Dagur - 24.08.1991, Qupperneq 4

4 - DAGUR - Laugardagur 24. ágúst 1991
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SlMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1100 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 100 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON.
UMSJ.MAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON.
BLAÐAMENN: INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþr.),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, SKÚLI BJÖRN GUNN-
ARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960),STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSM.: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON.
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN.
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON.
AUGLYSINGASTJ.: FRÍMANN FRÍMANNSSON.
DREIFINGARSTJ.: HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165.
FRAMKVÆMDASTJÖRI: HÖRÐUR BLÖNDAL.
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Framtíð
ríkisútvarpsins
Menntamálaráðherra hefur nú sett
fram hugmyndir um að opna fyrir
eignaraðild að ríkisútvarpinu og
gera það að almenningshlutafé-
lagi. Ekki verður séð af þeim hug-
myndum er fram hafa komið hvort
í hyggju er haft að mynda hlutafé-
lag með þátttöku hins opinbera
eða gefa einkaaðilum kost á að
kaupa þessa stofnun að öllu leyti.
Hugmyndir um einkavæðingu rík-
isútvarpsins hafa áður komið fram
og skemmst er að minnast tillagna
ungra sjálfstæðismanna um sölu á
Rás 2 er þeir fengu samþykkta á
síðasta landsfundi flokksins. Af
þeim ástæðum virðist engin tilvilj-
un hafa ráðið því að ráðherrann
viðraði þessa hugmynd sína á
fundi ungra sjálfstæðismanna.
Ríkisútvarpið hefur ætíð haft
nokkra sérstöðu í fjölmiðlun þjóð-
arinnar. Er því var komið á fót voru
einungis prentmiðlar til staðar í
þessu þjóðfélagi og útvarpsrekstur
með þeim hætti að einkaaðilar
höfðu ekki áhuga og vart getu til
að sinna slíkri starfsemi. Ríkisút-
varpinu hafa alla tíð verið markaðir
ákveðnir tekjustofnar með lögum
og vegna fámennis þjóðarinnar
hefur einnig orðið að reka starf-
semi þess með auglýsingatekjum.
Oft hefur verið deilt um afnota-
gjöldin og á hvern hátt að inn-
heimtu þeirra er staðið. Eflaust
mætti finna henni aðrar og hag-
kvæmari leiðir í því efni. Láta mætti
gjaldheimtukerfið annast hana
ásamt annarri opinberri innheimtu
og einnig miða hana við önnur
mörk en eign á sjónvarpsviðtækj-
um. Slíkt er þó aukaatriði. Aðal-
atriðið er að ljósvakamiðill geti
starfað í landinu án þess að vera of
háður fjármögnun úr hendi auglýs-
enda og einstakra eignaraðila.
í því sambandi má benda á
skýrslur, sem unnar hafa verið af
tilvonandi frambjóðendum íhalds-
flokksins í Bretlandi, um breska
ríkisútvarpið, BBC og framtíðar-
rekstur þess. í skýrslunum er með-
al annars komist að þeirri niður-
stöðu að fráhvarf frá afnotagjöld-
um myndi fækka þeim kostum sem
áhorfendur eigi nú völ á auk þess
sem hverskonar einkavæðing yrði
þess valdandi að breska ríkisút-
varpið félli í svipaðan farveg og
einkastöðvarnar.
Þessar skýrslur eru einkar
athyglisverðar fyrir þá sök að þær
eru unnar af mönnum sem hyggja
á frama innan íhaldsflokksins en
þar á bæ hefur verið ákveðinn vilji
til þess að fá BBC í hendur einka-
aðilum og hafði Margaret Thatcher
oft viðrað þær hugmyndir í for-
sætisráðherratíð sinni. Hér á landi
hafa það aftur á móti verið ungir
hægrimenn er lagt hafa til að ríkis-
útvarpið verði að einkafyrirtæki
þar til Ólafur G. Einarsson reifaði
þá hugmynd á ísafirði á dögunum.
Þegar rætt er um sölu eða einka-
væðingu ríkisútvarpsins vakna
spurningar um væntanlega kaup-
endur. Við stofnun hlutafélags um
rekstur þess mætti hugsa sér ýms-
ar leiðir. Takmörkuð aðild ríkisins
ásamt öðrum gæti komið til greina.
Einnig mætti takmarka eignarhlut
eignaraðila og reyna á þann hátt
að koma í veg fyrir að einstakir
aðilar keyptu meirihluta hluta-
bréfa. En þá er ósvarað spurning-
um um hverjir hefðu áhuga eða
bolmagn til slíkra kaupa. Þegar
rekstur Stöðvar 2 rak í strand
vegna þess að eigið fjármagn
skorti komu nokkrir aðilar úr við-
skiptalífi þjóðarinnar og keyptu
meirihluta hennar. Hvernig sem
eignaraðild milli þeirra er háttað
þá er Stöð 2 nú stjórnað af fámenn-
um hópi kaupmanna í Reykjavík. í
því sambandi verða landsmenn að
spyrja sig þeirrar spurningar hvort
þeir vilji að þau verði örlög ríkisút-
varpsins ef einkavæðing þess nær
fram að ganga. ÞI
Dulspeki
Einar Guðma
nn
í takt við lífshrvnjandina
Þegar hugsað er til svokallaðrar
lífshrynjandi eða „biorithma"
eins og sagt er á lélegri íslensku
þá er mönnum oft hætt við að
rugla henni saman við stjörnu-
speki. Mönnum er einnig oft
hætt við að áætla að þarna sé
um einhvers konar spámennsku
að ræða sem reiknuð sé út á ein-
hvern óskiljanlegan og ruglings-
kenndan hátt og sem auk þess sé
engin ástæða til að taka trúan-
lega. Á flugvöllum hér á landi
er hægt að stíga á vog sem
prentar út miða nreð líkams-
þyngd og kjörþyngd, skammar
mann fyrir aukakílóin og varar
mann við einhverjum tilteknum
dögum í nánustu framtíð. Þessu
tekur maður að sjálfsögðu glott-
andi út í annað en hvernig væri
að skoða fyrir alvöru grund-
vallaratriðin sem renna stoðum
undir að það sé ef til vill þess
vert að athuga sína eigin lífs-
hrynjandi.
Bandaríkjamaðurinn Bern-
ard Gittleson sem er sérfræð-
ingur um þessi mál segir að
kenningin um lífshrynjandi
byggist á því að við fæðingu
verðum við fyrir mjög miklu
sálrænu álagi er við yfirgefum
hlýju og öryggi móðurkviðarins.
Þá fari af stað þrenns konar
bylgjuhreyfingar sem eigi reglu-
legar hæðir og lægðir á línuriti
allt til dauða. Þessir þrír hringir
eru hinn líffræðilegi hringur
sem stendur í 23 daga og er lík-
amlegi þáttur þessara sveiflna.
Hann segir til um líkamlegt
heilsufar, kynhvöt, sjálfsöryggi,
kraft og þol. Tilfinningahring-
urinn sem stendur í 28 daga seg-
ir aftur á móti til um ástand
skapsmuna, tilfinninga, list-
rænnar hæfni og það hvernig
menn bregðast við umhverfi
sínu. Sá síðasti eða vitsmuna-
legi hringurinn stendur í 33
daga. Þar ráðast skynsemi,
námshæfileikar og dómgreind
til réttrar ákvarðanatöku. í
miðju bylgjuhreyfingarinnar á
síðan mesta óöryggið að standa
yfir sem eykst að mun ef fleiri
en ein af þessum bylgjuhreyf-
ingum eru nálægt miðjunni á
sama tíma. Sýnt hefur verið
fram á að slys, óhöpp, sjúkdóm-
ar og annað bölvanlegt skýtur
ótrúlega oft upp kollinum á
þeim tíma sem bylgjurnar eru
næst miðju.
Hvað störf okkar og veikindi
áhrærir getur komið að gagni að
vita hvenær lífshrynjandin er í
lægð og hvenær ekki. Þetta hef-
ur gengið svo langt og fengið
slíka viðurkenningu að fjöldi
stórfyrirtækja er farinn að taka
tillit til þessara atriða í starfsemi
sinni. Lyfjafyrirtækið Pfizer tók
t.d í gagnið áætlun um slysa-
varnir starfsfólks síns sem
byggðist á lífshrynjandi og það
merkilega var að slysatíðni
lækkaði um helming.
Sá sem talinn er hafa upp-
götvað lífshrynjandina er þýski
læknirinn dr. William Fliess.
Hann var að kanna tíðahringi
kvenna þegar hann kom fram
með þá kenningu að bæði konur
og karlar hefðu nokkurs konar
„tíðahring“ sem væri 23 dagar.
Hann hélt því fram að þessi
hringur segði til um hvenær
þeim væri hættast við sjúkdóm-
um og í rannsóknum sínum
tókst honum að spá fyrir um
veikindi.
Bernard Gittleson bendir á
að í raun og veru hafi engum
ennþá tekist að sýna fram
á tilvist lífshrynjandi en segir
jafnframt að þetta sé ekki
lengur tilgáta þar sem meira
en þúsund tilvik hafi ver-
ið skráð sem styðja kenning-
una. Því til stuðnings vitnar
hann t.d í skrif Harold R. Willis
sem er sálfræðiprófessor við
Southern State College í
Bandaríkjunum en hann gerði
samanburð á dánardægri og lífs-
hrynjandi allra þeirra sem
höfðu dáið á nærliggjandi
sjúkrahúsi. Þar komst hann að
því að meira en helmingurinn
hafði dáið á þeim dögum sem
áttu að vera „slæmir.“ Árið eftir
fékk hann 100 dæmi um þetta til
viðbótar.
Lyall Watson talar um í bók
sinni Supernature, sem gefin var
út árið 1973, að til viðbótar við
lífshrynjandi sé svokölluð dæg-
ursveifla og á henni hafa einnig
verið gerðar talsverðar kannan-
ir sem jafnvel hafa byggst á
kakkalökkum. Janet Harker
segir t.d frá því í Journal of
Experimental Biology að henni
hafi tekist að trufla „innri“
klukku dýranna með því að
nota gervilýsingu að nóttu til og
myrkur að degi til. I stuttu máli
leiddi þetta til mikillar ringul-
reiðar hjá því dýri sem prófað
var og leiddi til æxlamyndunar í
meltingarvegi og síðan dauða.
Með þetta grófa dæmi í huga er
ekki laust við að maður hugsi til
þeirra áhrifa sem dægursveiflur
kunna að hafa á andlega sem og
líkamlega líðan manna. Rann-
sakendur frá Boston og New
York könnuðu eitt sinn á hvaða
tíma dags væri mest um bráða-
móttöku á hjartadeildum
sjúkrahúsa. Þá grunaði að ef til
vill væri einhver tími hættulegri
en annar og sú var raunin.
Niðurstaðan var sú að innlagnir
voru dreifðar nokkuð jafnt yfir
daginn nema á milli klukkan 8
og 10 á morgnana og 8 og 10 á
kvöldin. Á þeim tíma kom urn
helmingur allra sjúklinganna!
Enn þann dag í dag hefur
engum tekist að koma með full-
nægjandi skýringu á þessu. Þó
eru sumar kenningar líklegri en
aðrar. Samt sein áður er hér
konrið eins og í svo mörgu
öðru. Um er að ræða atriði sem
á ákveðinn hátt er ósnertanlegt
þar sem ekki er um hreina og
beina efnislega hluti að ræða.
Hér er það hið sama sem tor-
veldar rannsóknir og það sem
torveldar rannsóknir á yfirskilvit-
legum hæfileikum. Hins vegar
getur verið fróðlegt fyrir lesand-
ann að kynna sér hvernig lífs-
hrynjandi er reiknuð út og gera
kannanir á sjálfum sér hvað
varðar útkomu á þeim dögum
sem eiga að vera „góðir“ og
„slæmir." Ef til vill er þar að
finna einu sönnunina sem hver
og einn getur sætt sig við.