Dagur - 08.12.1990, Síða 19

Laugardagur 8. desember 1990 - DAGUR - 19
:
íslensk tunga og
íslensk menníng
Talað er um að íslensk tunga sé í
hættu vegna áhrifa frá umheimin-
um, einkum frá ensku eða amer-
ísku. Margt fólk, bæði ungt og
gamalt, bregður fyrir sig enskum
slettum eða dönskum, ef því er
að skipta: „All right", „Það
meikar engan díl“, „No big
deal“, „OK“, „bæ“, „see you“,
„vesen". Ýmsar starfsstéttir, sem
til að mynda fást við tækni, vís-
indi eða ferðamál svo eitthvað sé
nefnt, bregða líka fyrir sig ensku
í starfi sínu.
Tungumál er félagslegt tján-
ingartæki, eins og kallað er.
Frumskilyrði er að tungumál
þjóni þessum aðaltilgangi: að
fólk geti gert sig skiljanlegt, kom-
ið hugsunum sínum, skoðunum -
og tilfinningum á framfæri. Það
er mergurinn málsins. Svo má
tala um fagurt mál og gott mál og
rétt mál og rangt. En um leið og
tungumál hættir að þjóna megin-
tilgangi sínum má búast við að
það lognist út af, deyi - eða
breytist. Og það gera flest tungu-
mál og hafa alla tíð gert.
Sigurður Nordal prófessor, sá
merki menningarfrömuður, sagði
eitt sinn að hann óttaðist ekki
tökuorð í íslensku heldur fremur
hitt að íslenska dæi úr ófeiti, eins
og hann orðaði það. Átti hann
við að ef orð vantaði í málið og
menn gætu ekki lengur tjáð hug
sinn - það er að segja að málið
gæti ekki gegnt þessum megin-
tilgangi að vera félagslegt tján-
ingartæki, dæi málið úr hor.
Erlend tökuorð og slettur,
slangur, hafa fylgt íslensku máli
frá upphafi. Við kristnitöku
komu fjölmörg erlend tökuorð
inn í málið sem við greinum ekki
lengur sem slangur: altari, ábóti
biblía, kirkja, kross, prestur,
páfi, postuli, messa - og við siða-
skiptin varð hið sama uppi á ten-
ingnum. Sömu sögu er einnig að
segja frá 19. öld, þegar áhrifa
erlendra strauma tók að gæta
meir en áður, og á þessari öld
hafa fjölmörg tökuorð fest rætur:
atóm, barokk, bensín, bíll, lítri,
metri, rómantík - þótt reynt hafi
verið að gera nýyrði um mörg
þessi fyrirbæri til þess að varð-
veita málið og gagnsæi íslenskrar
tungu.
Islenska er nefnilega merkilegt
tungumál um margt, ekki aðeins
vegna þess að hún er móðurmál
okkar sem búum á íslandi, þessu
hrjóstruga, stóra og kalda landi,
langt frá öðrum löndum á mörk-
um hins byggilega heims.
íslenska er í fyrsta lagi fornlegt
mál sem haldið hefur öllum
helstu einkennum sínum í þús-
und ár. Grunnorðaforðinn er
hinn sami, beygingarnar eru að
mestu óbreyttar og hljóðkerfið í
megindráttum hið sama. Fyrir
þær sakir getum við lesið ljóð,
frásagnir og sögur sem færð voru
í letur fyrir þúsund árum. Þetta
er einsdæmi í Evrópu.
í öðru lagi er gagnsæi íslenskr-
ar tungu meira en í flestum skyld-
um málum. í flestum Evrópumál-
um er orðið kompass, konipás
notað um það sem við köllum
áttavita. Enginn veit að orðið
compassus er komið út latínu og
sögnin compassarc í latínu
merkti að mæla vegalengd. Hins
vegar skilur hvert mannsbarn
íslenska orðið áttaviti, „sá sem
veit/sýnir áttirnar“. Orðið kíkir
er komið út dönsku, kikkert, en
Jónas Hallgrímsson gerði nýyrð-
ið sjónauki, sem allir sjá hvernig
myndað er og skilja til fullnustu.
Orðið bókasafn er notað um það
sem í flestum málum er kallað
bibliotek, og fæstir vita hvernig
myndað er, og þannig mætti lengi
telja til að sýna gagnsæi íslenskr-
ar tungu.
í þriðja lagi eru engar mál-
lýskur á íslandi og ekkert yfir-
stéttarmál hefur nokkru sinni
myndast hér, og þótt Vestfirðing-
ar segi lAngur og Sunnlendingar
séu obboð linmæltir og Norð-
lendingar segi meNNtun verður
þetta naumast talið til mállýskna.
Margar ástæður eru fyrir því að
mállýskur hafa ekki myndast á
íslandi og verða þær ástæður ekki
raktar hér. En fyrir þessar sakir
og margar aðrar hefur íslenska
mikla sérstöðu meðal tungumála
í Evrópu.
íslensk tunga er grundvöllur að
íslenskri menningu og sjálfstæði
landsins og fullveldi, sem við
minnumst hinn 1. desember ár
hvert. Skáld landsins hafa sungið
tungunni lof. Matthías Jochums-
son yrkir í kvæði sínu BRAG-
ARBÓT til Vestur-íslendinga
um tunguna og segir m.a.:
Tungan geymir í tínians straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
darraðarljóð frá elstu þjóðum.
Og í kvæðinu MÓÐIR MÍN segir
Einar Benediktsson hin fleygu
orð: „Ég skildi, að orö er á Is-
landi til/um allt, sem er hugsað á
jörðu".
Ljóst er af áhuga almennings á
íslensku máli að tungan á sér enn
langra lífdaga auðið meðan menn
gera sér grein fyrir því hve dýr-
mæt eign hún er.
Tryggvi Gíslason:
Akureyrarpistill
Þórs-
peysur
í öllum stæröum til sölu á eftirtöldum stööum:
Hallarportinu (á laugardögum kl. 11 -16), Allir sem 1,
íþróttavöruverslun, Strandgötu 6 og hjá öllum deildum
Þórs.
Þórspeysa er góð og falleg gjöf.
Um sameiningu
Presthólahrepps og
Öxarfjarðarhrepps
í eitt sveitarfélag.
Utankjörfundaratkvæðagreiðsla hefst ekki síðar en
12. desember og fer fram hjá Sambandi íslenskra
sveitarfélaga, Háaleitisbraut 11, í Reykjavík, Fjórð-
ungssambandi Norðlendinga, Glerárgötu 24 á Akur-
eyri og hjá hreppstjórum viðkomandi hreppa.
Kosið verður í grunnskólunum á Kópaskeri og í
Lundi, þann 22. desember.
Hreppsnefndir Presthólahrepps og
Öxarfjarðarhrepps.
AKUREYRARB/ER
Viðtalstímar
bæjarfulltrúa
Mánudaginn 10. desember 1990, kl. 20-22 verða
bæjarfulltrúarnir Sigríður Stefánsdóttir og Hulda
Eggertsdóttir, til viðtals á skrifstofu bæjarstjóra að
Geislagötu 9, 2. hæð.
Bæjarfulltrúarnir munu svara símaviðtölum
eftir því sem aðstæður leyfa.
Síminn er 21000.
Bæjarstjóri.
VERÐBREYTINGAR-
STUÐULL
FYRIRARIÐ 1990
Samkvœmt ákvœðum 26. gr. laga nr. 75 frá
14. september 1981 um tekjuskatt og eignarskatt
hefur ríkisskattstjórl reiknað verðbreytingarstuðul fyrlr
árið 1990 og nemur hann l, 1916 mlðað vlð l ,0000
áárinu 1989.
Reykjavík 30. nóvember 1990
RSK
RlKISSKATTSTJÓRI
Móðir okkar,
RÓSFRÍÐUR SIGTRYGGSDÓTTIR,
Samkomugerði II,
sem lést að Kristnesspítala mánudaginn 3. desember verður
jarðsett að Saurbæ, þriðjudaginn 11. desember, kl. 13.30.
Fyrir hönd aðstandenda:
Börn hinnar látnu.