Dagur - 04.04.1989, Blaðsíða 6

6 - ÖAGÚR - Þriðjiidagur 4. apríi 1989
Jón Jónsson, Fremstafelli:
Flædilmur og
þjóðemiskreppa
Að breyta fjalli. Svo nefndi
Stefán Jónsson, sá kunni frétta-
maður, þingmaður og skáld, bók
sína sem út kom fyrir tveimur
árum; eina þeirra líklega tólf
bóka merkilegra, sem hann hefir
skrifað. Fannst einhverjum hún
fullt svo verðlaunaverð sem bók
frænda hans, Thors Vilhjálms-
sonar, „Grámosinn glóir“, sem
heggur það nærri látnum og lif-
andi með notkun heimilda og
vitnar títt til staðreynda þeirra
miklu hryggðarmála sem um er
fjallað og elstu lifandi menn
mundu enn og þeir yngri voru á
ýmsan hátt það tengdir hörmung-
inni að nægja mátti þeim án þessa
bókmenntaverks, sem er að svo
miklum hluta staðreynda- og
heimildafrásögn.
Magn en ekki gæði
Annað mál er hitt að breyta má
fjalli á margan hátt, líka í líking-
um eins og Stefán gerir. En mest
finnst okkur þó til um, sem höf-
um verið að klífa fjöll um margra
manna mislanga ævi, að sjá þau
holuð innan með vegi í gegn, lífs-
háskanum bægt frá þar sem Múl-
inn skákaði gegnt Hvanndala-
björgum, sem hvor tveggja
krafðist illdeilna eða þá mann-
fórna frá öldum áður til vorra
daga. Draumur Bjarna Einars-
sonar og ráð, og margra okkar
annarra hans samferðarmanna,
rættist ekki nema hálfur í fram-
kvæmd þar sem einföld akrein,
aðeins með skvompum til að
mætast í, liggur í gegnum fjallið
og verður víst ekki breytt úr
þessu. Verður að taka djúpt and-
ann áður og líka eftir að dvalist
verður í stybbunni í fjallinu en
engu að síður blasir veglínan við
þegar Steingrímur Sigfússon
samgönguráðherra kemur út
austanmegin og allt kjördæmið
sem hálfskrifað blað, talar til
hans í unnum afrekum en miklu
framar þó þeim hugsjónum sem
tengja hljóta Eyfirðinga og Þing-
eyinga. Til enn meiri áréttingar
má nota hér orð Skagfirðinga, þó
um loðfeldadýr séu að tala: „Þar
sem magnið skiptir ekki mestu
tnáli, heldur gæðin.“ Þá er ég
ekki síst, þótt svona sé orðað, að
meina samstarfsvilja og heilindi
og síst ljótt að nefna jafnréttis-
og félagshyggju Stefáns Valgeirs-
sonar ásamt boðskap Tímans um
„sjö tugi ára frjálslyndi og fram-
farir."
Með nokkrum hætti
línudans
Nýliðið er það ár sem ég horfði á
eftir fjórða kaupfélagsstjóranum
í blóma lífsins frá Kaupfélagi
Eyfirðinga. Allir hafa þeir flutt
suður, þangað sem forsjón
alheims átti að hafa valið stað
með öndvegissúlum húsbóndans,
til að verða í fyllingu tímans mið-
stöð og höfuðborg vitsmuna, ráð-
deildar, menningar og snilli-
bragða í lífsglímu, sem fyrrum
var fábrotið undir samheitinu
vopn og verjur. Hversu margt
rúmaðist í rúmu hugtaki, sem var
þó naumast fundið upp sem slíkt.
Fimmti kaupfélagsstjórinn,
Jakob Frímannsson, fór ekki
suður og þraukar enn fyrir norð-
an með þrá sinnar kynslóðar og
þráa hennar við að eldast en
varla lengur með sama sigurbros
á vör. Ég sá Jakob fyrsta sinn er
hann kom með heitmey sinni á
dökkum hestum frá því að horfa
Jón Jónsson, Fremstafelli.
á Aldeyjarfoss og þiggja síðan
gestakaffið góða heima á Mýri.
Engu mun þurfa að kvíða sá vel
rekni félagsskapur, Kaupfélag
Eyfirðinga, með sinn nýráðna,
unga forstöðumann, Magnús
Gauta Gautason, sem gjarnan
styrkir hin góðu tengslin austur
yfir heiðar.
Óvissa og erfiðleikar
Annað mál er hitt og verra með
kaupfélögin mín tvö þau þing-
eysku að uppruna, með rekstrar-
háttum aðalfunda sinna og kaup-
félagsstjórna, sem Valur Arn-
þórsson sagði mér svo minnis-
stætt, að bæru höfuðábyrgð á
rekstri hvers kaupfélags. En nú
hefur Kaupfélag Svalbarðseyrar
loks fengið erfitt andlát en er þó í
eins konar stríði framliðið, svip-
að og oft hefur gerst í þjóðsögum
og sagnir greina þar með ýmsum
dulmögnuðum aðsóknum.
Kaupfélag Þingeyinga, forystu-
kaupfélag allra slíkra á landinu, á
í nokkrum erfiðleikum og óvissu
eins og sú stærri stofnun sem
ýmsir kalla ennþá þjóðríki, en
hvort tveggja á undir fólki sínu
komið um viðreisn og reyndar
sóma sinn þar með. Hún er ann-
ars furðuleg sú árátta fjölda fólks
- máski í gáleysi öðrum þræði -
að gagnrýna látlaust og óbilgjarnt
kaupfélögin í landinu. Þessi
árátta verður varla rakin til ann-
ars en hreinnar fáfræði og mennt-
unarhroka þar sífellt blandað í.
En það er líka viss misskilningur,
þótt kalla megi kaupfélög „þver-
pólitísk samtök“, þá hefur Fram-
sóknarflokkurinn með blaðakosti
sínum staðið vörð um hag þeirra
og viðgang alla tíð og lengst af
ævi kaupfélaganna og verið vopn
þeirra og verjur. Hitt kann að
vera að pólitískir andstæðingar
framsóknarmanna með sínum
mikla blaðakosti hafi sótt harðar
að þessari hreyfingu af því að í
gegnum þann vegg var að sækja
og má vera að það sé afmarkað
rannsóknarefni fyrir fræðimenn
og lögmálið sem því veldur.
Til styrktar landgræðslu
og skógrækt
Eftir þrálátt bænarkvak Fram-
leiðnisjóðs og starfsmanna í
tengslum við hann, seldum við
Friðrika mín fullvirðisrétt okkar
og þann moldarrétt sem stóð enn
eftir (og heitir víst kvóti f dag)
eða agnarsmátt sauðkindabú.
Þetta munu einnig hafa gert 50-
70 pör hjóna vítt um land út af
því síðasta tilboði sem þessir
Fyrri Muti
úrræðasjóðir og menn gerðu
okkur, til ennþá meiri fækkunar
sauðfjár (þótt bráðum og von-
andi skorti þá kjöt til útflutnings
ef að líkum lætur). Þetta var þó
miklu meira gert frá okkar hendi
til styrktar landgræðslu og þá
allra helst skógrækt. Nú fer því
fjarri að mín kynslóð játist með
þessu undir þá sök sem sveita-
fólki allra tíma er ríkulega bor-
ið af nútíma ráðsettu fólki -
með þó fegurðarskyn sumt að
það heldur: Að við séum völd að
öllum ófarnaði þeirra lögmáls-
hrina sem yfir ættland vort hafa
gengið og jjað löngu fyrr en það
varð ættland vort; ekki einu sinni
papar, máski nærtækastir ætt-
menn mínir, þá norrænir frændur
og fræðimenn sættist á. ísaldirnar
eru okkur að kenna, eldgosin
sem skapa landið ellegar eyða því
á víxl, kaldrani og sólarleysi,
sjálfsagt bólusóttir og svartidauði
og fatalepparnir sem Hvaleinar
sendi yfir íslendinga. Ennþá voru
engir karakulhrútar til að senda
en náttúrlega var séra Páll í Sel-
árdal til og galdrabrennur ofsa-
trúarmanna. Nafngiftir eins og
Bálabrekka segja frá skógareld-
um og næst í tímanum eru jú lífs-
bjargarúrrræðin, skógarhöggið til
matselda og langelda ellegar.
neyðarbeit búfjár ef ske kynni að
hjarði af þorrann, góuna, ein-
mánuð og hörpu, þegar eins
dauði var annars líf í svo margri
merkingu. En nú er alltaf sagt að
eins dauði sé annars brauð, þegar
menn þó óvirða mest í tali sínu
og háttum matbjörg og skjólfatn-
að.
,,Það var víst bréfkall. . .“
Öllum þessum ófarnaði hefir
valdið lifandi fólk í byggðum
landsins eða dautt nú, og amlóð-
ar við sveitastörf. Mál að linni
loks og fari að innheimtast sekt-
argjöld. Þótt frá saklausum séu
„En mest finnst okkur þó til um, sem höfum verið að klífa fjöll um margra
manna mislanga ævi, að sjá þau holuð innan með vegi í gegn.“
eins og okkur, hópi gamals
bændafólks sem gerir samning
varðandi afkomu sína og rétt,
þótt jafnvel þeir samningar sumir
hafi snúist í mistæka andhverfu
sína líkt og skeður í blindskák
þar sem annar sér taflborðið og
hefur valdið á hvítu mönnunum.
Það er kerfiskallinn sem deilir út
formum og fyrirvörum, hinn er
með svörtu mennina sem á oft
erfitt um vik einn, þótt hálfur
undir þjóðtrúarhimni sé.
Hún var gulltryggð setningin
sem litla stúlkan sagði við afa
sinn: „Ég fékk fimmtíukall . . .,
nei afi, það var víst bréfkall.“ Sá
er ekki gulltryggður í dag, ekki er
hann fisktryggður, ekki kjöt- eða
mjólkurtryggður og ómögulega
atvinnuleysistryggður. Máski er
„það viss jafnvægislist að semja
um hlutina svo lífskjarajöfnuður
náist“, segir Snær Karlsson svo
vel í Degi. Aftur á móti orti faðir
hans á Húsavík:
Minni ríku moldarþrá
mundi bálið ana
en þeim sem vísan eldinn á
ætti að vera sama.
Hin stóru og litlu gerðin
Líklegast er að manneskjan sé
hálfgildings rassbaga í skáldverki
almættisins, svo margt bendir til
þess í amböguhætti og óstjórn,
þótt hún sé svona voðalega gáfuð
sem um er rætt svo títt. En
skynsöm er hún þó stöku sinnum.
Það var þó ekki skynsamlegt,
kannski líka í ógáti, þegar út
voru sendir ekki minna en í tíu
tilbrigðum af góðviljuðum
mönnum, jóla-, nýárs- og þakk-
arkveðjur frá Húsavík, til
Húsvíkinga og Þingeyinga eins
og orðað var þar og lestina rak:
„. . . óskar viðskiptavinum sín-
um á Húsavík og í Þingeyjarsýslu
gleðilegra jóla. Dagur í Stóra-
gerði.“ Öðruvísi mér áður brá
með þau landamerkin, þó hafi
haft veður af þessu alllengi og þá
í ýmsum myndum þar sem
klúbba- og klíkubragð hefir verið
af réttunum. T.d. einu sinni á
menningarvöku sem kennd var til
Fjórðungssambandsins, þar sem
dekrað var við fyrirmenn í skáld-
mennt en sniðgengnir þeir sem
börðust við að rísa upp af jafn-
sléttunni. Hafði sumum tekist
það eins og t.d. Valdemar Hólm
Hallstað, sem hafði ort einn
kunnasta söngtextann og oftast
sunginn: „Þig sem í fjarlægð fjöll-
in bak við dvelur“. Þannig getur
jafnvel félagshyggja flutt menn til
skiptis í fjarlægð ellegar nálægð.
Víst þekkjum við gerla hin
stóru og litlu gerðin: Akureyri,
Húsavík, Kópasker eða þá í sögu
og reynslu hann fullsterk, hálf-
sterk og amlóða og hvar annars
staðar sem kennir aflsmuna.
Síst vildi ég mínu blaði, Degi,
það, þótt einhvern tímann hafi
rnáski kennt aflsmunar eins og
amlóði miðað við magn en ekki
gæði og þá sé horft til hinna stóru
keralda frjálshyggjunnar með
Þorstein og Morgunblaðið.
42 þingmenn skrifa undir áskorun til ríkisstjórnarinnar:
Til stuðnings héraðs-
og kjördæmablöðum
Forsætisráðherra tók fyrir
skömmu á móti áskorun til ríkis-
stjórnarinnar frá þingmönnum úr
öllum stjórnmálaflokkum til
stuðnings héraðs- og kjördæma-
blöðum.
í áskorun þessari, sem Ragnar
Arnalds afhenti fyrir hönd 42
alþingismanna er á það bent að
héraðs- og kjörbæmablöð víðs-
vegar um land séu nauðsynlegur
þáttur í þjóðlífi okkar og eigi
merku hlutverki að gegna, en
útgáfa þeirra eigi þó undir högg
að sækja í vaxandi mæli, m.a.
með harðnandi samkeppni út-
varps og sjónvarps. Jafnframt
virðist þessi blöð vera í eins kon-
ar auglýsingabanni af hálfu ráðu-
neyta og flestra ríkisstofnana.
„Eðlilegra virðist“, segir í
áskorun þingmanna, „að auglýs-
ingar sem varða íbúa ákveðinna
héraða séu ávallt birtar í viðkom-
andi héraðsblöðum, og eins má
fullyrða, að tilkynningar um rétt-
indi og skyldur almennings kæm-
ust oft betur til skila í héraðs-
blöðum en í auglýsingaflóði dag-
blaðanna.
Við undirritaðir alþingismenn
skorum á ríkisstjórnina að endur-
skoða reglur um auglýsingar
ríkisstofnana með það fyrir aug-
um, að héraðs- og kjördæmablöð
fái eðlilega hlutdeild í auglýsing-
um frá ráðuneytum og opinber-
um stofnunum“.
Góð heimsókn frá Noreg
Séra Hákon Andersen, biskup
frá Tönsberg í Noregi kemur til
Akureyrar á morgun, miðviku-
daginn 5. apríl.
Hákon er þekktur predikari í
heimalandi sínu. Hann er fyrrum
aðalframkvæmdastjóri Heima-
trúboðsins norska. Hann hefur
tekið mikinn þátt í alþjóðlegu
kirkjulegu starfi. Hann er í stjórn
Lausenne hreyfingarinnar sem er
þverkirkjuleg hreyfing.
Hákon hefur áður komið ti
íslands og kom þá til Akureyrar
Samkoma verður í félagsheimil
KFLfM og KFUK í Sunnuhlíð
miðvikudagskvöldið 5. apríl oj
hefst kl. 8.30 og gefst þá Akur
eyringum tækifæri til að hlusta i
biskupinn. Séra Jónas Gíslason
prófessor túlkar mál hans í
íslensku. Allir eru hjartanlej
velkomnir.