Dagur - 08.12.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Laugardagur 8. desember 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ASKRIFT KR. 1000 A MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960), INGIBJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR (Húsavlk vs. 41585), JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN. ÚTLITSH.: RfKARÐUR B. JÓNASSON,
ÞRÖSTUR HARALDSSON.
AUGLYSINGASTJ.: FRÍMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASlMI 22791.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Landvernd hélt fyrir skömmu
ráðstefnu í Hrafnagilsskóla í
Eyjafirði þar sem fjallað var um
sjálfbæra þróun í sambandi við
nýtingu manna á auðlindum
jarðarinnar. Hugtakið „sjálfbær
þróun“ er tiltölulega nýtt af
nálinni í íslenskri tungu en það
er ágæt þýðing á enska hugtak-
inu „sustainable develop-
ment“. Það hefur m.a. verið
skilgreint sem „framtíðarþró-
un, sem fullnægir þörfum nú-
verandi kynslóðar án þess að
gera komandi kynslóðum
ómögulegt að njóta sömu lífs-
gæða.“ Sjálfbær þróun snýst
með öðrum orðum um að nýta
ávexti móður jarðar án þess að
þess að skaða náttúruna sjálfa:
að njóta vaxtanna án þess að
skerða höfuðstólinn, eins og
fjármálamenn orða það.
Einn framsögumanna á ráð-
stefnunni um sjálfbæra þróun
var Haukur Halldórsson, for-
maður Stéttarsambands
bænda. í erindi sínu fjallaði
Haukur um framtíð innlends
landbúnaðar í þessu samhengi.
Þar gerði hann m.a. að umtals-
efni þá miklu samkeppni sem
/ sátt við
ríkir í heiminum um framleiðslu
landbúnaðarvara. Hann benti á
að þessi mikla samkeppni hefði
fætt af sér eins konar svika-
myllu sem væri í því fólgin að
bændur í einstökum löndum
noti alls kyns eiturefni og
hormónalyf til að auka fram-
leiðsluna og gera hana ódýrari.
Til skamms tíma hafi almenn-
ingur litið með velþóknun á
þetta búskaparlag og hvatt til
þess. Flestir hafi fagnað lágu
verði matvæla án þess að
spyrja hvaða aðferðir væru not-
aðar. Bændur víða um heim
hafi brugðist við með því að
herða enn á notkun hjálparefna
og auka rányrkju. Síðan sagði
Haukur: „Ég nefndi áður svika-
myllu. Með henni hefur bænd-
um víða á jarðarkringlunni ver-
ið att út í það að taka verulegan
náttúruna
og vaxandi hluta af framleiðslu-
kostnaði búvara sinna að láni
hjá náttúrunni. Þetta lán verð-
ur ekki afskrifað og bíður þess
að verða greitt. Ef við greiðum
það ekki lendir það einungis á
næstu kynslóð, ella mun verra
af hljótast."
Þessi orð formanns Stéttar-
sambands bænda eru allrar
athygli verð, ekki síst með
framtíð íslensks landbúnaðar í
huga. íslenskir bændur hafa að
mjög litlu leyti farið inn á þessa
háskalegu braut; braut sem er
vörðuð leifum af áburði og eit-
urefnum í jarðvegi, spilltu
grunnvatni, súru regni, eyð-
ingu regnskóga og eyðingu
ósonlagsins í lofthjúpi jarðar,
svo eitthvað sé nefnt.
Almenningur um allan heim
er óðum að vakna til vitundar
um að landbúnaðarvörur, sem
framleiddar eru með þessum
tilkostnaði, eru ekki ódýrar þótt
verðmiðinn gefi annað til
kynna. Framleiðsla þeirra veld-
ur verulegu tjóni á lífríki náttúr-
unnar, tjóni sem í mörgum til-
fellum er óbætanlegt. Færa má
gild rök fyrir því að innan fárra
ára muni æ fleiri fremur kaupa
matvæli sem eru ómenguð og
framleidd í sátt við náttúruna
en hin sem eru mettuð eitur-
efnum og hormónum og þar af
leiðandi óholl til neyslu. í ljósi
þess er framtíð íslensks land-
búnaðar björt.
Þótt hér að ofan hafi fyrst og
fremst verið rætt um nauðsyn
þess að framleiða landbúnaðar-
vörur í sátt við náttúruna, má
ekki gleyma því að nauðsyn
sjálfbærrar þróunar er ekki ein-
skorðuð við þá sem landið
yrkja. Mannkyninu sem heild
er blátt áfram nauðsynlegt að
breyta lífsvenjum sínum frá því
sem nú er og gæta þess að lifa
lífinu í fullri sátt við móður
náttúru. Að öðrum kosti verður
heimurinn óbyggilegur fyrr en
varir. BB.
til umhugsunar
Kvennabarátta eða j afnr éttisbarátta
Þýski rithöfundurinn Heinrich Böll skrifaði eitt sinn smásögu
um ungan mann. Ungi maðurinn var af alþýðufólki kominn
og nýlega giftur stúlku sem var dóttir verktaka við jarðvegs-
framkvæmdir. Hann hafði verið ráðinn til starfa hjá fyrirtæki
tengdaföður síns og átti meðal annars að sjá um að útvega því
verkefni. Bæjar- og sveitarfélög eru á meðal stærstu við-
skiptavina skurðgröfufyrirtækja og segir sagan frá því þegar
ungu hjónin voru að búa sig undir að taká á móti einum af
forsvarsmönnum bæjarfélagsins til kvöldverðar. Ungi maður-
inn var nokkuð viðutan en konan undirbjó hvert smáatriði af
kostgæfni. Forrétt - aðalrétt - eftirrétt - rétta tegund af víni og
ákveðna tegund koníaks með kaffinu. Hún hafði valið bónda
sínum „rétta“ skyrtu og bindi við og hann horfði vandræða-
legur á sig í speglinum. Kvöldið heppnaðist þótt erfiðlega
gengi í fyrstu að brydda upp á samræðum milli unga mannsins
og bæjarráðsmannsins. Eftir að gestirnir höfðu kvatt gestgjaf-
ana lét unga konan á sér skilja að erindi kvöldverðarboðsins
hefði ekki verið lokið. Ungi maðurinn áttaði sig ekki í fyrstu
en um síðir skildist honum að eiginlegur viðskiptasamningur
hefði átt að fara fram. Hún taldi ntann sinn á að aka heim til
bæjarfulltrúans til að ljúka erindinu. Þar handsöluðu þeir
samkomulag og bæjarfulltrúinn fékk sína þóknun fyrir að
tryggja viðkomandi skurðgröfufyrirtæki ákveðið verkefni við
jarðvegsskipti.
Konur - fullgildir starfsmenn og félagar
í þessari sögu er höfundurinn að fjalla um tvenns konar hluti.
Annars vegar mútuþægni kjörinna embættismanna og hvernig
fyrirtæki notfæra sér þann mannlega veikleika til að verða sér
úti um verkefni. Hins vegar er hann að sýna á hvern hátt kon-
ur hafa áhrif á bak við tjöldin. Fyrri tilgang verksins látum við
liggja á milli hluta. Slíkar viðskiptaaðferðir tíðkast fremur lít-
ið hér á landi og er það af hinu góða. Konur hafa hins vegar
farið að hafa meiri áhrif á gang mála fyrir opnum tjöldum.
Einnig það er af hinu góða. Konan í sögu Böll naut þeirra
forréttinda fram yfir eiginmann sinn að gjörþekkja þann vett-
vang sem hún var staðsett á. Hún þekkti sambönd og starfs-
aðferðir föður síns, sama hvaða dóm við viljum leggja á slíkt
athæfi, og vissi mætavel hvað bar að gera undir hverjum
kringumstæðum. Á þann hátt hafði hún ákveðin áhrif og völd
í krafti þekkingar sinnar sem eiginmaður hennar hafði ekki
enn náð að tileinka sér. Saga Böll er ekki rifjuð upp hér til að
kasta rýrð á kvenþjóðina, heldur til að sýna fram á að þekking
á umhverfi og viðfangsefni skapar möguleikana til að hafa
áhrif. Konur urðu oft og þurfa jafnvel enn að fara krókaleiðir
að markmiðum sínum í heimi karlavaldsins. Hlutverk jafn-
réttisbaráttunnar er því fyrst og fremst að gera konunt kleift |
að vinna og taka ákvarðanir fyrir opnum tjöldum á sama hátt
og karlar. Vinna við hlið þeirra sem fullgildir samstarfsmenn
og félagar.
Jafnrétti - ekki að skipta um hlutverk
Leið kvenna til jafnréttis hefur verið grýtt. Karlmennirnir
hafa verið fastheldnir á það sem voru forréttindi að áliti
margra þeirra. Konur hafa því orðið að berjast á mörgum víg-
stöðvum. Vissulega hefur mikill árangur náðst í því efni á
undanförnum árum en einnig ættu flestir að geti orðið sam-
mála um að betur má ef duga skal. Af þeim ástæðum er nauð-
synlegt að velta fyrir sér af hverju breytingar á stöðu kvenna
í átt til jafnréttis hafa ekki orðið örari. í fyrsta lagi tekur tíma
að breyta því mynstri mannlegra samskipta sem á sér djúpar
rætur í hefðum og þjóðarsálum þess menningarheims er við
tilheyrum. í öðru lagi verður aldrei hægt að upphefja þann
mun er náttúran gerir á karli og konu. I þriðja lagi er síðan
spurningin um hvort jafnréttisbaráttan hafi alltaf fallið í nægi-
lega skynsamlegan farveg.
Konur hafa alla tíð haft ákveðin undirtök eins og Heinrich
Böll lýsir í sögu sinni. Lengi vel sættu margar þeirra sig við að
stjórna á þann hátt. En þegar þeim var ljós nauðsyn þess að
færa sig yfir í sviðsljósið og hefja almennt störf við hlið karl-
anna komu margar þeirra ekki auga á aðra leið en reka þá
burt, senda þá inn í skápinn til kústanna, og láta þá síðan
dúsa þar. Hver man ekki eftir baráttu rauðsokkanna og
ýmissa kvenfrelsishópa? Meginbaráttumálin snerust oft um
að losna við húsverk og heimilishald og um að koma körlun-
um burt. í stað þess gleymdist oft að kynna sér heim þeirra
verkefna er þær yrðu að takast á við í staðinn. Verða jafnvíg-
ar körlum. Slíkt hefur ekki síst komið í ljós þegar konur
stofnuðu stjórnmálaflokk kvenna og tóku sem slíkar sæti á
Alþingi. Þær raddir hafa einnig oft heyrst úr heimi kvenna
baráttunnar að karlmenn fáist ekki til hinna „hefðbundnu“
kvennastarfa. Þeir eldi ekki, baki ekki, hugsi ekki um börnin
eða þvottana. Konan verði því einfaldlega að taka að sér tvö-
falda vinnu er hún fer út á vinnumarkaðinn. Fullvíst er að
slíkir karlmenn eru til. Eru fleiri en margur hyggur. En jafn-
réttið felst ekki í að skipta um hlutverk. Heldur að ganga
jafnt til sem flestra viðfangsefna hvort sem þau eru úti í hinu
daglega atvinnulífi eða innan veggja heimilisins.
Konur vilja ekki kynna
manninn sem heimavinnandi
Fyrir skömmu þáði sá er þetta ritar morgunkaffi hjá lista-
mannshjónum í Reykjavík. Þau leggja stund á sína listgrein-
Eftir Þórö Ingimarsson.
ina hvort og því ckki ólíklegt að santkeppni geti skapast í
slíku sambandi. Yfir kaffinu bar jafnréttismálin á góma. Þau
sögðu að vegna starfa sinna yrðu þau að taka jafna ábyrgð á
heimilishaldi og uppeldi lítils drengs er þau eiga. Ég spurði
hvort aldrei hefði komið til tals að annað hvort þeirra eða
bæði á víxl drægju sig tímabundið í hlé vegna heimilisins. Ég
varð fljótt áskynja um að þau töldu að í því fælist ekkert jafn-
rétti. Og konan sá ástæðu til að taka sérstaklega fram að hún
kærði sig ekki um að eiginmaðurinn hyrfi inn fyrir veggi
heimilisins. Hún hefði ekki áhuga á kynna hann sem slíkan.
Þarna er komið að einum vanda kvennabaráttunnar. Margir
jafnréttisfrömuðir og femínistar hafa lagt mikla áherslu á að
eigi kvennabaráttan að skila árangri verði karlmaðurinn að
taka á sig ábyrgð á heimilishaldi. Að sjálfsögðu verður hann
að annast hluta þess en ekki taka það að sér með því að
hverfa frá atvinnulífinu. Konur er hæst hafa látið um slíkt
myndu fæstar treysta sér til að búa með slíkum heimavinnandi
húsfeðrum og kynna þá sem slíka til lengri tíma. Sá þáttur
kvennabaráttunnar á heldur ekkert skylt við jafnrétti og er
sem slíkur á algjörum villigötum.
Kvennabarátta eitt - jafnréttisbarátta annað
Konan í sögu Heinrichs Böll tók stjórnina að sér vegna þekk-
ingar sinnar á því málefni er var til umfjöllunar. Vegna
aðstæðna hennar tíma varð hún hins vegar að gera það bak
við tjöldin. Leiðin til raunverulegs jafnréttis er fyrst og fremst
sú að þær konur öðlist þekkingu og reynslu til að takast á við
sömu störf og karlmenn hafa sinnt að miklu leyti. Mikil breyt-
ing er orðin f því efni og gegna konur nú margvíslegum störf-
um sem þær höföu lítil eða engin afskipti af fyrir tveimur til
þremur áratugum. Nokkuð eintir hins vegar eftir af þeint
hugsunarhætti að konur skuli bera minna úr býtum þegar um
launagreiðslur er að ræða. Slíkt er auðvitað fjarstæða og
næstu skref í jafnréttisbaráttunni hljóta að verða barátta fyrir
sambærilegum, launum þótt vitað sé að slíkt verður ekki í einu
vetfangi. Kvennabarátta er eitt. Jafnréttisbarátta er annað.
Það er því til unthugsunar hvort háværar raddir og sleggju-
dómar kvennabaráttunnar hafi skilað þeim árangri sem til var
ætlast. Hvort konur séu í raun tilbúnar að axla þá ábyrgð eða
búa við það hlutverk eiginmanna sem háværir femínistar hafa
boðað. Jafnréttisbarátta sem byggir á jafnræði í þekkingu og
afkomu karla og kvenna mun hins vegar skila konum stöðugt
meiri árangri ef vel er haldið á málurn.