Dagur - 03.12.1988, Síða 7

3. desember 1988 - DAGUR - 7
Dagur er liðinn að kveldi á fallegum haustdegi
þegar við knýjum dyra á litlu húsi við Suðurgötuna
á Siglufirði. Ætlunin er að heilsa upp á Sigurjón
Sigtryggsson og fá að forvitnast um starf hans sem
er fræðimennskan. Hann er fróður maður um sögu
Siglufjarðar fram til aldamóta, ekki síst verslunar-
sögu staðarins. Saga Siglufjarðar er ekki það eina
sem Sigurjón hefur fengist við því þessa dagana
rýnir hann í ættir Ólafsfirðinga og skrifar æviskár
þeirra.
Sigurjón flettir í gegnum æviskrár Ólafsflrðinga, sem hann vinnur nú að. Einhverjum þætti þessi skrifstofa ærið
þröng. Mynd: TLV
„Hefur að mörgu leyti verið
gott að búa á Siglufirði“
- Dagur heimsækir fræðimanninn Sigurjón Sigtryggsson
„Jú, ég er að taka saman
æviskrár Ólafsfirðinga og er núna
kominn með á spjaldskrá alla
sem hafa verið í Ölafsfirði frá
1785 til 1951,“ segir Sigurjón þeg-
ar við höfum komið okkur fyrir á
„skrifstofunni“ hans sem reyndar
er ekki annað en lítið herbergi
uppi á lofti. „Upp úr þessu vinn
ég æviskrár og er búinn að vinna
núna um 1000 skrár. Þetta verk
verður á líkum nótum og Borg-
firskar æviskrár en ég reikna ekki
með að þetta komi út á næstunni.
Kannski ekki einu sinni á meðan
ég lifi,“ bætir hann hlæjandi við.
Mörgum kann að þykja undar-
legt hvernig hægt er að vinna upp
æviskrár af þessu tagi aftur í
aldir. Sigurjón segist eingöngu
hafa unnið þessar æviskrár upp
úr kirkjubókum en vera kunni að
hann verði að leita annað eftir
upplýsingum og þá komi til greina
að fletta upp í tíundarskrám og
hreppsskjölum. Kirkjubækurnar
hefur hann allar á míkrófilmum
en búið er að taka allar kirkju-
bækur landsins á filmur.
„Þessar bækur eru settar á
filmur af mormónum úti í Amer-
íku og þess vegna getur oft reynst
snúið að fá þær. En margir vinna
svona bækur án þess að líta
nokkurn tímann á fílmur en hvem-
ig þeir fara að þessu hef ég ekki
hugmynd um. Eg hins vegar vinn
töluvert með þessar filmur,“ seg-
ir Sigurjón.
Ættfræðin heillar
ungu kynslóðina
Ættfræðin nýtur vaxandi vin-
sælda hjá íslendingum, sér í lagi
yngra fólki. Sú tilhneiging fólks
að afla upplýsinga um forfeður
sína er ríkjandi og því er allt les-
efni um ættir og ættfræði kær-
komið. Sigurjón segist þess mjög
var að ættfræðin sigli hraðbyri
upp vinsældalistann hjá fólki.
„Það er orðinn alveg feikna
áhugi á ættfræði, ekki síst hjá
unga fólkinu. Ég veit um, að
minnsta kosti, tvo aðila sem
bjóða upp á ættfræðinámskeið og
þau eru alltaf fullsetin. Ég hef nú
hins vegar aldrei farið á nám-
skeið af þessu tagi enda tel ég
mig ekki vera neinn ættfræðing
þó að maður sé að fást við þetta,“
segir Sigurjón.
Sigurjón segir að mun auðveld-
ara sé nú en áður að afla sér upp-
lýsinga um ættfræði. Þetta eigi
sinn þátt í að kynda undir ætt-
fræðiáhuganum en á því sé vart
vafi að fólk hafi nú mun meiri
löngun til að leita upprunans.
„Þetta var allt öðruvísi hér
áður fyrr. Þegar ég var strákur
var ættfræði næstum því bannorð
og ekki nema örfáir sérvitringar
minntust á ættfræði. Menn allt að
því skömmuðust sín fyrir að tala
um þessa hluti."
Verð að hafa tvö
verkefni í einu
Lengi vel var grúskið nokkurs
konar „hobby“ hjá Sigurjóni en
síðustu árin hefur hann haft þetta
að aðalstarfi. Um 1970 fór hann
fyrst að safna að sér ýmsum upp-
lýsingum um Siglufjörð, eða
Hvanneyrarhrepp eins og hann
hét áður. Fyrstu ritgerðirnar eftir
hann birtust í Siglfirðingabók
árið 1975 og næstu árin lá hann
yfir sögu staðarins, eins og hann
orðar það sjálfur. Sú yfirlega skil-
aði því verki sem leit dagsins ljós
árið 1986 þegar Sigurjón sendi
frá sér þriggja binda verk, „Frá
Hvanndölum til Úlfsdala," eins
konar búskaparsögu Hvanneyrar-
hrepps. í þessum bókum er með-
al annars að finna sögu verslunar
á Siglufirði og annar kafli, ekki
síður merkilegur, fjallar um há-
karlaveiðarnar en uppistöðuna í
þennan kafla segist Sigurjón hafa
fengið úr dagbókum eins af
fremri hákarlaútgerðarmann-
anna, Jóns „bóndans" eins og
hann var kallaður.
Sigurjón segir að áður en hann
lauk við sögu Hvanneyrarhrepps
hafi hann verið byrjaður á skrá-
setningu Hreiðarstaðakotsættar,
sem kennd er við samnefndan bæ
í Svarfaðardal. Þetta tveggja
binda verk er nú að koma úr
prentsmiðjum og enn er Sigurjón
farinn að huga að verkefni sem
hann geti unnið jafnframt því að
skrá æviþætti Ólafsfirðinga.
„Jú, ég var hér einu sinni byrj-
aður á ævisögu séra Ásmundar
Gunnlaugssonar sem var prestur
hér á Hvanneyri og nú tek ég
sennilega til við hana á ný. Það er
nefnilega svo að maður verður að
„Orðinn feikna mikill áhugi á ætt-
fræði hjá ungu fólki."
hafa tvö verkefni í gangi í einu
vegna þess að þegar maður er
alltaf að grúska í því sama þá er
eins og maður tæmi kollinn og fái
leið á verkinu. Því verður maður
að hafa eitthvað annað að grípa
í.“
Trúi ekki sögnum um
hungurdauða í Siglufírði
Eins og áður segir er Sigurjón
manna fróðastur um uppbygging-
una á Siglufirði, enda hefur hann
kafað manna dýpst í sögu staðar-
ins. Hann segir að sennilega hafi
enginn hreppur búið við jafn
örðugar samgöngur og Hvann-
eyrarhreppur.
„í rauninni hefur að mörgu
leyti verið gott að búa í Siglu-
firði, sé litið framhjá samgöngu-
þættinum. Og ég held að öllu
fjasi í gömlum bókum og annál-
um um hungurdauða og horfelli
hér í Siglufirði beri að taka með
sérstakri varúð. Reyndar hefur
maður litlar skjalfestar sannanir
fyrir þessu nema frá móðuharð-
indunum. Þá var í einni sveit í
Þingeyjarsýslum hokrað á þrem-
um bæjum auk prestssetursins.
Fólkið var fallið og flúið. Á hinn
bóginn var hokrað á hverju koti í
Siglufirði en það var ekki fyrr en
harðindunum létti að fólk tók að
tínast í burtu og þá inn í Skaga-
og Eyjafjörð.
Ef maður ber saman kirkju-
bækur Hvanneyrarhrepps og
annarra hreppa frá árunum 1785
og 1786, þá kemur í Ijós að fólk
hrundi niður í öðrum hreppum
og banameinið alltaf skráð það
sama, hor og óþrif eða ófeiti.
Þetta sést hins vegar ekki í kirkju-
bókum Hvanneyrarhrepps, að
einu atviki undanskildu. Éf mað-
ur fer að hugsa um þetta þá er
það mjög skiljanlegt að ástandið
hafi verið betra hér en annars
staðar. Byggðarlagið var mjög
fámennt og hér var ákaflega
fiskisælt, það er niargsannað.
Þess vegna trúi ég því ekki sem
stendur í annálum síðustu ára 17.
aldar um horfelli og hungur.
Þessir annálar voru skrifaðir suð-
ur á landi og vafalaust hefur orð-
ið hungurdauði einhvers staðar
hér í kring en að í Hvanneyrar-
hreppi hafi fólk orðið hungur-
dauða tel ég bull. Mér finnst í
það minnsta furðulegt ef menn
hafa ekki einu sinni náð í soðið
handa þessum 100 sálum sem
bjuggu í hreppnum á þessum
tíma þó svo að annálar geti um
fiskileysi fyrir Norðurlandi auk
þess sem Siglnesingar voru
þekktir af því að vera fornbýlir
mjög á fisk og hákarl."
Verslun á Siglufíröi
170 eða 200 ára?
Við víkjum talinu að verslun-
arsögu Siglufjarðar en eins og
menn muna var haldið upp áL 170
ára afmæli verslunar á Siglufirði
nú í sumar. Sigurjón segir að
vissulega séu 170 á.r liðin frá lög-
gildingu verslunar á Siglufirði en
að hans mati hafi þungamiðjan í
hátíðarhöldunum í sumar átt að
vera sú að nú eru 200 ár liðin frá
því verslun hófst á staðnum.
„Þegar verslunin var gefin
frjáls öllum þegnum Danakon-
ungs þá var gerð ein undantekn-
ing frá því ákvæði að ekki skyldi
verslað annars staðar en þar sem
verslað var áður. Þetta var Siglu-
fjörður. Hvannhreppingar áttu
kaupsókn til Akureyrar en voru
ófúsir að hlýða þeim lögum í einu
og öllu. Því var það að Christian
Redslew, sem áður hafði verið
við verslunarstörf á Akureyri,
fékk að hefja verslun á Siglufirði
árið 1788. Redslew þessi var
rustamenni og kaupmennirnir á
Akureyri vildu því losna við hann
þaðan.
Sumir vilja álíta að ekki hafi
verið mikið gagn af verslun
Christian Redslew á Siglufirði,
enda maðurinn hálfgerður band-
ítti og kona hans, Anna Kristín,
engu skárri. En þó varð hún
fyrsta konan sem verslaði á ís-
landi því hún tók við Siglufjarð-
arversluninni af manni sínum
þegar hann dó árið 1789. Ekki
fór þó neinum frægðarsögum af
versíun Önnu Kristínar hér á
Siglufirði því hún fór með versl-
unina á hausinn og var tekin
höndum í Noregi árið 1791 fyrir
skuldir.“
Sigurjón segir að í framhaldi af
handtöku Önnu Kristínar hafi
sölunefnd konungsverslana á ís-
landi ólm viljað fella niður versl-
unina á Siglufirði. Ekki fékkst
það í gegn né heldur vildi Freder-
ich Lynge, kaupmaður á Akur-
eyri, kaupa verslunina. Þá kom
kaupmaður frá Austfjörðum,
Andreas Kyhn, til Siglufjarðar og
setti upp verslun þar án leyfis. En
deilum við sölunefnd konungs-
verslana hélt áfram.
„Þeir vildu að versluninni hér
yrði hætt og Siglfirðingar versl-
uðu á Akureyri en auðvitað voru
engar líkur til að þessari verslun
yrði hætt þar sem hún var komin
á staðinn. En það var hins vegar
ekki fyrr en árið 1818 að Siglu-
fjörður fékk löggildingu sem
verslunarstaður, réttum 30 árum
eftir að Redslew hafði byrjað
sína verslun. Þetta hef ég álitið
að hafi átt að vera aðalatriði í
þeim hátíðarhöldum sem haldin
voru á Siglufirði í sumar. Það vita
allir að verslunin á Siglufirði var
ólögleg þessi 30 ár en hún var
engu að síður til staðar og vegna
hennar er Siglufjörður til í dag.
Ég held að það hefði aldrei kom-
ið verslun til Siglufjarðar ef það
hefði ekki verið undir þessum
kringumstæðum. Hefði ekki ver-
ið um að ræða óvinsældir Christi-
an Redslew sem kaupmanns á
Akureyri þá hefði þessi verslun
ekki orðið til.“ JÓH