Dagur - 31.03.1989, Síða 4

4 - DAGUR - Föstudagur 31. mars 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
EGILL H. BRAGASON, INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Bankavald og
ríkisvald
Um það verður ekki deilt að raunvextir
þurfa að lækka. Atvinnulífið stendur ekki
undir þeim vöxtum sem nú eru í boði og
það gera heimilin ekki heldur. Gífurlegur
fjármagnskostnaður hefur valdið stórfelld-
um eignabreytingum í þjóðfélaginu og á
tvímælalaust mikla sök á afleitri stöðu
undir stöðuat vinnuveganna. Ríkis st j órnin
hefur marglýst því yfir að eitt af hennar
mikilvægustu verkefnum sé að lækka vexti
og fjármagnskostnað. Henni hefur ekki
tekist þetta ætlunarverk sitt nema að tak-
mörkuðu leyti. Nafnvextir lækkuðu í lok
síðasta árs en hafa hækkað að nýju síðustu
vikur og útlit er fyrir frekari hækkun á
næstunni. Raunvextir hafa lækkað lítillega
en hvergi nærri nóg.
Krafan um vaxtalækkun er forgangs-
krafa. Stjórnendur fyrirtækja eru búnir að
bíða mánuðum saman eftir vaxtalækkun.
Það sama má segja um almenning í land-
inu. Vaxandi óþolinmæði er tekið að gæta.
Bankarnir virðast vera ríki í ríkinu og þeir
setja ríkisstjórn landsins stólinn fyrir dyrn-
ar ef þeim býður svo við að horfa. Ekki bara
þessari ríkisstjórn, því þetta er gömul saga
og ný. Það er kominn tími til að taka af öll
tvímæli um það hverjir sitja við stjórnvöl-
inn. Á ríkisvaldið að ráða ferðinni við stjórn
efnahagsmála ellegar bankavaldið? Svo
mikið er víst að vaxtahækkanir bankanna
að undanförnu eru í andstöðu við efna-
hagsstefnu og markmið ríkisstjórnarinnar.
Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar
er nú með áætlun í gangi um lækkun vaxta
í gegnum samninga við lífeyrissjóði, banka
og aðra. Ef ekki tekst að ná fram vaxta-
lækkun með þeim hætti er aðeins ein leið
fær. Hún er sú að þrýsta niður vöxtum með
því að beita ákvæðum nýju Seðlabankalag-
anna. Staðreyndin er sú að það hefur þegar
tekið allt of langan tíma að ná fram lækkun
vaxta og fjármagnskostnaðar. Það getur
hæglega skipt sköpum um líf og dauða
ríkisstjórnarinnar hvort henni tekst að
halda bankavaldinu í skefjum og fá það til
að láta að stjórn. Öllu lengur verður ekki
beðið. BB.
Hver smíðaði þetta undur?
í dag langar mig að við lyftum
okkur örlítið til flugs, burt frá
þrefi um hvalamál, veðráttuna og
stjórnmálaástandið. í kvæði sínu
„Hótel Jörð“ segir Tómas, að
ekki sé um fleiri gististaði að
ræða en þessa plánetu okkar. Þó
að margir víáíndamenn hafi
grúskað, reiknað og talið að jafn-
vel yrði hægt að byggja heilu
borgirnar úti í geimnum, þá virð-
ist niðurstaða Tómasar vera rétt.
2. mars 1972 skutu Bandaríkja-
menn Pioneer 10 upp frá Cana-
veralhöfða, í þeim tilgangi að
rannsaka, fyrst sólkerfið okkar
með sínum 9 plánetum og fylgi-
hnöttum þeirra og í áætluninni
var reiknað með að Pioneer færi í
apríl 1989 um ystu mörk Plútós,
sem er minnst og köldust allra
plánetnanna enda fjærst sólu.
Kuldinn á henni er —220° C, en
það nálgast það sem kallað er
„alkul“. Þaðan mundi svo geim-
farið stefna út úr segulhvolfi sólar
á 49,000 km hraða á klst. út í hið
óendanlega.
Mjög ríkur og virtur vísinda-
maður hugsaði mikið um hvernig
þessi stórkostlegi alheimur hefði
orðið til. „Hvernig geta allar
þessar vetrarbrautir með sólkerf-
um sínum og ævintýralegum
fyrirbrigðum gengið sínar hár-
réttu brautir án þess að nokkur
stjórni slíku undri? Jafnvel hala-
stjörnurnar fara eftir sínum
ákveðnu brautum og halinn á t.d.
Holmes-halastjörnunni reyndist
vera 2,5 millj. km í þvermál.“
Pessi vísindamaður sætti sig ekki
við kenningu „kollega" sinna um
að þetta hefði allt orðið til í
sprengingunni miklu eða „Stóra
hvelli“ eins og hún er oft kölluð.
Vísindamennirnir sögðust vita
allt um atburðarás sköpunarinnar
nema hvað skeð hefði sekúndu-
brotið fyrst eftir þessa ógnar-
niiklu sprengingu. Þetta fékk
hann til að skilja að þeir voru í
rauninni engu nær, því atburður-
inn skeði jú einmitt á þessu
umrædda sekúndubroti. Hann
hugsaði líka: Hvað sprakk?
Hvaðan kom það sem sprakk?
Hvernig var umhorfs áður? Því
hann skynjaði að f rauninni er
hugtakið „ekkert“ ekki til.
Hann fékk hugmynd. Hann
ætlaði að gera risalíkan af okkar
„litla sólkerfi“ og reyna að hafa
hlutföll stærðar og hraða sem
næst hinu raunverulega sólkerfi
okkar. Ef hann yrði engu nær um
uppruna núverandi heimsmyndar
yrði þetta allavega skemmtilegt
íeikfang og hægt að nota það til
að sýna hvernig þessar níu plá-
netur snerust kringum sólina og
fengu þaðan alla sína birtu. Einn-
ig gat hann sýnt að líf, eins og við
þekkjum það var útilokað í þessu
afmarkaða sólkerfi, nema á móð-
ur Jörð. Þetta yrði svo kannski til
þess að menn færu að hugsa sig
um áður en þeir eyðilegðu mikið
Auðunn
Blöndal
skrifar
meira á þessari vin í sólkerfinu
sem Jörðin er. Honum var hugs-
að til milljónerans Howard
Huges, sem meðal annars smíð-
aði sér sitt leikfang. Stærstu flug-
vél sem nokkru sinni hefur verið
smíðuð. Þessu risaleikfangi flaug
kappinn aðeins einu sinni. Það
var 2. nóv. 1974, og ekki náði
vélin nema 20 metra hæð, þó að
hún væri knúin 8 kraftmiklum
hreyflum. Hann hugsaði að þetta
hnattaævintýri sitt gæti varla orð-
ið dýrara eða mislukkaðra, en
ævintýri Huges, Hercules-flug-
báturinn „Spruce Goose“. Ekki
var hann með þessar vangaveltur
um Huges vegna þess að hann
virti hann ekki, heldur þvert á
móti, þessi ævintýramaður gerði
mikla hluti í kvikmyndaiðnaðin-
um og gerði meðal annars mörg
glæsikvendin að stjörnum. Árið
1985 hafði enginn einstaklingur
slegið skattamet Huges, en af
persónulegum auði hans voru
heimtir 336 millj. dollara, eða
70% eftirlátinna eigna Howard
Huges. En nóg um Huges, hann
væri sannarlega nægilegt efni í
sérstaka grein.
Áðurnefndur vísindamaður
lék ekki sitja við hugsunina eina
saman, heldur byrjaði að hanna
og teikna „sólkerfið sitt“. Hann
fékk færustu líkanasmiði sem völ
var á og verkfræðing til að
stjórna verkinu. Þeir byrjuðu á
að koma hinni lýsandi sól fyrir á
sínum stað. Síðan kom Merkúr
og Venus, hvorug með fylgi-
hnött. Þar sem Merkúr snýr alltaf
sömu hlið að sólu, er hitinn á
fletinum sem snýr að sólinni svo
mikill að blý mundi bráðna. Aft-
ur á móti á hliðinni sem snýr frá
sólinni er firna kuldi, en milli
þessara svæði gæti hitinn verið
skaplegur. Merkúr er líka hrað-
skreiðasta reikistjarnan. Venus
er heitasta plánetan, yfirborðshiti
hennar 462° C, hún er líka næst
Jörðinni og sést vel með berum
augum. Þriðja reikistjarnan frá
sólinni er svo Jörðin, hana þekkj-
um við að sjálfsögðu best. Hún er
eðlisþyngst og hefur eðlismass-
ann 5,515 miðað við vatn, þar
sem Satúrnus, sem er næst
stærsta plánetan í sólkerfinu og
sú sjötta frá sólu, hefur aðeins
eðlismassann 0,687 eða 8 sinnum
minni eðlismassa en Jörðin. Aft-
ur á móti hefur hún flest fylgi-
tungl eða um 21 talsins. Jörðin og
„Plútó litli“ hafa aðeins eitt tungl
hvort. Það hefur alltaf hvílt ein-
hver ævintýraleg hula yfir Satúrn-
usi og eru það hinir einkennilegu
hringir sem umkringja hann sem
hafa átt mestan þátt í því. Með
hinni stórkostlegu ferð Voyager
1. hafa menn þó kynnst þessum
hringjum betur, einnig fylgi-
hnöttum þessarar plánetu, en
stærstur þeirra er Titan.
Þessi vísindamaður vann að
þessu heillandi verkefni öllum
stundum. Hann lét smíða raf-
orkustöð til að snúa öllum reiki-
stjörnunum á réttum hraða og
helstu fylgihnettirnir snerust líka
samkvæmt útreikningum vísinda-
mannsins. Hann lét koma Mars
fyrir á sínum stað ásamt sínum
tveim fylgihnöttum. Mars er næst
Jörðinni fjær sólu og hitastigið
þar er frá 30° C til -123° C.
Síðan var Júpíter komið fyrir,
risanum í sólkerfinu okkar, hann
hefur a.m.k. 16 fylgitungl en
hann lét duga að koma fjórum
þeirra fyrir þar á meðal Evrópu
sem er eitt þeirra, en Ganymedes
er stærst og Leda minnst. Síðan
kom að Úranusi með sínum fjór-
um tungluin, næst Neptúnusi
með tveim fylgihnöttum og að
lokum Plútó. Þessi litla pláneta,
sem menn fundu fyrst 1930, er
minni en 6000 km í þvermál. í
sólkerfinu eru tugir eða hundruð
þúsunda smástirna, t.d. milli Júpí-
ters og Mars eru u.þ.b. 45000
smáreikistjörnur (aðeins rúml.
3000 kortlagðar og tölusettar í
mars 1984). Ef við skyggnumst
aðeins út fyrir sólkerfið, er Síríus
A skærasta stjarnan og er sjáan-
leg yfir vetrarmánuðina frá Jörð-
inni. Síríus A er 26 sinnum bjart-
ari en sólin. Ef við förum svo
mikið lengra út í alheiminn er R
136a, (þyngsta fasta stjarnan). í
sömu fjarlægð og sólin okkar
væri þetta stjörnuundur 320,000
sinnum bjartara en sólin í sól-
kerfinu okkar.
En vísindamaðurinn okkar
hafði nú lokið smíðinni á sínu
fullkomnasta sólkerfislíkani. Það
var mikill gleðidagur fyrir hann,
þegar hann ræsti vélina og plán-
eturnar hófu göngu sína, ásamt
fylgitunglum, kringum sólina,
sem lýsti upp allan þennan litla
heim. Hann tók nú að efast um
að alheimurinn, svo flókinn og
magnþrunginn sem hann var,
hefði orðið til af einhverri
sprengingu sem enginn hefði
stjórnað. Nei, það hlaut einhver
ógurlegur hugsuður að hafa kom-
ið henni í kring. Stuttu seinna
kom einn vina hans í heimsókn
og skoðaði fyrirbærið. Eftir að
hafa skoðað það í krók og kring,
spurði hann hugfanginn: „Hver
smíðaði þetta undur?!“ Vísinda-
maðurinn svaraði að bragði:
„Enginn!!“ Og bætti síðan við:
„Það segir þú að minnsta kosti
sjálfur um þá fyrirmynd sem ég
hafði.“ A.B.