Dagur - 05.05.1990, Page 5

Laugardagur 5. maí 1990 - DAGUR - 5
Verksmiðjur SÍS á Akureyri brunnu fyrir rúmum 20 árum:
Slökkviliðið barðist við eldinn í 16 tíma
- sprengingarnar heyrðust
Nú eru liönir rúmir tveir áratugir
frú mesta hruna síðari tíma ú
Akureyri. Þaö var þcgar verk-
smiðjur Sambands íslenskra
samvinnufélaga ú Gleráreyrum,
Gefjun og Iðunn, stórskcmmdust
eða eyðilöggðust að kvöldi 4.
janúar það úr. Sú atburður verð-
ur öllum minnisstæður sem vitni
urðu að, og verður hann rifjaður
lauslega upp hér.
Að kvöldi 4. janúar 1969 var
norðan hvassviðri og talsvert
frost. Fúir voru ú ferli í núgrenni
verksmiðjanna, en vart varð við
eldinn klukkan 21.30. Allt
slökkvilið Akureyrar var sam-
stundis kallað út, en þá var eldur-
inn þegar orðinn mjög magnaður
og logaði upp úr þaki skinnaverk-
smiöjunnar. Fjörutíu slökkviliðs-
ntenn, þar af margir úr varaliö-
inu, tóku þátt í slökkvistarfinu
sem stóð langt fram á næsta dag.
Reykurinn barst
suður yfir bæinn
Vegna hinnar sterku norðanúttar
barst reykurinn suður unt mest-
alla Akureyri. Margir sem fundu
reykjarlykt óttuöust að kviknað
væri í húsum sínum.
Hftir að slökkviliösmenn höfðu
stanslaust reynt að hemja eldinn í
sextán klukkustundir tókst loks
að snúa undanhaldi í sókn í þess-
um mesta bruna síðari úratuga á
Akureyri. Tólf stiga frost var um
nóttina, og allhvöss norðanúttin
gerði sitt til að torvelda slökkvi-
starfið. Mikill mannfjöldi safnað-
ist saman á vcrksmiðjulóðinni og
nærliggjandi götum, þar scm
útsýni var gott yfir brunastaðinn,
til að fylgjast mcð eldinum.
Næsta dag komu sex slökkvi-
liðsmcnn frá Reykjavík til Akur-
eyrar með flugi, til að aðstoða
Slökkvilið Akureyrar, scm þá
barðist við eldinn.
Miklar sprengingar urðu í
brunanum vegna eldfimra efna,
sem geymd voru í tunnum og
öðrum ílátum i verksmiðjunum,
og heyrðust þær víða um bæinn.
Auk þess voru mörg efni, svo
sem ull, hrúefni til skógerðar og
sútunar, dúkar og flíkur auðvitað
brúðeldfim.
Á þessurn tíma var alltaf talað
um verksmiðjurnar með sérstök-
Logarnir stíga upp úr samkomusalnum Félagsborg.
víða þegar kviknaði í efnalager skógerðarinnar
Kristinn Arnþórsson var fram-
lciðslustjóri loðbandsdeildar Gefj-
unar.
um nöfnum, sem þær bátru um
úratugaskeið, en voru seinna
felld niður. Þessi heiti eru eldri
kynslóðum ennþú töm í munni.
Gefjun var elsta verksmiðjan ú
lóðinni, þar eru nú aðalskrifstof-
ur Álafoss hf. á efri hæðinni.
Gefjun var loðbands- og vefnaö-
arverksmiðja, fyrst og fremst, og
henni tiiheyrandi var m.a. stór
vinnslusalur norðan gamla verk-
smiðjuhússins, ketilhús og fleiri
byggingar. Arnþór Þorsteinsson
var verksmiðjustjóri Gefjunar á
þcssum tíma, Helgi Bergs, verk-
fræðingur og fyrrverandi Lands-
bankastjóri, teiknaði og hannaði
stóran hluta þess verksmiðju-
húsnæðis sem stækkað var ú
úrunum upp úr 1950.
Sútunarverksmiðjan, sem Þor-
steinn Davíðsson veitti forstöðu,
var þú í því húsnæði sem nú er
nefnt „Gantla sútunin." Það er
austan og norðan Gefjunar og
húsnæðis skóverksmiðjunnar
Striksins. Skógerð SÍS hét reynd-
ar Iðunn, en hún var uppruna-
lega stofnuð til að framleiða skó
úr íslensku nautsleðri, sent til féll
við sútunina, þótt síðar yrði þró-
unin allt önnur í þeirri verk-
smiðju. Verksmiðjustjóri í skó-
gerðinni var Richard Þórólfsson.
I tengslun við Gefjun var m.a.
ullarþvottastöð, rekin af Búvöru-
deild SÍS, ullarlitun o.fl.
Fataverksmiðjan Hekla slapp
nær alveg við skemmdir, en
vegna skemmda ú ketilhúsi Gefj-
unar sem sá verksmiðjunum fyrir
upphitun. lagðist öll vinna niður
um langt skeið.
Afleiðingar brunans
í stuttu máli voru afleiöingar
brunans þær að skóverksmiðjan
Iðunn gereyðilagðist, sútunarverk-
smiðjan fór einnig að mestu leyti,
lagerar Gcfjunar urðu reyk og
vatni að bráð. Samkomusalurinn
brann, en hann var endurbyggð-
ur og stækkaður töluvcrt.
Fjögur hundruð sjötíu og fimm
manns höfðu atvinnu í verk-
smiðjunum ú þessum tíma, og
var óttast aö margir misstu vinn-
una. Þó fengu allmargir vinnu við
að hreinsa til í brunarústunum.
Afleiðing brunans varð sú að ný
jOg fullkomin sútunarvcrksmiðja
var reist ú Glerúrcyrum, undir
stjórn Ragnars Ólasonar. Finnsk-
ir sérlræðingar í sútun voru
fengnir til að skipuleggja vcrk-
smiöjuna og fóru nokkrir Akur-
eyringar til Finnlands til að læra
sútun.
Það má tclja lán í óláni að ckki
urðu nein slys á mönnum í þess-
um bruna, en tjóniö var gífurlegt
og var metið ú 2. hundrað millj-
ónir króna, sem var geysilegt tc
úrið 1969.
Sprenging í efnageymslu
skógerðarinnar
Kristinn Arnþórsson var fram-
leiðslustjóri í loðbandsdeild
Gefjunar þegar bruninn varð.
Hann segir svo frá: „Ég varð ekki
var við brunann fyrr en kl. sex aö
morgni 5. janúar. Ég var heima
og símalaus, og vissi því ekki unt
eidinn fyrr, en hann var þá búinn
aö loga alla nóttina.
Eldsupptök voru rakin til
þurrkklefa í austurhluta sútun-
arverksmiðjunnar. Eldurinn
breiddist út eftir sútuninni, fyrst
á neðri hæðinni en síöan upp á
efri hæð hússins, þar sem skó-
geröin og sútun voru til luisa. Á
efri hæöinni, miðsvæðis, var stór
og mikill lager sem tilheyrði skó-
geröinni. Um var að ræða lím og
önnur afar eldfim efni. Þarna
varð sprenging, og eldurinn núði
sér virkilega á strik.
Slökkviliðið útti í ntiklum erf-
iðleikum, frost var mikið og þeir
úttu erfitt með að núlgast vatn til
slökkvistarfsins. Það var geysi-
lega örðugt fyrir slökkviliðs-
mennina að vinna við þessar
aðstæður. því þetta var stör-
bruni.
Mig minnir að slökkviliðs-
mennirnir hafi á ákveðnum tíma-
punkti talið sig hafa núð tökum ú
eldinum, áðuren kviknaöi í efna-
geymslu skógerðarinnar, en þá
blossaði hann upp aftur. Út frú
sprengingunni í þessum efnum
náði eldurinn að læsa sig í sam-
komusalinn í cfri hæð byggingar-
innar þar sem Félagsborg er.
Ég fór á vinnustaö snemma um
morguninn, og er það minnis-
stætt að hægt var að horfan beint
upp í himininn frá gólfinu ú 2.
hæð hússins, þakið var farið. Á
næstu hæð fyrir neðan var skrif-
stofa sem ég hafði, og þaöan voru
fluttir hlutir og húsgögn.
Skentmdir urðu ekki af völdum
elds á þcirri hæð, cn þó nokkrar
vegna vatns og rcyks. Löngu eftir
þetta var maöur að finna blöð
sem voru húlf hvít og húlf svört af
sóti.
Bandframleiðslan
hélt áfram daginn eftir
Vinnslan í Gefjun stöðvaðist
núnast ckkert vegnti brunans.
Vélasalurinn slapp svo til alveg
og framleiöslan hélt úfram strax
daginn cftir, um leið og rafmagn
komst ú. Lagcr Gefjunar mun
hafa orðiö fyrir reykskemmdum.
Þar sem Álafoss er nú með
skrifstofur var skógerðin með
vélasal, og efnageymslan sem ég
vitnaði til úðan var í norðurenda
salarins. í suöurenda hússins
urðu miklar reykskemmdir, bæði
á efri og neðri hæð."
- Olli bruninn miklu atvinnu-
leýsi?
„Um tíma gcröi hann þaö, en
margir fengu vinnu strax við upp-
byggingu og hreinsun eftir
cldinn. En mesta atvinnuleysið
varð örugglega hjú starfsmönn-
um skógerðarinnar og sútunar."
- Höföu menn einhvern tím-
ann leitt hugann að því að
atburður sent þessi gæti orðið?
„Ég held ekki. Eftir brunann
fóru eldvarnaeftitlitsmenn um
allar verksmiðjurnar, vinnusöl-
um var skipt niður með eldvarna-
hurðum o.s.frv. og ýmsar rúð-
stafanir gerðar til brunavarna.
Það hafði greinilega ekki verið
hugsað mikið fyrir slíku úður. En
með eldföstum hurðum og veggj-
um hefði verið unnt að fyrir-
byggja að bruninn gæti orðið svo
mikill sem raun bar vitni." EHB