Dagur - 13.02.1987, Blaðsíða 9

8 - DAGUR - 13. febrúar 1987
13. febrúar 1987 - DAGUR - 9
„í raun axlar faðirinn
ehki þá ábyrgð sem honum ber“
- segir Rahel Sigurgeirsdóttir í opinskau helgarviðtali
Að þessu sinni höfum við fengið 25 ára gamla
einstæða móður með tvö börn í helgarviðtal.
Hún býr í leiguíbúð á Akureyri. Oft hefur verið
talað um kjör einstæðra foreldra og erfiðleika
þeirra í lífsbaráttunni og vildum við af eigin
raun kanna það hvernig þjóðfélagið býr að
þessum stóra hópi. Einstæðir foreldrar, sér-
staklega mæður, er stór, umtalaður þjóðfélags-
hópur sem vekur ýmsar tilfinningar í brjósti
manna, allt frá innilegri vorkunn niður í
svörtustu fyrirlitningu í versta falli.
Aðbúnaður einstæðra mæðra
er auðvitað ærið misjafn. Sumar
eiga kost á ríkulegri aðstoð frá
foreldrum og ættingjum, aðrar
ekki. Atvinnu- og húsnæðismál
birtast þeim í ýmsum myndum
rétt eins og hjá öðrum. Þjóðfé-
lagið á hins vegar lög sem ná yfir
þennan hóp, lög sem eru
umdeild, réttlát og ranglát í senn.
f einfaldri mynd eru þetta lög
sem hvetja einstæðar mæður til
að fara út á vinnumarkaðinn og
koma börnunum fyrir á dagheim-
ilum, lög sem taka síðan til baka
hluta af tekjum mæðranna í
skatta eða með skerðingu barna-
bóta. Þannig leit þetta að
minnsta kosti út frá sjónarhóli
Rakelar Sigurgeirsdóttur þegar
henni gafst færi á þokkalegum
tekjum. En hún var fyrst spurð
um aðstæður sínar þegar hún
varð ófrísk í fyrra sinnið:
„Mikið áfall í fyrstu“
„Ég var í þriðja bekk Mennta-
skólans og Telma Eir fæddist í
mars ’83, rétt fyrir páskafrí. Ég
hætti alveg að vera í skólanum
eftir að hún fæddist, sótti bara
stærðfræðitíma sem var fag sem
ég hafði fallið í. Nú, það sást
fljótlega á einkunnum en þetta
hafðist samt.“
- Petta hafa auðvitað verið
geysileg viðbrigði fyrir þig?
„Já, það hafði aldrei hvarflað
að mér að fara að eignast barn.
Ég var engin barnagæla, forðað-
ist barnavagna og tilhugsunin um
fæðingu, brjóstagjöf og annað
var mjög fjarlæg. Og þegar það
var Ijóst, strax á meðgöngunni,
að ég yrði ein með þetta barn var
það mikið áfall í fyrstu. Aldrei
hafði mér dottið í hug að ég ætti
eftir að verða einstæð móðir. Ég
var því ansi niðurdregin á þessum
tíma, enda ófrískar konur mjög
viðkvæmar.“
- Kom aldrei til mála að búa
með föðurnum?
„Fyrst hugsaði ég sem svo að
nú færum við í sambúð og mynd-
um ala upp barnið, hjálpast að og
slíkt. Hugsaði alltaf um okkur
sem þrjú. En fljótlega kom það á
daginn að um slíkt yrði ekki að
ræða og eins og ég sagði var það
töluvert sjokk. Faðirinn hefur
reyndar aldrei skipt sér af
Telmu."
- En ef við víkjum aftur að
skólanum Rakel, þá minnir mig
að reglur um mætingar hafi verið
ansi strangar. Kom þetta ekki illa
við þig?
Bæði og, það urðu konrektor-
skipti á þessum tíma. Tómas Ingi
Olrich sem var að sögn ægilega
strangur, reyndist mér mjög vel.
Hann samþykkti að ég færi á
frjálsa mætingu eins og ástatt var.
Þegar Jóhann Sigurjónsson varð
konrektor bjóst ég við að hann
leyfði mér það einnig fyrst ég var
komin með barn en þá voru við-
brögð hans: „Hva, getur mamma
þín ekki passað?" Eins og hún
þyrfti ekkert að vinna. Foreldrar
mínir voru reyndar nýlega skilin
á þessum tíma. Ég sagði honum
að ég hefði ekki efni á því að
borga dagmömmu í heilan
mánuð, en hann vildi að ég mætti
fullkomlega í skólann þannig að
úr þessu varð dálítið þjark. Það
varð úr að ég mætti þrjá daga í
viku.“
„Lyktin loddi við mann“ ,
- Hvar bjóst þú þegar Telma
fæddist?
„Ég bjó fyrst hjá móður minni,
en flutti eftir 3. bekk til pabba í
Stapasíðuna. Hann borgaði leigu
og slíkt, lánaði mér bílinn og
hjálpaði mér eftir getu og ég
„Þarna voru 43 sem sóttu um 11 íbúðir og ég var ekki nógu illa stödd.“
borgaði mat. Ég vann hálfan dag-
inn yfir sumarið, gat ekkert lagt
fyrir og þurfti að taka bankalán
„Arátta hjá þjóðfélaginu að reka alla
„Síðan er verið að tala um að konum
út á vinnumarkaðinn,“ segir Rakcl.
væri nær að vera heima hjá börnum
sinum.
og fá lán hjá ættingjum til að
borga dagmömmunni og fleira.
Ég var ákveðin í að klára skól-
ann en það var dýrt því ekki átti
maður kost á námsláni eða ann-
ari fyrirgreiðslu. Ég varð síðan
stúdent frá M.A. ’84.“
- Var það þá sem þú fórst út á
hinn almenna leigumarkað með
Telmu?
„Já, þá fórum við í þessa íbúð
hér í Skarðshlíðinni og reyndar
leigði vinkona mín með okkur
þar til Tinna Eik fæddist í júlí
’86. Síðan þá hef ég verið ein
með dætrum mínum. Fyrst þegar
við komum í íbúðina var leigu-
upphæðin 6000 krónur en með
vísitölutryggingu er hún komin
upp í 12.000 krónur núna.“
- En ef við höldum okkur við
árið ’84, hvað gerðir þú um vet-
urinn?
„Ég kenndi í Grunnskóla Dal-
víkur veturinn ’84-’85 og var það
mjög skemmtileg reynsla. Að
vísu var íbúðin ekki sérlega
skemmtileg. Ég var í leiguhús-
næði sem bærinn átti og borgaði
að vísu ekki nema 2000 og upp í
4000 í lokin fyrir þá íbúð, en
samt reyndi ég aö fá því fram-
gengt að þurfa ekkert að borga
fyrir hana.“
- Nú?
„Já, Telma var hjá dagmömmu
og ég fékk ekkert endurgreitt af
dagmömmugjaldinu eins og hér
og mér fannst þetta vera þannig
húsnæði að maður ætti ekki að
þurfa borga neina leigu fyrir það.
Það var lykt af manni, saggalykt,
og hún loddi við mann lengi. Það
var ekki það að húsið væri gamalt
og fúið, þetta var steinhús en
miklar steypuskemmdir og mikill
raki af þeim sökum. Ef maður
ætlaði að negla nagla þarna þá
hrukku þeir bara út úr veggnum.
Þegar ég kom aftur í bæinn fann
ég það vel hvað þetta hafði verið
rosalegt því ég var með þennan
sófa úti á svölum í hálfan mánuð
til að ná úr honum lyktinni."
- En þér hefur líkað vel að
kenna?
„Já, það var mjög skemmtilegt
að prófa það og mér líkaði dvölin
vel fyrir utan húsnæðið. Dalvík
er ágætur staður. Ég hef sjálfsagt
ekki beitt mjög hefðbundnum
kennsluaðferðum, enda ný-
græðingur á því sviði, en ég held
að nemendum og samkennurum
hafi fallið vel við það sem ég var
að gera.“
Barnabæturnar skertar
Rakel og Telma fluttu síðan aftur
í Skarðshlíðina sumarið ’85 og
fór Rakel að vinna hjá launa-
skrifstofum bæjarins þar sem hún
vann þar til Tinna fæddist í júlí í
fyrra. Telma var hjá dagmömmu,
en hún hefur verið hjá dag-
mömmu meira og minna frá
þriggja mánaða aldri. Aldrei á
dagheimili. Rakel hefur því verið
heima með dætrum sínum frá því
að Tinna fæddist og hefur unnið
fyrir sér með því að passa fyrir
aðra líka frá því í september. En
við ræddum fyrst um fæðingaror-
lof og hafði hún þá meðal annars
þetta að segja:
„Þetta er dálítið óréttlátt kerfi.
Ég fékk einhvern hluta af fæðing-
arorlofi þegar Telma fæddist því
ég var í skóla og það telst ekki
vinna. Þá var bara miðað við þær
litlu tekjur sem ég hafði haft
undangengna 12 mánuði, þ.e.
sumarvinnuna. Þetta er dálítið
skrítið. Eins er það til dæmis með
húsmæður í sveit, þær fá ekki
fæðingarorlof því þær eru tekju-
lausar. Þetta hefur kannski
eitthvað breyst eða á eftir að
breytast. Ég vona bara að fæð-
ingarorlofið verði lengt, 3 mán-
uðir er allt of stuttur tími og mun
styttri en við þekkjum frá ýmsum
nágrannalöndum. Þegar Tinna
fæddist fékk ég hins vegar fullt
fæðingarorlof hjá bænum, ég hélt
laununum í 3 mánuði.“
- En nú færðu greitt meðlag
með börnunum og mæðralaun og
einnig barnabætur ef tekjurnar
eru ekki of háar. Hvernig er
þetta kerfi? Er gert nógu mikið
fyrir einstæðar mæður?
„Það eru ýmsir gailar á þessu.
Mér finnst að feðurnir leggi of lít-
ið af mörkum miðað við þá
aðstoð sem þjóðfélagið eða sam-
félagið veitir. Lítill munur er á
mæðralaunum og meðlags-
greiðslum. í raun axlar faðirinn
ekki þá ábyrgð sem honum ber.
Þessu þyrfti að breyta. Og ég fór
flatt á því að treysta á barnabæt-
urnar. Eins og ég sagði þurfti ég
að taka mikið af lánum þegar ég
var að klára skólann því þjóðfé-
lagið reiknar sjálfsagt með að
maður lifi á foreldrum sínum á
þessum tíma. Síðan var ég á tvö-
földum launum um sumarið,
kennaralaunum og hjá bænum.
Þá notaði ég tækifærið til að
greiða skuldir mínar og mér tókst
það en vitanlega gat ég ekki lagt
neitt fyrir. Um haustið á næsta
ári bjóst ég síðan við að fá um
50.000 kr. í barnabætur en ég
fékk varla fimm þúsund kall. Þá
hafði ég haft nógu miklar tekjur
árið áður til þess að barnabæt-
urnar voru skertar. Þetta kom
afar illa við mig. Annars finnst
mér það dálítið óréttlátt kerfi að
fá barnabætur síðustu fimm mán-
uði ársins og ári eftir að barnið
fæðist. Betra væri að þær dreifð-
ust jafnt yfir árið. Ef ég hefði
fengið bætur strax eftir að Telma
fæddist þá hefði ég ekki lent í
þessum vítahring lána.“
„Sumum fannst ég
eitthvað skrítin"
- Hvernig brástu síðan við
þegar þú varðst ófrísk aftur og
hvernig voru viðbrögð annarra?
„Auðvitað er það ekki algengt
að lenda tvisvar í svona „slysum“
eða lenda tvisvar í röð á svona
mönnum. Sumir álitu mig eitt-
hvað skrítna og litu jafnvel niður
á mig fyrir vikið. En ég er sátt við
hlutskipti mitt að þessu leyti að
ég á börn mín ein. Fyrst ég er ein
finnst mér skárra að vera þá
alveg ein heldur en að það séu
einhverjir helgarpabbar með í
spilinu sem bregðast á alla kanta
og allt fer í rifrildi og tæting. Það
fer náttúrlega mjög illa með
börnin. En það að feðurnir skipti
sér ekkert af börnunum er auð-
vitað ekki nógu gott, upp á fram-
tíðina að gera. Það er hins vegar
ekki komin reynsla á föður
Tinnu, hvað hann muni gera.“
- En þetta hlýtur að vera erfitt
á stundum?
„Jú, auðvitað væri betra ef tvö
væru með börnin og gætu þá
skipst á. Þegar öll verk, veikindi
og vökur leggjast á eina mann-
eskju er ekki laust við að maður
verði uppgefinn. Stundum langar
mig að komast út ein, bara í
stutta gönguferð. Það gæti hjálp-
að manni mikið. Og auðvitað
væri gott að fá að sofa annað
slagið, svo maður tali ekki um
það að fá að sofa út.“
- Nú ertþú búin að vera dag-
mamma frá því í september.
Hvernig gengur þetta kerfi?
„Það gæti gengið alveg þokka-
lega. Að vísu virðist þjóðfélagið
stuðla að því að einstæðar mæður
fari út á vinnumarkaðinn og komi
börnum sínum á dagheimili, þær
hafa forgang þar. En ég vildi vera
„Fyrst ég er ein finnst mér skárra að vera þá alveg ein heldur en að það sén einhverjir helgarpabbar með í spilinu.“
hjá börnunum mínum og þá var
bara um tvo kosti að ræða, því
þjóðfélagið gerir ekkert til að
aðstoða þær mæður sem vilja
vera heima hjá börnum sínum.
Ég hefði þá þurft að vinna að
minnsta kosti átta tíma á dag,
borga fyrir börnin á dagheimili
og eftir að hafa borgað húsaleigú
kæmi í ljós að launin væru búin.
Þetta væri líka stöðugur þeyting-
ur frá sjö á morgnana og sjálfsagt
þyrfti maður að eiga bfl. Eg valdi
hinn kostinn og þá var um það að
ræða að gerast dagmamma eða
ráðskona í sveit. Ég sótti um dag-
mömmuleyfi og það kom mér á
óvart þegar mér var sagt á Fé-
lagsmálastofnun að það væri ekki
vaninn að einstæðar mæður gerð-
ust dagmæður. Þarna er enn eitt
atriðið sem bendir til þess að
þjóðfélagið reyni að slíta mæð-
urnar burt frá börnum sínum.
Þetta hafðist í gegn og ég er með
3 börn hjá mér, að vísu sjaldan
öll á sama tíma. Þetta er dálítið
óhagstæð skipting hjá mér pen-
ingalega séð því ég fæ ekki nema
12.000 á mánuði með þessu
móti.“
Húsnæðishrakningar
Þegar samtal okkar heldur lengra
kemur í ljós að Rakel missir
íbúðina 1. apríl næstkomandi.
Það er búið að selja hana. Hún
Rakel með Tinnu og Telmu. Hún vinnur sem dagmamma og er stundum
með þrjú börn auk dætra sinna.
segir þetta eitt af því sem gerir
henni lífið hvað erfiðast. Ef hún
gæti búið með börnum sínum í
tryggu húsnæði, helst eigin, þá
gæti hún unað þokkalega við sitt.
Hún hefur áhuga á því að sinna
dagmóðurstörfum áfram þótt þar
sé vitanlega um krefjandi starf að
ræða. Það gerir henni samt kleift
að vera hjá dætrum sínum. En
hvernig blasir svo framtíðin við
henni, eftir 1. apríl?
„Það er allt óráðið. Ég reyni
hvað ég get að komast í eigið
húsnæði en ég get ekki keypt mér
á almennum markaði. Á sínum
tíma sótti ég um verkamanna-
bústaði í Hjallalundi en fékk
neitun. Ég var ekkert mjög bjart-
sýn en varð þó hvumsa við þegar
neitunin barst. Þarna voru 43
sem sóttu um 11 íbúðir og ég var
ekki nógu illa stödd. Enda spurði
ég þá í kaldhæðni hverju ég þyrfti
þá að bæta við til að fá íbúð. Þá
var mér sagt að ég hefði nógu
marga punkta og nú er ég búin að
sækja aftur um verkamannabú-
staði hérna í Skarðshlíðinni og
það er bara að sjá hvað kemur út
úr því.“
Telma, sem verður fjögurra
ára í mars, er búin að mála marg-
ar fallegar myndir sem hún sýnir
okkur hróðug. Þá fer vagninn á
svölunum á hreyfingu til marks
um það að hin sex mánaða Tinna
Eik sé vöknuð. Rakel tekur hana
inn, klæðir hana úr útifötunum
og skiptir á henni. Stelpurnar
fara að dunda en samtalið heldur
áfram. Ég spurði hana hvort
nokkur tími gæfist til að sinna
áhugamálum:
„Ég hef orðið að aðlaga áhuga-
málin að heimilinu. Ég hef gam-
an að því að sauma, lesa og
semja smásögur fyrir skúffuna.
En það gefst ekki mikill tími til
tómstunda. Ég veit líka að marg-
ar giftar konur verða að binda
áhugamál sín við heimilið þannig
að ég er ekki verr sett en þær.
Hins vegar hafði ég alltaf gaman
af því að fara á hestbak en það
hef ég ekki gert lengi.“
Réttindamissir
- Nú sagðirðu áðan að þú gæt-
ir ekki keypt á almennum hús-
næðisntarkaði, er það vegna
reglna um lífeyrissjóði?
„Já, það er einmitt meðal ann-
ars vegna þess. Sem dagmamma
greiði ég ekki í neinn lífeyrissjóð
og er því réttlaus með öllu. Þarna
komurn við enn að þeirri áráttu
þjóðfélagsins að reka alla út á
vinnumarkaðinn. Og það er eitt
sem mig langar til að taka fram.
Ef einstæð móðir vinnur úti fær
hún 43% endurgreidd af dag-
mömmugjaldi ef hún er með barn
hjá dagmömmu. Ef hún hins veg-
ar kýs að vera heima eins og ég,
þá fær hún ekki neitt. Þarna er
verið að greiða manni upp tekju-
missi eða hvað þeir kalla það og
mér fyndist allt í lagi að þeir sem
vildu frekar vera heima hjá börn-
um sínum fengju einhvern hluta
af þeirri upphæð sem þeir myndu
fá ef þeir ynnu úti. Það er
ekkert stuðlað að því, manni er
ekkert hjálpað til að vera heima.
Þetta finnst mér fáránleg afstaða.
Síðan eru hinir og þessir sem eru
að blaðra um að konur vinni of
mikið úti, þeirn væri nær að vera
heima hjá börnum sínum. Þá
þyrfti ekki að byggja öll þessi
dagheimili og svo framvegis. En
þá væri líka allt í lagi að hjálpa til
dæmis einstæðum mæðrum til
þess, en svona er kerfið.“
- Nú halda sumir að einstæðar
mæður hafi það firnagott.
Kanntu einhverja skýringu á
þessum viðhorfum?
„Ég hef stundum heyrt þetta.
Einstæðar mæður hafi það mjög
gott og þurfi ekki að vera kvarta.
Þær eiga að vera með alls konar
styrki og aðstoð, forgang á flest-
um sviðum og ég veit ekki hvað.
Sjálfsagt eru til einstæðar mæður
sem hafa það ágætt, rétt eins og
annað fólk, en megin þorrinn
hefur það ekki gott. Það er ég
viss um. Og hver er mælikvarð-
inn á það hvort fólk hafi það
gott? Éru það peningarnir sem
það hefur á milli handanna, er
það sá tími sem það hefur fyrir
börnin sín, tíminn sem það hefur
út af fyrir sig eða hvað? Ég er
ekki að gráta út af einhverjum
peningum sem ég missi af. Ég
met það meira að fá að vera með
börnum mínum og ég vildi óska
þess að manni væri gert það
kleift."
Ýmislegt fleira bar á góma í
samtali okkar. Meðal annars
sagði Rakel að meðan kerfið væri
svona væri ekki nema von að ein-
stæðum foreldrum og þá sérstak-
lega einstæðum mæðrum fjölg-
aði. Faðirinn sleppur með lágar
meðlagsgreiðslur og þar af er
helmingurinn af þeim frádráttar-
bær til skatts. Þeir eru því ekki
kallaðir til ábyrgðar heldur lendir
hún meira á þjóðfélaginu.
„Manni finnst að þjóðfélagið gæti
einhvern veginn spyrnt á móti
þessari þróun með því að þeir
sem svíkjast undan eða hvað
maður á að kalla það, væru gerð-
ir ábyrgari. Þeir geta í rauninni
sloppið alit of vel,“ sagði Rakel.
Dagur var að kveldi kominn og
tímabært að kveðja Rakel og
dætur hennar. Án efa hefði mátt
draga fleiri atriði fram í dagsljós-
ið en ekki er svigrúm fyrir slíkt
að sinni. Umræðan mun samt
halda áfram og verður hún von-
andi til að leysa einhvern vanda.
SS
KONA:
Samviskubit eftir eina nótt.
Forsmáð, ein - ólétt.
Kvíðandi um framtíð:
„Hvernig mun okkur reiða af?“
MAÐUR:
Ánægður eftir eina nótt.
Hetja, glaður - heimskur.
Hugsandi með sér:
„Mig stenst engin kona. “
BARN:
Varð til eftir eina nótt.
Hikandi, grátandi - nýtt.
Spyrjandi sjálft sig:
„Atti mamma mig ein?“
Rakel
Myndir og texti: SS.