Dagur - 08.11.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 8. nóvember 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÓLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
KARL JÓNSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
, AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Nauðsyn virkrar
byggðastefnu
Byggðaþróunin á undanförnum árum er
mönnum mikið áhyggjuefni. Hún hefur ein-
kennst af miklum brottflutningi fólks af
landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðisins og
fólksfækkun, jafnvel á stórum þéttbýlisstöð-
um. Orsakanna er fyrst og fremst að leita í
breyttum atvinnu- og þjóðfélagsháttum.
Fólki fækkar í frumvinnslugreinunum og
horfur eru á að sú þróun haldi áfram. Þannig
hefur aðlögun landbúnaðarframleiðslu að
þörfum markaðarins leitt af sér fækkun
starfa, og aukin tæknivæðing í fjölmörgum
frumvinnslugreinum hefur haft það í för með
sér að minni þörf er fyrir vinnuafl í þessum
greinum en áður. Á sama tíma hefur þeim
fjölgað jafnt og þétt sem vinna þjónustu-
störf ýmiss konar, en gallinn er bara sá að
þau hafa að langstærstum hluta fallið til á
höfuðborgarsvæðinu.
Þrátt fyrir þessar breytingar á atvinnu-
háttum, sem þjóðin óhjákvæmilega þarf að
ganga í gegnum, er alls ekkert lögmál að
byggðaröskun sé óhjákvæmilegur fylgikvilli.
Ef stjórnvöld hefðu borið gæfu til að gera
áætlun um það til langs tíma með hvaða
hætti treysta mætti atvinnulíf úti á lands-
byggðinni og draga úr einhæfni þess, hefði
verið hægt að koma að verulegu leyti í veg
fyrir þann stórfellda flótta til höfuðborgar-
innar sem þegar hefur átt sér stað. Slík
byggðaáætlun var aldrei samin og ekkert
bólar á gerð hennar enn. Því má með sanni
segja að byggðastefna stjórnvalda hafi
brugðist í veigamiklum atriðum.
Lausnin á byggðavandanum felst m.a. í
því að skila atvinnulífsbyltingunni í ríkari
mæli út á land. í þeim efnum hafa stjórnvöld
staðið sig afar illa, sérstaklega hvað varðar
flutning ýmissa þjónustustofnana hins opin-
bera af höfuðborgarsvæðinu í dreifbýlið.
Ljóst er að talsmönnum byggðastefnu í
landinu fjölgar jafnt og þétt, ekki síst í höf-
uðborginni sjálfri. Mönnum er smám saman
að verða ljóst að það er engra hagur að land-
ið sporðreisist í byggðalegu tilliti. Það er síst
hagur þeirra sem á suðvesturhorninu búa að
öll þjóðin flykkist þangað. Þess vegna eru
byggðamálin mál allrar þjóðarinnar — ekki
bara landsbyggðarfólks. Og einmitt þess
vegna er almenningur orðinn langeygur eft-
ir virkri byggðastefnu, sem felur í sér raun-
hæfar lausnir á þeim vanda sem við er að
etja. BB.
til umhugsunar
Af hveiju ráðast Neyt-
endasamtökin á bændur?
Ég var á leiðinni norður. Kvöld-
skuggarnir læddust niður haust-
litaða Holtavörðuheiðina. Frétt-
irnar voru að koma og ég teygði
mig í útvarpið til að finna rétta
tíðni fyrir útsendingu Rásar tvö.
Þegar útvarpsröddin braust fram
á milli truflana, sem landsbyggð-
arfólk verður að leggja eyrun við
öðru hverju, var þulurinn að
boða fólk til fundar einhvers
staðar fyrir vestan. Ég lagði fund-
arstaðinn ekki á minnið en
fundarefnið festist í huganum.
Neytendasamtökin voru að boða
fund þar sem ræða átti hvort
leggja bæri bændastéttina niður
og hefja allsherjar innflutning á
landbúnaðarafurðum. Oft hef ég
heyrt talað um nauðsyn innfluttra
búvara úr þeim herbúðum en nú
skyldi einnig leggja bændastétt-
ina alveg niður.
I mörgum löndum eru samtök
neytenda öflugar hreyfingar. Þau
berjast fyrir hag hins kaupandi
manns. Þau berjast fyrir við-
ráðanlegu vöruverði. Þau berjast
einnig fyrir því að sú þjónusta
sem í boði er sé virði þess gjalds
sem greitt er fyrir hana. Máttur
neytendasamtaka er víða það
mikill að ef þau beita sér gegn
einhverri tiltekinni vörutegund,
sem ekki telst uppfylla nauðsyn-
leg skilyrði, geta þau rutt henni
af markaðnum. Það er tekið
mark á því sem forsvarsmenn í
neytendamálum segja og færa
rök fyrir. Almenningur treystir
því að farið sé með rétt mál og
fer eftir ábendingum þeirra. En
til þess að starf neytendasamtaka
skili slíkum árangri verða þau að
starfa heiðarlega og benda á það
sem raunverulega fer miður.
Máttlaus samtök
Neytendasamtökin á íslandi hafa
aldrei náð að skipa þann sess sem
þau gera í mörgum löndum. Þau
hafa aldrei náð að hafa nein veru-
leg áhrif. Ummæii og aðgerðir
íslensku neytendasamtakanna
hafa ekki hlotið þá hylli að tekið
sé verulegt mark á þeim. Það má
spyrja af hverju Neytendasam-
tökin hafi ekki beitt sér fyrir
lækkun á verðlagningu sem
mörgum þykir ofar skynsemi?
Þar má nefna verð á bensíni og
að margir mánuðir líða frá lækk-
un á heimsmarkaði þar til að hún
skilar sér við kassann á bensín-
stöðinni. Það má einnig spyrja af
hverju Neytendasamtökin hafi
ekki reynt að hindra sífelldar
hækkanir bifreiðatrygginga eða
gjaldskrár opinberra stofnana
eins og Pósts og síma, rafmagns-
og hitaveitna? Svarið liggur í
augum uppi. Til þess hafa þau
enga burði. Sá garður er einfald-
lega of hár fyrir samtök sem ekki
hafa skapað sér meiri tiltrú en
neytendasamtök á íslandi hafa
gert.
Innlendar vörur í einelti
Einu vörutegundirnar sem Neyt-
endasamtökin virðast hafa áhuga
á að lækki í verði eru landbúnað-
arvörur. Það er að sjálfsögðu
allra hagur að verð á matvöru sé
í sem mestu samræmi við kaup-
getu á hverjum tíma. Hagstætt
verð lífsnauðsynja er kjarabót
ekkert síður en beinar hækkanir
á krónutölu launa. Neytenda-
samtökin hafa ekki sýnilegan
áhuga á að beita sér fyrir verð-
lækkun á öllum daglegum neyslu-
vörum. Það eru vörurnar sem
Þórður
Ingimarsson
skrifar:
framleiddar eru í landinu, mjólk-
in og kjötið, sem lagðar eru í ein-
elti. Eftir málflutningi og vinnu-
aðferðum samtakanna að dæma
er bændastéttin einn megin söku-
dólgurinn í íslensku mannlífi.
Hún stendur saman um að við-
halda óhagkvæmri framleiðslu og
háu verði einungis til að geta
áfram verið til. Að dómi for-
svarsmanna neytendamála er
unnt að fá þær vörur sem hún
framleiðir fyrir mikið hagstæðara
verð með því að kaupa þær frá
löndum Efnahagsbandalags Evr-
ópu og láta hagkerfi meginlands-
ins þannig borga okkur fyrir að
drekka belgíska mjólk, éta hol-
lenskt smjör, franskt kjöt og
ítalskar kartöflur.
Erlend undirboð
Þótt mögulegt geti verið að fá
landbúnaðarvörur á lægra verði
frá einhverjum öðrum löndum
gleymist gjarnan að það verður
að flytja þær hingað ef við eigum
að neyta þeirra. Vörurnar verða
einnig að fara í gegnum hendur
ýmissa verslunaraðila á leið sinni
úr birgðaskemmum meginlands-
ins á diska úti í Atlantshafi. Hver
verslunaraðili og milliliður þarf
sína prósentu og skipafélagið
verður að fá farmgjöld. Þegar
innlend skattlagning leggst á inn-
fluttu matvöruna leggst hún einn-
ig á allan kostnað sem hefur orð-
ið til við að kaupa hana og flytja
hingað. Ef það spyrðist til Efna-
hagsbandalagslandanna að ís-
lendingar ætluðu að leggja land-
búnað af og taka upp innflutning
allra matvæla stæði eflaust ekki á
gylliboðum í byrjun. Slík boð
hafa raunar borist hingað og eru
grundvöllur undir þann áróður
sem rekinn er gegn bændastétt-
inni meðal annars af Neytenda-
samtökunum. Svona boð eru
gjarnan kölluð undirboð eða
„dumping" á útlendu tungumáli.
Veruleg hætta er á því að slík
verðtilboð stæðust ekki til lengd-
ar og alls ekki þegar söluaðilarnir
sæju að íslenska þjóðin væri orðin
háð matarkaupum frá löndum
handan úthafsins. Það er heldur
ekki úrval matvælaframleiðslu
meginlandsins sem okkur stendur
til boða frá Evrópu. Það höfum
við reynt með innflutningi á kart-
öflum og nú síðast í vetur þegar
innflutningur á smjörlíki var
leyfður.
Hlutur bænda hefur
hækkað minnst
Bændastéttin hefur að undan-
förnu átt undir högg að sækja.
Vandamál hafa skapast í íslensk-
um landbúnaði vegna offram-
leiðslu. Þótt reynt hafi verið að
leysa þau með nokkrum árangri
hefur stéttin orðið fyrir aðkasti
og áróðri sem á meðal annars
rætur að rekja til þeirra sem hafa
tekjur af innflutningi. Þeir virð-
ast sjá gull og græna skóga í að
leggja prósentur á landbúnaðar-
afurðir frá öðrum löndum. En ef
betur er gáð að verðlagsþróun
síðustu ára kemur í Ijós að verð á
landbúnaðarafurðum hefur ekki
hækkað meira en á öðrum vörum
eða þjónustu. Á árunum frá 1983
til 1989 hækkaði mjólkin 3,5 falt
eins og lánskjaravísitalan. Kjöt
til neytenda hækkaði 3,6 falt og
af því varð hækkunin til bænda
aðeins 3,2 föld. Á þessum sama
tíma hækkaði afurð undirstöðu-
atvinnuvegarins, ýsan, 5,2 falt. Á
árunum 1980 til 1988 hækkaði
mjólkurverð til bænda 13 falt
meðan framfærslukostnaður
reiknaður út samkvæmt vísitöl-
um hækkaði 15,3 falt. Á meðan
mjólkurverð til bænda 13 faldað-
ist, 20 faldaðist sá kostnaður sem
vinnslustöðvarnar tóku í sinn
hlut fyrir gerilsneyðingu og aðra
meðhöndlun undir handleiðslu
mjólkurfræðinga. Ef dæmi er
tekið af kindakjöti verður mun-
urinn öllu meiri. Á meðan hlutur
bóndans hefur 14,5 faldast hefur
hlutur sláturhúsa og vinnslu-
stöðva 27 faldast.
Margt til umhugsunar
Það er því ákaflega hæpið að sak-
ast við bændastéttina eina þegar
verðlagningu á landbúnaðarvör-
um ber á góma. Það má leiða rök
að því að bændur sjálfir hafi ekki
verið nægilega meðvitaðir um
þátt úrvinnslukerfisins og haldið
sig um of fyrir innan túngarðinn í
verðlagningarmálum. Á fundi
Stéttarsambands bænda í síðasta
mánuði kom þó greinilega fram
að þeir hafa skynjað þennan
vanda framleiðslunnar og eru til-
búnir til að taka á honum og leita
allra leiða til að mæta kaupgetu í
landinu á hverjum tíma. Á með-
an sú umræða verður háværari
hamast Neytendasamtökin við að
úthrópa bændur og kenna þeim
einum um þegar landsmönnum
finnst of mikið af því sem aflast í
budduna um hver mánaðamót
fara í stórmarkaðinn. Þegar hlýtt
er á málflutning Neytendasam-
takanna verða eftirfarandi atriði
til umhugsunar: Verða útlending-
ar tilbúnir að selja okkur land-
búnaðarafurðir á undirboðum
um alla framtíð? Eru skipafélög-
in tilbúin að flytja matvöruna til
landsins á undirmálsfrakt? Eru
innflytjendur tilbúnir að taka
lægri prósentu fyrir að gera inn-
kaup á erlendum matvörumörk-
uðum, leysa vörurnar út og dreifa
til smásala, en þegar um aðrar
vörur er að ræða? Eru smásalar
tilbúnir til að leggja minna á inn-
fluttar matvörur en innlendar?
Og að síðustu. Eru skattborgarar
landsins tilbúnir að taka á sig
þann kostnað sem óhjákvæmi-
lega verður samfara því að leggja
heila atvinnugrein niður? Eg held
forsvarsmenn Neytendasamtak-
anna hafi alls ekki hugsað þetta
dæmi til enda. Það sér íslenskur
almenningur sem sagði álit sitt í
nýlega gerðri könnun þar sem
stór hluti landsmanna var hlynnt-
ur innlendri matvælaframleiðslu.
Jafnvel þeir sem töldu að flytja
ætti eitthvað inn vildu einnig hafa
framleiðslu hér heima. Meðan
Neytendasamtökin halda jafn
óábyrgum áróðri fram og raun
ber vitni þegar landbúnaðurinn á
í hlut er engin von til að þau
verði tekin alvarlega og verði
annað en máttlaus félagsskapur.