Dagur - 05.12.1989, Qupperneq 6

6 - DAGUR - Þriðjudagur 5. desember 1989
Jón Karlsson:
Lífeyrissj óðimir og bankabókin góða
Undanfarandi misseri hefur verið
vaxandi umræða um lífeyrissjóð-
ina og málefni þeirra. Mikið af
þeirri umræðu hefur verið af van-
þekkingu og órökstuddar fullyrð-
ingar hafa vaðið uppi, þar sem
einn étur eftir fullyrðingar
annars, án þess að gæta rök-
stuðnings. Raunar eru lífeyris-
málin í eðli sínu mjög flókin og
er þar ekki allt sem reynist í
fljótu bragði. Þess vegna freistast
menn til fljótfærnislegra ályktana
- og á það raunar við um fjölmörg
mál önnur. Hér er m.a. átt við þá
fullyrðingu, sem gengið hefur
sem rauður þráður um meirihluta
þessarar umræðu: að hagstæðara
sé fyrir launþegana að leggja líf-
eyrisiðgjöldin inn á bankabækur
en að greiða þau með núverandi
formi til lífeyrissjóðanna. Vanda-
laust er að sýna fram á svo og svo
mikla ávöxtun tiltekinnar fjár-
hæðar á tilteknu tímabili. Og fá
með því háar og gylltar tölur eftir
einhverja áratugi.
En með þeirri meginhugsun og
áróðri sem hafður hefur verið
uppi í þessu sambandi, að úr
bankabókinni eigi viðkomandi
launþegi að hafa sinn lífeyri á efri
árunum, en ekki leggja neitt af
mörkum með þessum sparnaði til
samhjálpar, er verið að tala um
allt aðra hluti en núverandi kerfi
byggist á. Eða meðal annara
orða: Hver á að sjá um inn-
heimtu á framlögum í bankabók-
ina góðu? Undirrituðum er
kannski nokkuð kunnugt um að
talsvert þarf að hafa fyrir því að
atvinnurekendur geri skil sem
þeim ber - stundum mikil fyrir-
höfn. Almannatryggingakerfið
byggist á því að allir fái sama
grunnlífeyri - að teknu tilliti til
tekjutryggingarinnar þó. En
hvaðan á að koma viðbótarlífeyr-
ir vegna fráfalls maka og örorku
sem nú er greiddur af lífeyris-
sjóðunum - að viðbættum barna-
lífeyri?
í>ó að lífeyrissjóðirnir, margir
hverjir hafi ekki starfað lengi hef-
ur einmitt reynt mikið á þá í
sambandi við áhættulífeyri og
fullyrða má að í mörgum tilfell-
um hafa þær greiðslur ráðið úr-
slitum um afkomu fjölskyldna á
erfiðum tímum. Og hvað ef gam-
all maður verður nú eldri en
bankabókin góða gerði ráð fyrir
þegar hún hóf greiðslur til eig-
anda síns?
Flestir lífeyrissjóðanna eru til-
komnir sem kjaraatriði í frjálsum
samningum. Þó svo að banka-
bókarkerfið kæmist á, yrði lík-
lega ekki komið í veg fyrir að ein-
stakar starfsstéttir, eða hópar
semdu að nýju um viðbótarlíf-
eyri. Hverjir myndu ganga þar á
undan? Auðvitað einstakir
hópar, í byrjun fámennir, en sem
hefðu sterka samningsstöðu.
Hætt er við að fjölmennari hópar
launþega t.d. í iðnaði, við fisk-
verkun og verslun myndu ekki
vera þar með fyrsta kastið. Ekki
myndi misréttið í þjóðfélaginu
minnka við þetta. Eða er kannski
ætlunin þegar bankabókarhug-
sjónin er orðin að veruleika að
banna samninga um lífeyrissjóði?
Eitt megineinkenni í réttinda-
Isöfnun núverandi kerfis er sam-
hjálp - samtrygging. Þetta er
byggt á hugsjón mannúðar og
jafnréttis. Þegar fjölskylda eða
einstaklingur verður fyrir alvar-
legu áfalli s.s. við fráfall maka
eða slysi sem veldur örorku,
verður oftast mikil röskun á hög-
um sem viðkomandi komast ekki
aðstoðarlaust yfir. En þar koma
allir sjóðfélagar til hjálpar. Það
gerist með því að sá sem hjálpar-
innar er þurfi fær til sín oft langt
um meiri greiðslur en hann hefir
greitt til sjóðsins. Það gerist m.a.
með svokallaðri framreiknings-
reglu. Þessa tryggingu hafa allir
sjóðfélagar - en þeir kaupa hana
því verði að deila þessum kjörum
með öðrum - og að réttindin í
sjóðnum eða andvirði þeirra erf-
ast ekki.
Á undanförnum árum hefir
gætt mjög vaxandi sérhyggju hér
á landi. Það hefur líka gætt veru-
lega tvískinnungs sem felst í því
m.a. að krefjast bættrar og auk-
innar þjónustu á flestum sviðum
- en lægri skatta. Sérhyggjan -
hér oft nefnd frjálshyggja - segir:
Hver er sjálfum sér næstur. Hver
sér um sig og gætir síns hags og
kemur ekki við hvernig öðrum
vegnar, þeir geta séð um sig
sjálfir. Mannúðar- og félagshyggj-
an segir hinsvegar: Einn fyrir alla
og allir fyrir einn. Ef á bjátar hjá
einum koma allir til hjálpar. Það
gerist m.a. með miðlun úr sam-
eiginlegum sjóðum.
Það sem hér hefur verið gert
að umtalsefni vísar á flestan hátt
til þessara tveggja sjónarmiða;
frjálshyggjunnar, sem bankabók-
in góða er fulltrúi fyrir og sjón-
armið mannúðar, sem samtrygg-
ing lífeyrissjóðanna stendur fyrir.
Sú kenning að hag manna sé bet-
ur borgið með einhverju sem
kallast „eigin lífeyrissjóður" átti
góðan hljómgrunn hjá Thatcher-
stjórninni í Bretlandi, en nú er
komið í ljós - sem raunar margir
vissu fyrir, - að allt var það á
kostnað samhjálparinnar.
í sjálfu sér er ekkert við það að
athuga að menn hafi þá hugmynd
að bankabókarhugmyndin tryggi
þeim hag betur en samtryggingin.
Ef sú skoðun er þá ekki byggð á
tómum misskilningi. Það er held-
ur ekkert við það að athuga í
sjálfu sér að þessi hugmynd sé
flutt inn á Alþingi í frumvarps-
formi. Það sem hinsvegar er
skondið við þetta málskot til
Alþingis er að það skuli vera
þingmenn Framsóknarflokksins
sem að því standa en ekki þeir
sem hafa verið taldir málsvarar
frjálshyggjunnar hingað til, en
því hefur verið mjög á lofti hald-
ið að þeir eigi helst heima í Sjálf-
stæðisflokknum.
Þrátt fyrir það sem hér er sagt
að framan varðandi þessi mál
almennt, þá fer því fjarri að verið
sé að halda því fram að ekkert sé
að varðandi starfsemi lífeyris-
sjóðanna og allt í fínu lagi. Verk-
efnin eru mörg sem þarna þarf að
vinna að, m.a. fækka sjóðum,
lækka rekstrarkostnað, jafna líf-
eyrisrétt, standa skipulega að því
að fjármunirnir komi atvinnulíf-
inu og sjóðfélögum að sem best-
um notum o.s.frv. Hinsvegar
ættu menn að temja sér hógvær-
ari og yfirvegaðri málflutning og
kynna sér betur það sem þeir eru
að fjalla um. T.d. stóð nýlega í
einhverju skrifi að lífeyrissjóð-
irnir séu 100. Þetta er ósatt og
það hlýtur þessi skrifari að vita -
og því tala gegn betri vitund, því
að sjóðirnir eru 85 - og fer fækk-
andi.
Svipað á sér stað þegar ýmsir
skrifarar tala um rekstrarkostnað
sjóðanna, að þá taka þeir sem
dæmi rekstrarkostnað sjóðs sem
sýndi um 40% iðgjalda í rekstur.
Þetta er að sjálfsögðu allt of hátt
og stenst ekki, en það vita vænt-
anlega margir þeir sem láta ljós
sitt skína að hér er undantekning
og einsdæmi eða því sem næst.
Það ætti þó að vera kunnugt að
stórar einingar eru oftast hag-
kvæmari rekstrareiningar en litl-
ar og sannast það vel með rekstur
lífeyrissjóðanna. Enda er það vel
vitað í hópi þeirra sem nálægt
rekstri sjóðanna koma að of mik-
ið af of fámennum sjóðum eru
starfandi.
Það er mikið og vandasamt
verk sem bíður, að gera lífeyris-
réttinn jafnari og tryggja hag
þeirra betur sem nú hafa hann
lakastan. En það hlýtur að verða
gert undir merkjum jafnréttis og
samhjálpar en ekki sérhyggju.
Jón Karlsson.
Höfundur er forstöAumaður Lífeyris-
sjóðs stéttarfélaga í Skagafirði.
bœkur
/
Bændur á
hvunndags-
fötum
Hörpuútgáfan hefur sent frá sér
bókina Bændur á hvunndagsföt-
um, viðtalsbók eftir Helga
Bjarnason blaðamann.
í bókinni segja sex nútíma
bændur frá lífshlaupi sínu,
búskap, áhugamálum, félags-
störfum og skoðunum. Þeir eru:
Aðalsteinn Aðalsteinsson á Vað-
brekku í Hrafnkelsdal; Guðrún
Egilsdóttir í Holtsseli í Eyjafirði;
Pálmi Jónsson, alþingismaður á
Akri í Húnavatnssýslu; Ólafur
Eggertsson á Þorvaldseyri undir
Eyjafjöllum; Jóhannes Kristjáns-
son á Höfðabrekku í Mýrdal og
Þórólfur Sveinsson á Ferjubakka
í Borgarfirði.
Bændur á hvunndagsfötum er
fyrsta bók Helga Bjarnasonar
blaðamanns. Hann hefur á und-
anförnum árum aflað sér mikillar
þekkingar á flestum þáttum land-
búnaðarmála og er vel þekktur
meðal bænda fyrir vönduð frétta-
skrif um málefni þeirra.
Bókin er 192 blaðsíður að
stærð, prýdd yfir 120 myndum auk
yfirlitskorta af heimabyggð við-
mælenda.
Unglingar í
frumskógi
Út er komin bókin Unglingar í
frumskógi, eftir Hrafnhildi Val-
garðsdóttur. Sagan er sjálfstætt
framhald verðlauna- og metsölu-
sögunnar Leðurjakkar og spari-
skór, en fyrir hana hlaut höfund-
ur 1. verðlaun í samkeppni
IOGT um skáldsögu fyrir ungl-
inga. Unglingar í frumskógi er
þriðja unglingabók Hrafnhildar
en einnig hafa verið gefnar út
tvær barnabækur og eitt smá-
sagnasafn eftir hana.
í kynningu útgefanda segir
m.a.: „Það er síðsumar. Sögu-
hetjurnar hafa lokið störfum í
unglingavinnunni. Örn hefur ráð-
gert að fara í útilegu með Gerði
en hún ræður sig sem ráðskonu í
sveit . . . Tóti ætlar að taka til
höndum í sumarbústað afa síns
og ömmu . . . Örn kvíðir því að
þurfa að hanga einsamall í borg-
inni og sparka knetti í mannlaust
mark. Þá fara hjólin að
snúast . . .“
Bókin er 181 bls. að stærð.
Útgefandi er Æskan.
- ný skáldsaga
Isabel Allende
Mál og menning hefur sent frá
sér skáldsöguna Eva Luna eftir
skáldkonuna Isabel Allende í
þýðingu Tómasar R. Einarsson-
ar.
Sögusvið bókarinnar er ótiltek-
ið land í Suður-Ameríku. Aðal-
persónan, Eva Luna, er sagna-
þulur af guðs náð og litrík upp-
vaxtarárin eru henni óþrjótandi
uppspretta frásagna. Ung missir
hún móður sína, er þá komið fyr-
ir hjá ókunnugum og lendir brátt
í æsilegum atburðum í tengslum
við stjórnmálabaráttu í heima-
landi hennar. Hér er sagt frá
ógleymanlegu fólki, kostulegum
uppátækjum þess, ástum og sorg-
um, fólki af háum og lágum
stigum, með ólíkan bakgrunn.
Isabel Allende er frá Chile, en
er nú búsett í Bandaríkjunum.
Áður hafa komið út eftir hana á
íslensku bækurnar Hús andanna
og Ást og skuggar.
Eva Luna er 259 bls. Kápu-
mynd gerði Robert Guillemette.
Sendiherrann
Bókaútgáfan Hildur hefur sent
frá sér skáldsöguna Sendiherrann
eftir Ib. H. Cavling.
Höfundinn þarf vart að kynna
fyrir íslenskum lesendum, slíkar
hafa vinsældir bóka hans verið
hérlendis í gegnum árin.
í þessari nýjustu bók Cavlings
er söguþráðurinn ekki síður
hugnæmur og spennandi en í hin-
um fyrri.
Bókin er 174 blaðsíður að
stærð.
Sandgreifarnir
- endurminningar
Björns Th. Björnssonar
Mál og menning hefur sent frá
sér bókina Sandgreifarnir eftir
Björn Th. Björnsson.
Bókin hefur að geyma endur-
minningar höfundar frá því að
hann var að alast upp í Vest-
mannaeyjum á árunum milli
stríða. Hann lýsir samfélagi
strákanna í Eyjum og margvís-
legum uppátækjum þeirra, auk
þess sem ágengni hins stóra
heims kemur við sögu: Kreppa,
stríðsógn, stjórnmálaerjur og
þjóðfélagsumbrot. Síðast en ekki
síst geymir bókin lýsingar á fjöl-
skyldu „Bidda Björns“ eins og
hann er nefndur í sögunni.
Mörgum mun eflaust þykja
sem hér kveði við nýjan tón hjá
höfundinum sem þekktur er af
margvíslegum bókum um list-
fræðileg efni og sögulegum skáld-
sögum. Bókin er 180 blaðsíður
og er prýdd fjölda mynda, bæði
af fjölskyldu höfundar og einnig
af málverkum föður hans, Bald-
vins Björnssonar. Hilmar Þ.
Helgason gerði kápu.