Dagur - 23.03.1990, Qupperneq 6

6 - DAGUR - Föstudagur 23. mars 1990
Bjarni E. Guðleifsson, Möðruvöllum:
Umbúðaþjóðfélagið
- Bókarkynning
Mig langar til að vekja athygli á
lítilli bók sem út kom hjá Bóka-
útgáfu Menningarsjóðs og Pjóð-
vinafélagsins á síðastliðnu ári.
Að mínu mati má telja útkomu
þessarar bókar til stærri bók-
menntaviðburða ársins 1989.
Bókin nefnist Umbúðaþjóðfélag-
ið og er eftir Hörð Bergmann.
Bókin ber undirheitið: uppgjör
og afhjúpun, nýr framfaraskiln-
ingur. Svo sem heitið ber með sér
er hér um að ræða nokkura
úttekt á samfélagi okkar íslend-
inga, sem höfundur nefnir
umbúðaþjóðfélag. Honum þykir
mannlífið orðið vafið í nokkuð
þykkar, dýrar og oft fánýtar
umbúðir, og er þetta oftast gert í
nafni framfara. Hann getur þess
strax í upphafi að hann sé ekki
hlutlaus ritari, heldur boðberi
þess að menn rýni í málin sjálfir
og reyni að sjá gegnum þann vef
sem um okkur er ofinn í umbúða-
þjóðfélaginu. Ég vil vekja athygii
manna á þessari bók sem er 168
blaðsíðna pappírskilja og auðles-
in venjulegum áhugamönnum
unr þjóðfélagsmál. Hörður
Bergmann á heiður skilinn fyrir
að láta sér hugkvæmast að líta
þessi mál öðrum augum en aðrir
og enn meiri heiður á hann skil-
inn fyrir það frumkvæði að leggja
í að skrifa um þessar hugsanir
sínar, en hann getur ekki kallast
sérfræðingur eða fagmaður í efn-
inu, samkvæmt hefðbundinni
skilgreiningu þeirra orða. Við
erum víst flest steypt í sama móti
umbúðaþjóðfélagsins, móti
skólakerfis og fjölmiðla, og þar
verða þvf miður til alltof fáar
frumlegar hugmyndir.
í bókinni er varpað fram mörg-
um spurningum og í bókarlok er
reynt að gefa svör við þeim.
Fyrsta spurningin er sú hvað beri
að telja til framfara. Hámarks-
framleiðni og aukinn hagvöxtur
hafa verið talin helstu framfara-
einkenni og þessum markmiðum
er náð með aukinni tækni. Næsta
spurning er svo hvort tæknin leysi
allan vandann. Ný tækni getur
létt störfin, en hún gefur ekki
meiri tíma til eigin nota, hún létt-
ir erfiði en dregur ekki úr álagi og
það er ekki sjálfgefið að hún geri
lífið ódýrara eða leysi efnahags-
legan vanda. Tæknin leysir ekki
alvarlegasta vandann í sambúð
manns og náttúru en verður oft
til að auka hann. Tæknina má
nota til góðs, en hún er líka oft
misnotuð. Næst veltir Hörður því
fyrir sér hvort framfarir séu háð-
ar hagvexti, og kemst hann að
þeirri niðurstöðu að svo sé ekki.
Ég hef reyndar oft velt því fyrir
mér sjálfur hvers vegna við sem
höfum það ágætt getum ekki látið
okkur nægja góðan hag, heldur
þurfum sífellt að stefna að hag-
vexti. Það er athyglisvert að öll
vinna heimafyrir svo sem heima-
bakstur, fataviðgerð og matjurta-
ræktun í eigin garði eykur ekki
þjóðarframleiðslu, en það gera
þessi sömu störf keypt utan heim-
ilis. Vatnsdrykkja eykur ekki
þjóðarframleiðslu og hagvöxt, en
það gerir hins vegar gosdrykkja-
þamb.
Næst bendir Hörður á tvö
svið þjóðfélagsins sem hafa þan-
ist mikið út vegna óhóflegra
umbúða, skólakerfið og heil-
brigðiskerfið. Telur hann löngu
tímabært að grisja þessar umbúð-
ir, sem oft þjóna meira þeim sem
innan þessara greina starfa en
hinum almennu þjóðfélagsþegn-
um. Þá varar hann við vaxandi
veldi sérfræðinga í þjóðfélaginu
öllu, sérfræðinga sem komist
hafa í einokunaraðstöðu og hafa
gert sjálfa sig ómissandi. Hann
telur tímabært að hefja gagnsókn
gegn sérfræðingaveldinu og hefja
aftur til vegs sjálfsmenntun,
sjálfstraust og almenna verk-
kunnáttu.
Bjarni E. Guðleifsson.
Ég hef aðeins nefnt nokkur
sundurlaus atriði úr bók Harðar
Bergmann. Þegar ég um daginn
var að gera skattskýrsluna mína
varð ég áþreifanlega var við vöxt
hins miðstýrða umbúðaþjóðfé-
lags, en pappírsnotkun fer sívax-
andi, enda þótt sífellt sé sagt að
verið sé að einfalda skattakerfið.
Þeir sem gaman hafa af að velta
þjóðfélagsmálum og mannlífinu
öllu fyrir sér ættu að lesa þessa
bók. Verið gæti að þeir eftir lest-
ur hennar hugsuðu sjálfstæðar en
áður, að þeir losnuðu úr þeim
mótum og þeim viðjum sem
umbúðaþjóðfélagið hefur skorð-
að þá í. Bók þessi er prýdd
nokkrum ágætum teikningum
Búa Kristjánssonar. Bókin er
ekki gallalaus og á engan hátt
heildstæð úttekt á viðfangsefn-
inu, enda segir höfundur að hún
geri ekki kröfu til þess. Til dæmis
eru gagnrýniskaflarnir mun
skipulegri og þungvægari en kafl-
inn í lok bókarinnar um grisjun
umbúðanna. Ég held þó að úr því
rætist er hugmyndirnar þróast.
Hörður gerir í eftirmála grein
fyrir tilurð bókarinnar, og kemur
þar fram að hún er samin uppúr
erindum og ritgerðum höfundar,
og ber hún þess eðlilega nokkur
merki því efnið hefði mátt sam-
ræma betur. Vonandi verður
þetta kver til þess að vekja fleiri
íslendinga til meðvitundar og
ábyrgðar um byggingu og fram-
tíðarstefnu þjóðfélags okkar.
Björn Egilsson:
Höfðingi aö snnnan í heimsókn
Það er synd að segja, að aldrei
gerist neitt á Króknum. Þann 5.
mars 1990 kom höfðingi að
sunnan, „Höfðingi smiðjunnar",
Davíð Oddsson borgarsjóri
Reykjavíkur.
Hann hélt fund í Safnahúsinu
undir Nöfunum og ræddi um
stjórnmál. Fundurinn var vel
sóttur og fundargestir svo vel í
holdum og vel búnir, að borgar-
stjóri gat ekki ályktað að fátækt
væri í Skagafirði á vorum dögum.
Tveir menn voru með borgar-
stjóra, Vilhjálmur Egilsson og
Pálmi á Akri alþingismaður, hon-
um til halds og trausts, en mér
fannst hann ekki þurfa á þeim að
halda.
Borgarstjóri er nærri því eins
góður ræðumaður og Ólafur
Ragnar Grímsson og Þorsteinn
Pálsson. Ólafur Ragnar fékk
nokkrar skrokkskjóður á fundin-
um af því að hann var ekki mætt-
ur þar.
Ræða borgarstjóra var ekki
löng, en það var breidd í henni
sagði einhver. Ég hafði aldrei
heyrt um breiða ræðu og spurði
viðmælanda hvað það væri. Hann
sagði að ræðumaður hefði komið
víða við og satt var það. Hann
ræddi um byggðastefnu og þar
fannst mér honum vefjast tunga
um tönn og er það von, því að
það veit enginn með vissu, hvern-
ig á að fara að því að halda við
byggð á ýmsum svæðum á landi
hér, þar eru þó landkostir nógir.
Með því frelsi, sem fólk vill hafa
er ekki hægt að segja við Pétur
eða Pál, þarna skalt þú búa alla
þína tíð og láta þér ekki detta í
hug að flytja suður.
I ræðu borgarstjóra kom mér
ekkert á óvart og er það vegna
þess að á hverjum degi eyði ég
tveimur tímum í að lesa Morgun-
blaðið og leiðarana les ég alltaf.
Ég hef heyrt Davíð Oddsson
tala í útvarp og séð myndir af
honum í sjónvarpi, en það var
mér ekki nóg og þess vegna fór
ég á þennan fund. Ég vildi sjá
hann hið næsta mér og grand-
skoða, hvort hann hefði ekki ein-
hverja kæki eins og Þorsteinn
Dala-sýslumaður, sem yppti öxl-
inni til áherslu við aðra hverja
setningu, þegar hann hélt ræðu.
Borgarstjórinn brúkaði ekki
kæki. Hann er meðalmaður á
velli, herðabreiður og mátulega
feitur. Hann var vel búinn og föt
fóru vel á honum. Hann var ekki
með opna skyrtu í hálsinn eins og
nú tíðkast.
Það er eiginlega ekkert, sem
einkennir borgarstjóra nema
þetta kolsvarta hár. Við erum
skyldir ef langt er rakið, báðir af
þrælakyninu. Vestmenn voru
svarthærðir, en Norðmenn ljós-
hærðir. Háralitur er lúmsk ætt-
arfylgja.
Borgarstjórinn í Reykjavík er
stundum kallaður einræðisherra.
Ég var líka kallaður einræðis-
herra, þegar ég var og hét í minni
sveit, en mitt ríki var eins og
dropi í hafi borið saman við borg
Davíðs. Ef borgarstjóri stendur
undir því að kallast einræðis-
herra, er það vegna þess að hann
hefur þrek og þor til þess að taka
ákvörðun, þegar það verður að
gera. Á líðandi stund er oft
vandséð, hvað á að gera og hvað
á ekki að gera og þá vefst fyrir
mönnum að svara spurningu
Pílatusar: „Hvað er sannleikur."
Davíð borgarstjóri var með
skrifaða ræðu en hann virtist ekki
þurfa þess, því hann var flóð-
mælskur þegar hann svaraði fyr-
irspurnunt. Það er gott að skrifa
ræður, ef eitthvað er í þeim, sem
gagn er að geyma. Þegar ég þurfti
að halda tölur skrifaði ég þær,
vegna þess að mig skorti greind
og hugmyndaflug til að tala blað-
laust.
Fyrir mörgum áratugum mætti
★ Ostabakki ★ Isbúi ★ Óðalsostur ★
Ostakynning
föstudaginn
23. mars
kl. 15.00-18.30
Opið manudaga, þriðjudaga, mið-
vikudaga, fimmtudaga frá kl. 9-18.
Föstudaga frá kl. 9-19.
Laugardaga frá kl. 10-14.
VeriÖ velkomin
Lágt vöruverð • Góð þjónusta
KEA Hrísalundi
: :
fc?
MNi

i M
ég Valdimar bónda í Vallanesi.
„Þú ert að fara á fund til að kjósa
íhaldið," sagði ég. Hann svaraði:
„íhaldið er gott þegar allt er að
fara á hausinn." Og nú kveður
það við jafnt og þétt, að allt sé að
fara á hausinn. Kreppuárin voru
þung í skauti og landið fór ekki á
hausinn og enn mun það verða
svo, þó menn kvíði morgundeg-
inum.
Það var af minnimáttarkennd
þegar sjálfstæðismenn breyttu
nafni flokksins 1929. Einhvern
veginn komst það inn í vitund
fólks að íhaldsflokkur væri
skammaryrði, sem er hinn mesti
misskilningur. Það er þjóðleg
dyggð að skoða söguna og halda í
það sem vel hefur reynst ásamt
því að ætla sér ekki of mikið. Og
enn er íhaldið gott.
Það hljóta allir íslendingar að
gleðjast yfir velgengni Reykavík-
urborgar í fjármálum og fram-
kvæmdum. Þar er hin ytri menn-
ing. Þar er háskóli, kirkjur,
leikhús og þjóðminjasafn svo
nokkuð sé nefnt, en hvort íbúar
Reykjavíkur eru brennandi í
andanum fremur en fólkið í hin-
um dreifðu byggðum, get ég ekki
dæmt um.
Búsæld Reykavíkur er ekki
eingöngu að þakka borgarstjóra
og öðrum stjórnendum þar.
Henni mun valda straumur tím-
ans, sem enginn getur stöðvað.
Ég sat við hliðina á Tryggva frá
Lónkoti. Hann er gamall og
blindur, en samt reis hann úr sæti
og sagði frá þvf fullum hálsi í
fáum orðum að hann hafi barist
fyrir Sjálfstæðisflokkinn, með
oddi og egg síðan 1924. Borgar-
stjóri tók eftir þessu og sagði eins
og við sjálfan sig: „Já, þetta hefur
verið 24 árum áður en ég fædd-
ist.“
í fundarlok kom borgarstjóri
að bekknum til okkar Tryggva.
Hann þurfti að tala nokkur orð
við hinn blinda öldung. Flokks-
tilfinningin gat hafa valdið sam-
tali þessu.
Af því að ég sat hið næsta
Tryggva, var ég svo heppinn, að
borgarstjóri kvaddi mig líka með
handabandi. Ég sagði honum, að
ég héti Björn en láðist að geta að
ég væri ekki á brotnu skipi.
Vissulega var það mikill daga-
munur þegar borgarstjórinn í
Reykjavík „Höfðingi smiðjunn-
ar" kom á Krókinn. Það var líka
ómetanlegur stuðningur við póli-
tíska stríðsmenn.