Dagur - 13.01.1990, Qupperneq 4

4 - DAGUR - Laugardagur 13. janúar 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 SlMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON. UMSJ.MAÐUR
HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON. BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþr.), KARL JÓNSSON (Sauðárkróki
vs. 95-35960), INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavlk vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON. PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSH.: RlKARÐUR B. JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.:
FRlMANN FRÍMANNSSON. DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA
RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Stórfellt átak í
landgrœðslu og skógrœkt
Um síðustu helgi hófst
„Landgræðsluskógar — átak
1990“ formlega með athöfn
að Kjarvalsstöðum í Reykja-
vík. Hér er um að ræða
mesta átak í landgræðslu
og skógrækt hér á landi frá
upphafi vegar. Áætlað er að
gróðursetja um eina og
hálfa milljón trjáplantna
næsta vor í gróðursnautt en
friðað land auk annarra
gróðurbætandi aðgerða,
svo sem sáningu birki- lúp-
ínu- og grasfræs. Átakið er
gert í tilefni 60 ára afmælis
Skógræktarfélags íslands,
sem er sambandsfélag allra
félaga áhugamanna um
skógrækt á íslandi, en
félagar eru alls um sjö þús-
und talsins. Landgræðsla
ríkisins og landbúnaðar-
ráðuneytið hafa gengið til
samstarfs um átakið og auk
þess hefur þegar tekist að
fá fjölda stofnana og félaga-
samtaka til liðs við málstað-
inn og framkvæmdirnar.
Það er mikið gleðiefni, enda
ljóst að til þess að átak sem
þetta heppnist, þarf öll
þjóðin að leggjast á eitt
með þessum aðilum.
Frá því landnám hófst er
talið að rúmlega 80% af
þeim landgæðum sem fól-
ust í gróðri og jarðvegi hafi
glatast. Skuld okkar við
landið er því sannarlega
risavaxin og ekki seinna
vænna að fara að greiða
hana niður, þótt í smáum
mæli verði fyrst í stað.
Verndari landgræðslu- og
skógræktarátaksins er for-
seti íslands, frú Vigdís
Finnbogadóttir. í stórgóðu
áramótaávarpi sínu, beindi
hún athygli sinni meðal
annars að ræktun lands og
þjóðar. Hún benti á að land-
ið og fólkið væru mikilvæg-
ustu forsendur framtíðar
okkar: „Án byggilegs lands
á fólk sér enga framtíð. Ég
ætla ekki að fara mörgum
orðum um það hvernig við
höfum á liðnum öldum
gengið um land okkar, jafn-
vel svo að sumum hefur
þótt horfa til auðnar," sagði
forsetinn. Frú Vigdís minnti
einnig á fyrirhugað land-
græðslu- og gróðurverndar-
átak og sagði síðan: „Um
gróður gildir hið sama og
um lífsyndi okkar, börnin.
Ef við viljum lifa það að sjá
gróskuríkan árangur þá
verðum við að byrja strax, —
það er aldrei hægt að draga
neitt á langinn sem varðar
ræktun. “
Þessi áminning forseta
vors er fyllilega tímabær í
upphafi árs 1990. Ef þjóðin
leggst á eitt, getur hún
valdið straumhvörfum í
gróðursögu landsins. Þá
verður ársins 1990 minnst
sem ársins er mesta og
árangursríkasta skógrækt-
ar- og landverndarátak í
íslandssögunni hófst; árs-
ins er grunnur var lagður að
öflugu skóglendi, sem mun
dafna og þróast um ókomin
ár. Það er sannarlega verð-
ugt markmið og alls ekki
óraunhæft. BB.
ra
til umhugsunar
Hrun í Austur-Evrópu - Hrun á íslandi
Pegar rifjaðir eru upp atburðir liðins árs kemur flestum í hug það
sem gerðist í Austur-Evrópu frá haustnóttum til jóla. Þótt búast
mætti við breytingum þar í kjölfar nýrrar hugsunar sovéskra og
breyttra og bættra samskipta milli þjóða austurs og vesturs óraði
fáa fyrir að leið ríkja Austur-Evrópu frá sósíalismanum yrði jafn
stutt og í flestum tilvikum greið og nú virðist ætla að verða. For-
ræði kommúnistaflokka hefur verið strikað úr stjórnarskrám og
fyrirhugað er að halda frjálsar kosningar um alla Austur-Evrópu
strax á þessu ári.
Lítill vafi leikur á að efnahagsástand sem skapast hafði í þess-
um ríkjum flýtti fyrir hruni sósíalismans. Efnahagskerfið var
staðnað. Framleiðsla dróst stöðugt saman. Lífskjör, sem aldrei
höfðu talist sæmandi á vestrænan mælikvarða, versnuðu ár frá
ári. Framfarir í fjölmiðlatækni urðu til þess að fréttir frá Vestur-
löndum fóru í auknum mæli yfir járntjaldið, inn í heim kúgunar
og örbirgðar. Allt þetta jók smátt og smátt á óánægju fólks. Það
sá sér Ieik á borði um leið og það þurfti ekki lengur að óttast
byssukjafta og skriðdrekabelti sovéska hersins. Það ýtti misspillt-
um stjórnendum „hinna allslausu“ í burtu.
Einu sinni hervald - alltaf hervald
Þegar sósíalisminn er að sálast er ekki úr vegi að rifja upp að
þessu stjórnkerfi hefur aldrei verið komið á öðruvísi en með
vopnavaldi. í sósíalískum fræðum er beinlínis gert ráð fyrir að
svo þurfi að vera því sósíalisminn sé andstæður borgaralegum
hugsunum og borgarar berjist gegn því að alþýðan taki völdin.
Eflaust hefur sósíalísk hugsun átt nokkurn rétt á sér á tímum þeg-
ar lýðræðisþróunin var skammt á veg komin. Atvinnutækin voru
á fárra manna höndum og réttur vinnandi fólks nánast ekki til.
En hugmyndafræðin hafði aldrei neina burði til að virka í raun-
veruleikanum. Kenning sósíalista um hina útvöldu orsakaði að sá
hópur hreiðraði smátt og smátt um sig í stjórnarstofnunum hinna
sósíalísku ríkja. Hann beitti einræði í skjóli hervalds og öryggis-
lögreglu og sökk dýpra í sætleika valdsins og spillingarinnar. Af
þeim orsökum meðal annars, eiga meðlimir hinna útvöldu enga
gnægð vina á meðal almennings og hafa alla tíð orðið að skýla sér
bak við drápstól.
Ömurleiki í austri - átrúnaður í vestri
Ýmsir hópar á Vesturlöndum hafa löngum horft aðdáunaraugum
til sósíaliskra kenninga. í sumum tilfellum er eins og um trúar-
brögð sé að ræða. Þó verður að ætla að fæstir þeirra „trúuðu“
vildu raunverulega lifa í alræðissamfélagi sósíalismans. Þeirra
sósíalismi hefur fremur birst sem kjaftasellur og kaffihúsaklúbb-
ar. Þó hafa sósíaliskir flokkar náð nokkrum áhrifum er þeir hafa
tekið þátt í samsteypustjórnum á Vesturlöndum. En fleiri og
fleiri þeirra hafa látið af trúarbragðahugsjón og hneigst í átt til
jafnaðarstefnunnar á síðari tímum. Þá þróun má meðal annars
sjá í átökum innan Alþýðubandalagsins á íslandi. Og nú þegar
umræddir atburðir hafa orðið í Austur-Evrópu berast þær fréttir
frá Frakklandi að ýmsir trúarsósíalistar séu að snúa sér til íslam
og krjúpa í átt til borgar Múhameðs spámanns. Þegar Karl Marx
er ekki lengur trúverðugur tekur Kóraninn við því þeir sem hafa
vanið sig við öfgar þurfa áfram sitt eldsneyti.
Hrun á íslandi
Þegar haldið er áfram að horfa yfir atburði liðins árs verður hrun
áfram á dagskrá. Hér innanlands hafa atvinnugreinar hrunið til
grunna. Það er eftirtektarvert að þessar hrundu atvinnugreinar
eru nýjungar sem komið var á fót fyrir fáum árum. Bændum var
att til að rækta loðdýr. Fyrr á öldinni hafði nokkur loðdýrarækt
verið stunduð en hún lognaðist út af er verð á skinnum lækkaði.
Þá hafði ekki verið lagt í mikinn kostnað og sumir bændur gátu
hleypt dýrunum út á sauðkindina og gaddinn án þess að hafa
verulegan skaða af refavíxlum.
í upphafi áratugsins hafði skinnaverð verið nokkuð hátt um
tíma og því sáu framverðir íslandsbyggða hag í að hefja þennan
atvinnuveg á ný. Það þurfti að minnka mjólkur- og kjötfram-
leiðsluna og nóg féll til af fiskúrgangi við sjávarsíðuna til að ala
pelsdýrin á.
Farið af stað með stíl
Það var farið af stað með stíl. Bændur fengu lán til að byggja
vönduð loðdýrahús á jörðum sínum um ása og dali og fyrirtæki
voru stofnuð í kaupstöðunum til þess að sjóða og hakka fiskúr-
ganginn. Refurinn og minkurinn leggja sér ekki úldin bein og
ugga til munns. En skömmu eftir að skriðan fór af stað minnkuðu
vinsældir pelsa og verð á skinnum fór lækkandi. Lækkunin varð
viðvarandi þrátt fyrir sveiflur í tísku og nú er verðmæti loðdýra-
afurða frá Islandi nánast ekki neitt. Því er ekkert til að greiða
kostnað af loðdýrahúsum og fóðurstöðvum. Það er heldur ekkert
til að greiða loðdýrabændum í laun. Þannig standa margir, sem
létu segjast og hófu loðdýrarækt fyrr á þessum áratug, algjörlega
fastir. Lífsafkoma þeirra er í rúst. Þeir hafa engar leiðir til að
losna við þær skuldir sem svo auðvelt var að taka á sig við bygg-
ingu búanna. Og margir vinir og vandamenn minka- og refa-
mannanna eru nú ábyrgir fyrir því fé sem breyttist í langa skála á
melkollum sveitanna. Það eru því ekki eingöngu eignir loðdýra-
manna sem eru í hættu. Heldur einnig vina og vandamanna
þeirra og spyrja má: Hvers virði eru þær fyrir sjóðina sem veittu
loðdýralánin?
Börsonar og ísiands Bersar fara á kreik
En það voru ekki eingöngu bændur og landsfeður sem lifðu bjart-
eftir Þórð Ingimarsson.
sýnistíma í byrjun þessa áratugar. Ýmsir athafnamenn, bæði
innanlands og utan, sáu allt í einu leik á borði að bjarga gjaldeyr-
istekjunum. Þeir fundu leið sem gæfi þeim og þjóðinni gróða. Að
ala lax í eldiskerjum og gefa honum tilbúinn mat í hvert mál og
lyf ef hann skyldi verða veikur. í Ameríku sáu athafnamennirnir
marga vel stæða Vesturálfubúa sem myndu borga hátt verð fyrir
laxinn. Þetta yrði stórkostlegur útflutningsatvinnuvegur og þeir
sem bjartsýnastir voru töldu að við þyrftum ekki að hafa áhyggjur
af gjaldeyrisöflun þjóðarinnar um ókomin ár. Norðmenn höfðu
komist að sömu niðurstöðu og keppni fór í hönd um að verða á
undan þeim. Það fóru margir Börsonar og íslands Bersar á kreik
í laxeldinu.
Hver er ábyrgur?
Steinsteypan rann í mótin. Vatnið rann í kerin og litlu seiðin fóru
að synda og leita eftir verksmiðjuframleidda fóðrinu. Sum urðu
veik. Þeim voru gefin lyf. Önnur drápust án þess að við neitt yrði
ráðið. Mörg uxu upp og voru seld meðan markaður var fyrir þau
eða urðu að fallegum matfiskum í heimakerjum. En þá bar svo
við að allir þessir amerísku munnar voru ekki eins sólgnir í rækt-
aða íslenska og norska laxinn og ætlað hafði verið. Markaðurinn,
sem fyrir hendi var, fylltist fljótlega. Við það bættist að eldislax-
inn var of dýr í framleiðslu. Það kom í ljós að fiskur hafði ætíð
sjálfur orðið að afla fæðu og þegar átti að fara að ala hann á til-
búnu fóðri að viðbættri lyfjagjöf óx kostnaðurinn tekjunum yfir
höfuð.
Miklu fé hafði verið varið. Skuldasúpan varð þykk. Gjaldþrot-
in með þeim stærstu. Mikið af þessu eru erlend lán sem þjóðin
verður að borga hvernig svo sem þrotabúum er velt til og frá milli
kontóra í Reykjavík. Erlendar skuldir þjóðar deilast í raun á
hvert mannsbarn eftir höfðatölu. Því vaknar sú spurning hvort
enginn sé ábyrgur þegar svo er farið með fjármuni.
Hugsj ónaatvinnuuppbyggingin
Það sem sorglegast er við endalok loðdýra- og laxeldisævintýris-
ins á íslandi er að þarna var um að ræða hugsjónaatvinnuvegi.
Landsfeður og ýmsir frammámenn töldu að þarna væru fundnir
framtíðaratvinnuvegir sem byggðu á auðlindum. Staðreyndin var
hins vegar sú að við þurftum að framleiða með fullum tilkostnaði.
Við það bættist síðan fölsk markaðsvon. Það er ekkert hagkvæm-
ara að framleiða loðfeldi eða heimagangslaxa á íslandi en á ýms-
um öðrum stöðum í veröldinni.
Það er því til umhugsunar hvort ekki sé nokkuð sameiginlegt
með hruni þjóðfélagskerfa Austur-Evrópu og hruni hugsjónaat-
vinnuveganna á íslandi á árinu 1989. Bæði byggðust á hugsjónum
sem ekki voru í samræmi við þann raunveruleika sem til staðar
er, hvort sem mönnum þykir hann súr eða sætur.