Dagur - 02.07.1988, Side 11

H
af erlendum vetfvangi
8861 ;!úi .£ - RU0AO - OS
2. júlí 1988- DAGUR - 11
r--------------------------------------------------------------------------
S«ðra«ír ámtir
á norðurslóðum
- Jurtir ræktaðar án moldar
Með því að beita sömu tækni og Babyloníumenn
forðum daga, þegar hangandi skrautgarðar þeirra
urðu eitt af sjö furðuverkum veraldar, uppskera
menn í Skotlandi nú nýtt grænmeti og hitabeltis-
ávexti allan ársins hring. Vatn leikur um rætur jurt-
anna.
Það hljómar lyginni líkast að
láta sér detta í hug að rækta sítr-
ónur, appelsínur, greipávexti og
banana í norðvesturhluta
Skotlands, því að þar er bæði kalt
og rigningasamt og vindar næða
um landið. En þetta hefur
Skotanum Robert Irvine tekist í
byltingarkenndu gróðurhúsi í
þorpinu Achiltibuie á skosku
ströndinni.
Fyrstu jarðarberin hjá honum
þroskast í þriðju viku apríl, en
það er fullum tveimur mánuðum
fyrr en jarðarberjaræktendur á
Suður-Englandi geta farið að tína
berin sín.
Enn sem komið er hafa ban-
anatré hans ekki borið ávexti, en
þau eru orðin þriggja metra há á
aðeins einu ári og nú er meðal-
vöxturinn 10 sentimetrar á dag.
Og svo er enga mold að finna í
gróðurhúsi Roberts Irvine.
Þetta er gróðurhús fyrir vatns-
ræktun, þ.e.a.s. jurtirnar vaxa í
næringarvökva.
Vatnsræktun er ekki ný af nál-
inni. Babyloníumenn byggðu á
grundvallaratriðum hennar, þeg-
ar þeir byggðu sína hangandi
garða, eitt af sjö furðuverkum
veraldar. En sú hugmynd að
rækta jurtir án jarðvegs svo langt
í norðri virtist fjarstæðukennd.
Achiltibuie er á 58. breiddar-
gráðu, álíka norðarlega og Krist-
jánssandur í Noregi. Það er svo
úrkomusamt í Achiltibuie, að
bændur þar þora ekki að sá fyrr
en komið er fram í maí-mánuð,
fram til þess tíma er jörðin bæði
of köld og of blaut.
Robert Irvine lét efasemdir
manna sem vind um eyru þjóta
og árið 1983 hófst hann handa
um að gera draum sinn að veru-
leika. Hann treysti því, að í
Achiltibuie væru aðstæður frá
náttúrunnar hendi nægilega hag-
stæðar til þess að áætlun hans
heppnaðist. Golfstraumurinn ber
hlýju upp að ströndinni og bær-
inn snýr móti suðvestri, þannig
að langir og bjartir sumardagar
nýtast vel. Það er einnig
hagstætt, að bærinn liggur við
ströndina, þar sem sjórinn endur-
kastar ljósinu. En birtan skiptir
mestu fyrir vöxt þeirra jurta, sem
á að rækta án moldar.
Þá var erfítt að halda
hitanum undir 50 stigum
Bæði er hönnunin á vatnsræktar-
húsi Irvines með óvenjulegum
hætti og svo byggingarefnin.
Ræktunarsvæðið skiptist í þrjá
hluta: Tiltölulega kaldan ávaxta-
garð, hluta með temptuðu hita-
stigi og heittemprað svæði. Þakið
yfir öllunt þessunt deildum er
gert úr þreföldu lagi af polykar-
bonati, sérstöku plastefni, sem
hefur eins mikið einangrunargildi
og 23 sentimetra þykkur stein-
veggur, en hleypir allri birtu og
hita sólargeislanna í gegn. Júní-
mánuður 1986 var ntjög heitur og
þá varð það erfiðleikum bundið
að halda hitanum í heittempraða
hlutanum undir 50 stigum. Jurt-
irnar vaxa í einföldum plastrenn-
um. Eftir þeim rennur vatnið og
leikur stöðugt um rætur jurtanna,
og það er sama vatnið, sem notað
er aftur og aftur.
Það þarf aðeins að bæta áburði
í það annan eða þriðja hvern
dag, og jurtirnar nýta næringuna
mjög vel. Robert Irvine þarf ekki
að kaupa áburð fyrir meira en
svo sem 4000 krónur á ári fyrir
alla vatnsræktunina.
Jurtirnar skjóta rótum sínum í
gegnum álpappír. Hann hefur
þau áhrif, að sólarljósið endur-
kastast á neðra borð jurtanna, og
fyri bragðið vaxa þær hraðar. Því
meiri birta því hraðari vöxtur er
lykilorðið fyrir vatnsræktar-gróð-
urhúsið.
Robert Irvine ræktar margar
itegundir nytjajurta. Þar er að
finna jarðarber, gúrkur, maís,
piparjurtir, baunir, broccoli,
kryddjurtir, vínvið, kál og hita-
beltisávexti eins og sítrónur, app-
elsínur og greip. Þessar jurtir
dafna hér á köldum afkima, þar
sem nýtt grænmeti hefur annars
aðeins verið að fá mjög stuttan
hluta ársins og hitabeltisávextir
verið fágæti.
Robert Irvine hefur, eins og
hann sjálfur orðar það, „losað
jurtirnar við áþján forarleðjunn-
ar.“ Köld og blaut jörðin setur
garðyrkjumönnum í Skotlandi
Vatnsræktunin fer frarn í gróðurhúsi, þar seni rætur jurtanna eru látnar standa í vatni, sem rennur áfrani með hæg-
um straumi og flytur með sér öll þau næringarefni, setn jarðarbcrin, grænmetið og aðrar jurtir hafa þörf fyrir.
Jarðarberin eru fullþroskuð í apríl og Robert Irvine er stoltur af jarðarberj-
unum sínum. Uppskeran er sexföid á við það, sem gerist á ökrunum í Suður-
Englandi og berin þroskast tveimur mánuðum fyrr en þar.
mjög þröngar skorður. í gróður-
húsinu með vatnsræktinni hefur
þessum hömlum verið rutt úr
vegi.
Aðeins sólarljósið er notað til
að hita loftið á leið þess gegnum
gróðurhúsið. Köldu lofti er dælt
inn í fyrsta og kaldasta hlutann,
þar sem m.a. jarðarberin eru
ræktuð. Úr þessum hluta streym-
ir loftið inn í tempraða hlutann,
þar sem m.a. má finna vel þrosk-
að ferskjutré. Úr þessum hluta
flyst síðan loftið, sem er orðið vel
hlýtt, inn í heittempraða hlutann,
þar sem bananatrén ásamt fleiru
vaxa á methraða.
Afstaða hvers húshluta til hins
er byggingafræðilegt afrek. Þessi
bygging líkist ekki neinu öðru
mannvirki á þessum stað. Irvine
nefnir það sjálfur dæmi unt líf-
ræna byggingalist. Hönnunin hef-
ur eingöngu ráðist af tilgangin-
um: Að fanga svo mikla birtu
sem framast er unnt.
Leiddist að geta ekki
haft nýtt grænmeti
á hótelinu sínu
Það var fyrir hendingu að þessi
hugmynd fæddist. Robert Irvine
fluttist til Achiitibuie árið 1970.
Hann hafði keypt þar hótel, sem
fljótlega varð þekkt fyrir góðan
mat. En hann þreyttist á því að
eiga sífellt í erfiðleikum með að
útvega nýja ávexti og grænmeti.
• Þá réðist hann í það'áð byggja
sér röð af löngum braggalaga
gróðurhúsum úr polyethen-
plasti, sem þoldi ákafa vetrar-
stormana þarna. En þó að gróð-
urhúsa-braggarnir reyndust vel,
var Irvine samt þeirrar skoðunar,
að þeir væru ekki rétta lausnin.
Og þá fékk hann þá hugmynd að
reisa gróðurhús fyrir vatnsrækt.
Allar efasemdir eru nú löngu
horfnar, því að árangurinn af
vatnsræktuninni verður sífellt
betri. Á einum hektara jarðar-
berjaakurs í vatnsræktarhúsi sínu
getur Robert Irvine nú fengið
eins mörg jarðarber og bóndi á
Suður-Englandi hefur möguleika
á að fá af sex hektara akri utan
dyra. Og jarðarber Irvines koma
fyrst á markaðinn.
Sá, sem efast um, að jarðar-
ber, sem aldrei hefur komist í
snertingu við mold, geti verið
eins bragðgott og það jarðarber,
sem ræktað er á akri, ætti að
reyna bragðið og sannfærast.
Robert Irvine viðurkennir, að
nú sé svo komið, að gróðurhúsið
sé jafnframt kynningarstaður fyr-
ir hugmyndir hans. Á hverjum
degi þarf að sýna það áhugasömu
fólki.
Með gróðurhúsi Irvines hefur
það sannast, að vatnsræktun má
stunda með árangri svo langt í
norðri. Fyrirmyndin er komin, og
reynist vel.
Marga íbúa þessa fátæka,
vindum sorfna héraðs umhverfis
Achiltibuie langar nú til að reyna
líka. Vonin um stór og fersk jarð-
'afber og appelsfnur er freistandi í
þessu kuldalega héraði.
(111. Videnskab 1/88. - Þýð. Þ.J.)