Dagur - 17.01.1986, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - 17. janúar 1986
tíðarandinn
Matur er
mannsmsmegin
Nú á þessum síðustu og verstu
tímum, þegar aukakílóin þrýst-
ast út í fötin eftir matarsvall há-
tíðanna, er ekki undarlegt að
matur sé manni hugstæður -
jólabragðið enn í munninum.
Umsjónarmaður „Tíðarand-
ans“ skokkaði (takið eftir því)
léttfættur á Amtsbókasafnið og
sökkti sér niður í matarupp-
skriftir fornar sem nýjar. Er
starfsemi munnvatnskirtlanna
tók að aukast um of, var flett
upp í bók Jóns Óttars Ragnars-
sonar „Næring og heilsa“ og
lesið um hitaeiningar, offitu og
hjartasjúkdóma og matarlystin
hvarf eins og dögg fyrir sólu.
í þeirri góðu bók segir m.a.
að vitneskja um mataræði
landsmanna hafi aðallega kom-
ið úr tveimur könnunum, könn-
un Manneldisráðs á árunum
1939-1940, og neyslukönnun
Hagstofu íslands árið 1965.
Þessar kannanir sýndu að
u.þ.b. helmingur af hitaeining-
um fæðunnar er úr jurtaríkinu
og um helmingur úr dýraríkinu.
Yfir 50% af matnum eru inn-
lendar landbúnaðar- og sjávar-
afurðir. Afgangurinn er innflutt-
ar matvörur.
Einnig kom fram í bókinni að
(slendingar borða hreint ótrú-
lega mikið magn af sykri árlega,
og allt of mikið af feitmeti. Hins
vegar hefur grænmetisát
landsmanna aukist til muna,
sem og neysla á grófu korni og
er það vel.
Tittnefndum umsjónarmanni
fannst tilvalið að bjóða lesend-
um upp á að reyna nokkrar
uppskriftir sem líklega eru flest-
um gleymdar í dag. Heiti rétt-
anna eru með eindæmum
skemmtileg, Meykt grænkál,
Rauðavínsbýtingur, Bóghveiti-
grjónagrautur, og Spánskir syk-
urhringir (til að stunda bakstur
þeirra er hentugt að eiga
hænsnabú). Þessar uppskriftir
er að finna í bók sem ber hið
sígilda heiti „Ný matreiðslubók"
en hana skrifaði heiðursmad-
daman Þóra Andrea Nikólína
Jónsdóttir árið 1858.
Til samanburðar birtist hér
nýleg uppskrift eftir matkrákuna
kunnu Jóhönnu Sveinsdóttur,
sérdeilis Ijúffeng kálfalifur í app-
elsínusósu.
Til að sýna fram á að sumir
hlutir standa fyrir sínu í tímans
rás er svo uppskrift af grautar-
lummum úr „Kvennafræðara"
Elínar Briem frá árinu 1889.
Lummur þessar eru fádæma
vinsælar á mörgum heimilum.
Auk alls þessa fylgja tvö
gagnleg húsráð úr bók Þóru
Andreu Nikólínu.
Njótið vel.
Sigríður Pétursdóttir.
Hrísgrjónalummur
30 kv hveiti,
20 kv sykur,
1 pd hrísgrjónagrautur,
mjólk,
2 egg,
2 kv kanel.
Saman við grautinn skal hræra
hveitinu, kanelnum og sykrin-
um, því næst eggjunum, og
seinast ögn af mjólk, ef deigið
er of þykkt til að baka úr því
þykkar lummur. Úr þessu deigi
má baka eplaskífur, en láta þá
ögn af lyptidupti í hveitið.
Húsráð
Að ei sjóði upp úr potti
Þegar maður verður að hlaupa
frá pottinum þarf ekki annað en
fleygja í dálitlum bita af Sveiss-
arosti, og sýður þá ekki upp úr.
Hjartarsalt
Þetta ósaknæma efni til að koma
kökum til að lypta sjer fæst
keypt á apóthekinu malið í
dupt. Vilji maður steyta það
sjálfur, verður að brúka trje-
mortjel.
Kálfalifur í
appelsínusósu
Undirbúningstími 20 mín. -
steikingartími 10-15 mín.
Þetta er einn af mínum uppá-
haldsréttum og ég efast um að
ég eigi nógu sterk lýsingarorð til
að berja hann lofi, eins máttlaus
og þau eru orðin nú til dags. Ég
læt mér nægja að segja að
hann sé hreint frábær! Upp-
skriftin er frönsk, og miðast við
fjóra.
700-800 g kálfalifur,
4 msk. hveiti,
u.þ.b. 40 g smjör,
V2 tsk. strásykur,
majoram (marjoram, marjo-
laine),
salt og pipar,
2 appelsínur,
21/2 dl af ferskum appelsínu-
safa,
1 'Æ msk. maísmjöl eða hveiti,
6 msk. rjómi.
Afhýðið appelsínurnar og fjar-
lægið vandlega allt hvítt utan af
þeim. Skerið þær í sneiðar ekki
of þunnar. Hreinsið burtu himn-
una utan af lifrinni, sinar sömu-
leiðis. Skerið hana í þunnar
sneiðar, þversum eða langsum,
og reynið að hafa þær sem jafn-
þykkastar. Veltið þeim síðan
upp úr hveiti. Bræðið smjörið á
pönnu, steikið lifrarsneiðarnar
við vægan hita í nokkrar mínút-
ur á hvorri hlið, piprið þær
beggja vegna og verið óspör á
marjoramið, sem er milt krydd
og nokkuð sætt, og fer einstak-
lega vel við lifur. - Meðan á
steikingu stendur vætlar blóð-
leitur vökvi úr lifrinni, en þið látið
ykkur hvergi bregða. - Það er
smekksatriði hversu lengi þið
steikið lifrina og tíminn fer líka
eftir þykkt sneiðanna. Gætið
þess aðeins að lifrin þorni ekki,
ég mæli með henni Ijósrauðri
að innan. Skerið ykkur bara bita
af og til og athugið málið. Þegar
lifrin er steikt setjið þið hana á
djúpt fat, sem má gjarnan hita
áður, og lok yfir svo lifrin kólni
ekki á meðan þið búið til sós-
una. Velgið nú appelsínusneið-
arnar í potti eða á pönnu, hellið
appelsínusafanum yfir og setjið
út í hálfa teskeið eða svo af
sykri. Hrærið eða hristið vel
saman rjóma og maísmjöl og
þykkið sósuna með þeirri
blöndu. Hellið sósunni yfir lifrina
og berið fram ásamt kartöflu-
stöppu.
Ath.: Best fer á því að hver og
einn salti lifrina að vild þegar
hún er komin á diskana.
Meykt grænkál
Fyrst skal taka kúfaðan djúpan
disk af kálinu, sem rífa skal frá
leggjunum, og meyrsjóða í
vatni með dálitlu af salti, og
færa kálið síðan upp i pjátur-
sáld. Svo skal hnoða vel saman
3 lóð af þvegnu smjöri, dálítið af
hveiti og ögn af múskatsblómi,
og sjóða út í 1/2 pela af kjötsoði.
Þá skal láta kálið út í seyðið,
byrgja það og hleypa suðu upp
á yfir glæðum. Pottinn verður
að hrista við og við, svo að kálið
festist ekki við.
Rauðavíns býtingur
1/2 pottur af rauðavíni er soðinn
með 4 lóðum af sætum söxuð-
um möndlum, 2 lóðum af bitrum
steyttum möndlum, 10 lóðum af
sykri og ögn af rifnum sítrónu-
berki og steyttu vanille. 1/2 pd
af sagógrjónamjöli er svo hrært
út í 1/2 pott af rauðavíni, og
hrært gætilega saman við hitt
vínið þegar það sýður. Þegar
þetta allt er búið að sjóða 10
mínútur, skal taka það af eldin-
um, láta saman við 12 eggja-
blóm, og hræra svo í 1/2 stund.
Seinast er hvítan úr eggjunum
þeytt og látin saman við. Að því
búnu er allt látið í mótið. Suðu-
tíminn 21/2 stund. Kryddflauta
ídýfa á bezt við. - Handa 10.
Bóghveitigrjóna -
grautur
úr mjólk:
Út á 4 potta af sjóðandi mjólk er
kastað % potti af góðum grjón-
um og hrært í þangað til aptur
sýður. Grauturinn verður að
sjóða 2 stundir og á iðuglega að
hræra í. Útálát: helzt sætt öl. -
Handa 6.
Spánskir
sykurhringar
20 harðsoðin eggjablóm skal
steyta smátt, hræra svo í sund-
ur í 20 hráum eggjablómum, og
elta síðan saman við þetta sínu
pundinu af hverju, flórmjöli,
sykri og þvegnu smjöri, og rifn-
um berki af 2 sítrónum. Þegar
búið er að elta deigið vel, skal
búa til úr því smáhringa, dýfa
þeim öðru megin upp úr þeyttri
eggjahvítu með stórsteyttu
sykri í, og bakað svo Ijósbrúnar.
Verða um 60 kökur.
^vísnaþáttur
Þá koma vísur sem til urðu hjá mér
að Dvalarheimilinu Hlíð Akureyri:
Henti oft að aðgát hvarf
er ég vanda mætti.
Nú vill létt og lítið starf
lenda í undandrætti.
Hafa vitrir, hér og þar
hyggni talið ringa
að eyða töfrum æskunnar
á unga vitleysinga.
Engin þörf er æskulýð
alls hins besta njóta.
Geyma átti ellitíð
ævintýra kvóta.
Víst ég hefði viljað sjá
vorsól þess er lifir,
heldur en að horfa á
húmið færast yfir.
Líklega má kenna næstu vísu við
„gálgahúmor“, en hún varð til í
Dvalarheimilinu Hlíð á liðnu
hausti, þá mjög var rætt um fjár-
pestir og niðurskurð:
Hér angrar fjölmargt ellimóðan lýð,
en einkum riða, garnapest og mæði,
því búpeningur bæjarins í Hlíð
hann býr á pestaniðurskurðarsvæði.
Pá koma þrjár vísur sem háöldruð
húsmóðir úr Hörgárdal sagði mér
og hafði hún lært þær í æsku. Vil ég
bjarga þeim frá gleymsku. Prests-
sonur frá Myrká varð úti á leið frá
Hólum. Vitjaði hann unnustu sinn-
ar og kvað:
Lykkja varð á leiðinni,
lengjast tóku stundir.
Hörgárdals á heiðinni
hvíli ég snjónum undir.
Ekki munu allir sammála því sem
haldið er fram í næstu vísu:
Draumar Ijúga ærið oft.
Enginn haldi þeim á lofti,
né setji það í sinnurann
þó sviplegt beri fyrir mann.
Mér er ekki ljóst hvort næsta vísa
er mannlýsing ein, eða skamma-
vísa:
Pú ert maður makalaus,
mögnuð er hver taug og liður.
Hefur góðan gáfuhaus,
en Guði tókst með hjartað miður.
Það mun hafa verið fyrir síðustu
aldamót, að umkomulaus kona á
Akureyri skaut þessari vísu að
efnabónda sem var að stríða henni
og hreykja sér:
Víst er ég snauð af veraldar auð,
vafin eymd og sútum.
En síst hef ég brauð í sultarnauð
sótt til Árna á Skútum.
Ólína Jónasdóttir, skáldkonan skag-
firska, kvað:
Hafir þú um kyrrlátt kveld
kysst og faðmað svanna
verður hlýtt við arineld
en durminninganna.
Lára Árnadóttir á Húsavík orti svo:
Visið laufblað, von sem dó
veldur trega sárum.
Það er gott að geta þó
glaðst í liðnum árum.
Merk kona sagði mér þessa vísu og
mun hún vera eftir Hannes Haf-
stein:
Taktu ekki níðróginn nærri þér.
Það næsta er gömul saga,
að lakasti gróðurinn ekki það er
sem ormarnir helst vilja naga.
Ungar og ærslafengnar stúlkur
báðu Jón Þorsteinsson skáld á
Arnarvatni, að gera nú skemmti-
lega vísu. Jú, reyna mátti það:
Jón
Bjarnason
frá Garðsvík
skrifar
Til þess sem er minnimáttar
mannkærleikans þel ég ber.
Það er einkum þegar náttar
þetta vakir fyrir mér.
Þá leyfi ég mér að birta vísur eftir
Jóhannes Jónsson að Hlíðarseli í
Fellum austur. Hann var kunnur
hagyrðingur, fæddur 1862. Vorvís-
ur:
Varpa hýði blómin blíð,
burtu skríður snærinn.
Yfir fríða fjallahlíð
flögrar þýði blærinn.
Lóan kær er komin nær,
kveðnar færir bögur.
Unaðsblær á öllu hlær.
Áin tær og fögur.