju, þá orðin varaformaður félagsins
og hafði verið í stjórninni til nokkurra ára.“
Kristín hafði fylgst nokkuð vel með verkalýðsmálum um
árabil. {stjórn Iðju kom Kristín fyrst sem fyrsti varamaður,
en árið 1976 varð hún gjaldkeri félagsins. Næst er það að
Kristín verður varaformaður félagsins árið 1980. Síðan gerist
það að í byrjum árs 1981 fellur frá þáverandi formaður fé-
íagsins, Jón Ingimarsson. Tekur þá Kristín við starfi hans.
Við kosningu í stjórn verkalýðsfélaga er viðhöfð svokölluð
listakosning. Lagður er fram listi á vegum stjórnarinnar og
auglýst eftir mótframboðum. Er ákaflega fátítt að slíkur listi
komi fram vegna þess m.a. að það þarf mikinn fjölda fólks á
listana, auk stuðnings ákveðins fjölda félagsmanna. Fram
hefur komið óánægja á meðal félagsmanna verkalýðsfélag-
anna með þetta kosningafyrirkomulag, sem þykir nokkuð
þungt í vöfum.
„Jú, það er rétt, það eru margir óánægðir með þetta fyrir-
komulag. En það er svo undarlegt að menn eru að mörgu
leyti hræddir við við að breyta þessu og þá einkum í slærri
félögum. Aðalástæðan er sú að það getur valdið erfiðleikum
ef skipt er um alla aðila í stjórninni, ef í stjórn setjast ein-
göngu nýir menn, því reynslan er dýrmæt. Hins vegar á að
vera hægt að breyta þessu ef vilji er fyrir því.“
Árið 1982 er nýjum lista stillt upp og er Kristín á þeim lista
formaður. Auglýst hafði verið eftir listum, en enginn komið
fram. „Mér fannst afskaplega erfitt að taka við þessu starfi.
Hvers vegna? Mér fannst ég ekki nógu vel að mér í verka-
lýðsmálum til að taka að mér þessa ábyrgðarstöðu, auk þess
sem raunverulega þurfti meira en meðalmanneskju til að
geta fetað í fótspor Jóns. Hann hafði stýrt félaginu af rögg-
semi mikilli í áratugi og gjörþekkti að mér fannst alla innviði
verkalýðshreyfingarinnar.
Jú, vissulega var þetta erfitt í byrjun. En það kom fljótlega
í ljós hversu marga og trausta vini Jón átti og ég fékk að
njóta þess. Þannig að þetta gekk upp með góðra manna hjálp
vil ég segja.“
- En það var erfitt að byrja?
„Alveg skelfilegt! Það þurfti mikla trú á sjálfan sig fannst
mér til að byrja með. En þetta gerðist nú bara eiginlega af
sjálfu sér, ég átti enga undankomuleið. Ég hefði eflaust reynt
að stinga af, hefði færi gefist á því.“
- Þegar þú lítur yfir farinn veg, hverju finnst þér Iðja helst
hafa áorkað félagsmönnum sínum til handa?
„Ég man það að í samningum árið 1980 þá náðum við
nokkuð hagstæðri breytingu á veikindarétti fyrir okkar fólk
sem vann hjá Sambandinu og Kaupfélaginu. En þessi breyt-
ing var fólgin í lengingu veikindaréttar, þannig að hefði fólk
unnið eitt ár eða lengur hjá þessum fyrirtækjum átti það rétt
á fjögurra og hálfs mánaðar veikindatímabili, kæmi slíkt
upp.“
- Þú sagðir áðan að þér hafi ekki fundist þú nógu vel að
þér í verkalýðsmálum til að byrja með. Er það ekki stað-
reynd að verkalýðsmál öll eru óþarflega flókin?
„Þau eru auðvitað óskaplega umfangsmikil og þetta verður
ekki lært á stuttum tíma. Maður er alltaf að læra.
Jú, jú, það koma tímar sem manni finnst allt vonlaust og
að enginn árangur náist. Þá langar mann mest að stinga
hausnum undir kodda. En sem betur fer eru líka bjartari
tímar, þegar manni finnst sem einhver áfangi hafi náðst. En
það er staðreynd að við vitum ósköp vel hvaða kjör okkar
fólk býr við. Mér sárnar skilningsleysi forráðamanna þjóð-
félgsins, það vita allir hversu kröpp kjörin eru og þau hafa
versnað upp á síðkastið. Alls staðar getum við séð stórfellda
eignaupptöku hjá fólki sem er að reyna að koma sér þaki yfir
höfuðið. Ég myndi vilja fá uppskrift frá forráðamönnum
þjóðfélagsins um hvernig hægt er að ætlast til að fólk lifi á
18-20 þúsund króna mánaðarlaunum. Það er því miður stað-
reynd að fólk hefur þessi laun og ég get ekki gefið fólki þessa
uppskrift. Það væri ekki vanþörf á að fá skýringu stjórnvalda
á hvernig hægt er að ætlast til að fólk skrimti af þessum laun-
um.
Það fer auðvitað ekki hjá því að oft finnst manni ákaflega
vonlaus barátta þegar verið er að þræta um tveggja til þriggja
prósenta kauphækkun ofan á þessi lágu laun. Slík hækkun
hefur bara ekkert að segja.“
- Hvað með svokallaðan lífskjarasamning?
„Það má vel vera að hægt sé að gera lífskjarasamning þeg-
ar sæmilega vel árar. En eins og ástandið er í dag þá finnst
mér það vonlaust. Það er bara ekki hægt að tala um lífskjör
hjá mörgum hópum þjóðfélagsins, þannig að lífskjarasamn-
ingur á ekki við í dag.“
- Hvað er þá til ráða?
Það þarf að stokka þjóðfélagið alveg upp. Málin hafa æxl-
ast þannig að ráðamenn telja að ekki sé hægt að auka kaup-
mátt svo nokkru nemi, þannig að ég sé ekki annað ráð en að
stokka alveg upp á nýtt.“
- Er það ekki þrautin þyngri?
„Vissulega. Og kannski ekki margir sem hafa áhuga fyrir
því. Þannig að við getum líklega ekki vænst þess á næst-
unni.“
Kristín hefur setið í miðstjórn Alþýðusambands íslands
síðan árið 1984, eða frá því á síðasta þingi. í miðstjórn
ASI er 21, þar af eru 7 konur. Á síðasta ÁSÍ þingi var fjölg-
að í miðstjórninni, áður sátu þar 15 manns, þar af aðeins 1
kona. Er það satt, að fjölgunin hafi fyrst og fremst verið
vegna þess að karlar vildu ekki standa upp fyrir konum sem
sóttu á að komast í miðstjórnina?
„Það er sjálfsagt angi af þessu. Karlarnir vildu ekki missa
sæti sitt. En þetta var kallað öðru nafni. Hins vegar er það
ekkert óeðlilegt að fjölgað sé í miðstjórninni, því stöðugt
fjölgar félögum í samtökunum og það er því alls ekki óeðli-
legt að þeir fái sinn fulltrúa í miðstjórnina.
Jú, það er allir fundir haldnir í Reykjavík og þeir eru hálfs-
mánaðarlega. Vissulega er þetta dýrt fyrir verkalýðshreyfing-
una, en ég vona svo sannarlega að það skili árangri. Lands-
byggðarfólk verður að eiga þess kost að vera með og taka
ákvarðanir. Það má ekki eingöngu láta höfuðborgarbúum
það eftir.
Þetta starf er mikið til fólgið í ferðalögum og maður getur
orðið óskaplega þreyttur. Það er líka oft á tíðum leiðinlegt
að hanga í Reykjavík. Maður getur orðið býsna einn þar.“
Allar samningaviðræður á vegum Alþýðusambandsins
hafa farið fram í Reykjavík, en að sögn Kristínar hefur Iðja
alltaf samið að hluta heima í héraði og þá við Vinnumála-
samband samvinnufélaganna. Þar hefur verið samið um
ýmis sérákvæði, og eins hefur verið gengið frá öllum bónus-
samningum hér heima.
Kristín er varaformaður Landssambands iðnverkafólks,
tók við því starfi árið 1982. Því sæti tók hún við af fyrrver-
andi formanni Iðju, Jóni Ingimarssyni, en hann hafði verið
varaformaður Landssambandsins frá upphafi.
„Hlutverk Landssambandsins er að vinna að málefnum og
hagsmunum ófaglærðs fólks sem vinnur í iðnaði. Það eru
ýmis stór stéttarfélög vítt og breitt um landið sem eiga full-
trúa í Landssambandinu. Stærst eru Iðja í Reykjavík og á
Akureyri. Síðan eru deildir víða urn landið. Jú, ég vil meina
að með Landssambandinu getum við unnið gagn. Á þingurn
kemur saman fólk úr ýmsum byggðarlögum. Það eru yfirleitt
sömu vandamálin sent verið er að fást við og það er ágætt að
koma saman og bera saman bækur sínar og sjá hvað er til
bóta. Það eru um fimmtíu manns sem sitja þessi þing, en það
er mjög heppileg stærð, einkum með hliðsjón af því að fólkið
kemur víða af landinu.
Það vinnur ófaglært fólk í iðnaði út um allt land, en það er
útilokað að stofna sér verkalýðsfélög í kringum hvern stað.
Það skilar sér rnun betur að stofna smærri deildir, vera með
minni einingar. Of stór verkalýðsfélög geta orðið of þung í
vöfum. Verða of mikið bákn. Jú, vissulega eru verkalýðsfé-
lögin dálítið bákn núorðið. Áður fyrr komst bókhald félag-
anna nánast fyrir í vasa, en nú eru félögin orðin stór og þeini
fylgja ýmsir sjóðir. Veltan er mikil og allt er bókhaldsskylt,
þannig að mikil vinna skapast á skrifstofum félaganna. En
með tölvusamvinnu stéttarfélaganna ætti þetta allt að verða
auðveldara en kallar að vísu á ný vinnubrögð."
Þá víkjum við talinu að konum og verkalýðshreyfingu.
„Konur eru enn í minnihluta innan stjórnar verkalýðs-
hreyfingarinnar, en þær sækja á. Það er nærtækast að taka
dæmi úr stjórn Iðju, en í henni sitja þrjár konur af fimm
mönnum í stjórn. Þetta er mjög eðlileg samsetning ef miðað
er við kynskiptingu í félaginu. En almennt þá þokast þetta í
rétt átt. Manni virðist þó stundum sem það þokist hægt, en
samt...
Ég held að aðalskýringanna sé einfaldlega að leita til þess
að konur eru almennt hógværar og þær hafa ekki haft of mik-
ið sjálfstraust. Sjálfsagt hafa þær ekki talið sig ráða við þessar
ábyrgðarstöður. Svo eru þær bundnar heimilum og það kost-
ar mikla vinnu að sitja á fundum og taka þátt í starfi verka-
lýðsfélaganna. Heimilin sitja þá á hakanum, sem er auðvitað
ekki nógu gott.“
- Nú heyrist oft að hinn almenni félagsmaður taki ekki
mikinn þátt í starfi verkalýðsfélaganna. Á það við um Iðju?
„Það á við, já, því miður. Það er að manni finnst æði mikil
félagsdeyfð hér meðal hins almenna félagsmanns. En hér
starfar góður kjarni og það er mikils virði. Það er einnig
mikilvægt að trúnaðarmenn á vinnustöðum séu virkir. Það
hefur mikið að segja í öllu félagsstarfi. Trúnaðarmenn eru
tengiliðir á milli vinnustaða og stjórnar og ég hef fundið það
að ef trúnaðarmenn eru virkir í starfi þá gengur allt starf mik-
ið betur.“
- Það mæta fáir á fundi verkalýðsfélaganna, hverju er
þessi fundardeyfð að kenna? Hefur fólk ekki trú á verka-
lýðsfélaginu sínu?
„Það er sjálfsagt hluti af skýringunni. En það eru margir
samhangandi þættir sem ég hygg að þessu valdi. Vinnutími er
langur og þegar heim er komið taka heimilisstörfin við. Fólk
hefur þá hreinlega enga orku til að fara út og sitja fundi. Svo
þykir sumum sem þeir hafi engin áhrif á það sem gerist á
fundum verkalýðsfélaganna. Að það skipti ekki máli hvort
þeir sitji fundi eða ekki. Þetta er reginmisskilningur. Auðvit-
að er best að fá sem flesta til að taka þátt í umræðum og
heyra sem flest sjónarmið. Ef hinn almenni félagsmaður vill,
þá getur hann haft áhrif á stefnu og gerðir félagsins.“
Verkalýðsfélagið Iðja á Akureyri verður 50 ára í mars.
Fyrirhugað er að minnast afmælisins á myndarlegan hátt þeg-
ar þar að kemur. Aðalhvatamaður að stofnun félagsins var
Jón Hinriksson, en það að stofna verkalýðsfélag fyrir 50
árum kostaði hann vinnuna. Á fyrstu árum félagsins var það
of vanmegnugt til að geta varið hann. „Það voru vinnuveit-
endur sem stóðu í veginum á þessum árum. Það kostaði mikil
átök og baráttu að stofna félagið. Árið 1936 töldu menn að
liðinn væri sá tími að ekki væri hægt að stofna verkalýðsfé-
lag. Af gömlum fundargerðarbókum getur maður ráðið að
það fólk sern stóð að stofnun félagsins hafi verið ótrúlega
kjarkmikið. Þetta fólk átti yfir höfði sér brottvikningu úr
starfi og það voru engar atvinnuleysisbætur á þessum árum.
Þannig að missti fólk vinnuna var hungurvofan ekki langt
undan.
Það voru um 100 manns sem unnu í iðnaði á þessum tíma,
flestir á Skinnaverksmiðju Sambandsins og á Skóverksmiðju
Kvarans og einnig voru nokkrir sem unnu að ullariðnaði. Nú
eru um 900 manns í félaginu, flestir á Akureyri, en það eru
einnig nokkrir á Dalvík. Um 100 manns eru eldri félagar sem
hættir eru störfum, en af þeim 800 sem starfandi eru þá eru
560 rnanns starfsmenn Sambandsverksmiðjanna.
Af gömlurn fundargerðarbókum sér maður að mikið er tal-
að um að bæta aðbúnað, það er rauði þráðurinn í
fundargerðum fyrstu áranna. Það er skemmtilegt að glugga í
þessar görnlu fundargerðarbækur, það hefur verið mikið fjör
á fundum í félaginu. Yfirleitt fékk fólk sér snúning að fundi
loknum. Það er spurning hvort við ættum að taka það upp
nú í dag, að bjóða fólki upp á dans að loknum fundum. Það
gæti orðið til að draga úr deyfð félagsmanna að sækja fundi!"
Það er komið að lokum samtals okkar Kristínar, við spyrj-
unt að lokum hvort henni hafi dottið það í hug, er hún ung
konan vann á saumastofum, að hún yrði formaður verkalýðs-
félagsins síns?
„Oðru nær, ég hefði margsvarið fyrir það. Ég hef að vísu
alltaf haft áhuga á verkalýðsmálum, en óraði ekki fyrir að
málin tækju þessa stefnu. En maður sér ekki allt fyrir...
-mþþ