Dagur - 02.04.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 2. apríl 1992 - DAGUR - 5
Hagfræðistofnun Háskóla íslands:
Verð á landbúnaöarafurðu m hérlendis
allt að 700% hærra en í Noregi
í fyrri viku birti Hagfræði-
stofnun Háskóla Islands
skýrslu um áhrif af GATT-
samningi á þeim nótum sem
Arthur Dunkel, framkvæmda-
stjóri GATT, hefur sett fram.
Þessa athugun vann Hagfræði-
stofnun HÍ fyrir Neytendafélag
höfuðborgarsvæðisins en áður
hafði Norska neytendaráðið
látið reikna út líkleg áhrif af
þessum samningi á matvæla-
verð þar í landi. Með íslensku
athuguninni var ætlunin að
draga upp hliðstæða mynd fyr-
ir ísland.
„Skýrsla Norska neytendaráðs-
ins er tekin saman af Erlin
Vardal, dósent við háskólann í
Bergen. Skýrslan er unnin þannig
að fundið er heildsöluverð helstu
landbúnaðarfurða í Noregi á
árinu 1987. Samanburðarverð
(heimsmarkaðsverð) er ýmist
fundið með því að kanna raun-
verulegt meðalverð innflutnings
til Noregs, eða með sérstökum
könnunum þar sem innflutningur
hefur verið of sértækur (meðal-
gæði innflutts osts eru t.d. mun
meiri en meðalgæði þess osts sem
neytt er þannig að ekki er um
sambærilegar vörur að ræða).
Tillaga Dunkels felur í sér að öll-
um stuðningi við landbúnað í
formi innflutningshafta og
styrkja sé breytt í tolla og að toll-
verndin sé minnkuð um 36%
fram til ársins 1999. í skýrslu
Vardals er reynt að meta hvert
heildsöluverð innanlands í Noregi
verður að þessum ferli loknum.
Samandregnar niðurstöður
rannsóknarinnar eru að GATT-
samningur í anda tillagna Dunk-
els muni valda lækkun á verði
algengustu matvara í Noregi um
10 til 20 og allt upp í 30 prósent.
í greinargerð sem Upplýsinga-
þjónusta landbúnaðarins hefur
sent frá sér varðandi niður-
stöður úr könnun Hagfræði-
stofnunar Háskóla íslands um
verð á matvælum á íslandi og í
Noregi á árinu 1987 kemur
fram að þetta viðmiðunarár sé
einkar óheppilegt til verðsam-
anburðar af því tagi sem gert
hafl verið. Á þessu tímabili hafi
ólík skattkerfí verið við lýði í
viðkomandi löndum auk þess
sem gengisþróun hafí verið
mjög mismunandi á milli
þeirra. Þótt höfundar skýrslu
Hagfræðistofnunar telji að
gengismál hafí lítil áhrif á
heildarniðurstöður úttektar-
innar þá hafí þróunin verið svo
ólík að varasamt sé að draga
slíka ályktun.
í greinargerð Upplýsingaþjón-
ustunnar segir meðal annars að
raungengi íslensku krónunnar
hafi verið með hæsta móti á árinu
1987 og lækkað um 27,2% mið-
að við vísitölu launakostnaðar en
um 9,5% ef tekið sé mið af
framfærslukostnaði. Á sama
tíma hafi norska krónan hækkað
um 4,7%. Þá hafi verðbólga
mælst um og yfir 20% hér á
landi á árinu 1987. í könnun
Hagfræðistofnunar sé stuðst við
reikningsaðferð sem byggir á
Séu prósenturnar vegnar saman í
samræmi við vægi ofangreinda
vöruflokka í framfærsluvísitöl-
unni norsku reynist meðallækk-
unin nema 20 prósentum," segir í
upphafi skýrslu Hagfræðistofn-
unar HÍ.
Mikill verðmunur milli
Noregs og íslands
í skýrslunni er einnig borið sam-
an heildsöluverð á íslandi og í
Noregi. Þessi samanburður sýnir
glögglega hve munurinn getur
verið mikill.
„Til að gera samanburð sem
réttastan er tvenns konar gengi
notað til umreiknings á norska
verðinu til íslenskra króna. Ann-
ars vegar er stuðst við meðal-
gengi ársins eins og það er metið
af Seðlabanka íslands. Hins veg-
ar er stuðst við kaupmáttarleið-
rétt gengi eins og það er metið af
OECD... í ljós kemur að verðlag
á landbúnaðarafurðum hér virð-
ist frá um 40% og upp í 700%
hærra en í Noregi. Þetta er ótrú-
lega mikill verðmunur er myndi
kalla á verulegan innflutning
matvæla frá Noregi (eða öðrum
löndum) til íslands væri ekki um
hömlur á innflutningi að ræða.
Slíkur innflutningur myndi á
skömmum tíma eyða eða minnka
þann verðmun sem hér kemur
fram.
Skýringanna á þeim verðmun
sem fram kemur ér þannig fyrst
og fremst að leita í innflutnings-
hömluin. í annan stað þarf að líta
til framleiðsluaðstæðna. Fyrir
liggur að framleiðsla íslenskra
kúa er um 4,1 tonn af mjólk á ári
meðan norsk kú framleiðir 6,3
tonn af mjólk á ári. Þ.e.a.s. fram-
leiðsla mjólkur pr. kú í Noregi er
um 54% meiri en framleiðsla
svonefndu kaupmáttarleiðréttu
gengi, sem OECD skráir á fimm
ára fresti og á að vega upp áhrif
gengismunar á kaupmátt á milli
landa. í ljósi hins mikla gengis-
munar á milli hinna tveggja við-
komandi landa verði þó að draga
í efa að framangreind reiknings-
aðferð dugi til þess að eyða
verðmismuni er skapast hafi af
gjörólíkum gengisforsendum.
í greinargerð Upplýsingaþjón-
ustu landbúnaðarins kemur einnig
fram að þegar söluskattur var
lagður á landbúnaðarafurðir á
árinu 1988, matarskatturinn
svonefndi, hafi verð á landbúnað-
arvörum lækkað um allt að 22%
vegna aukinna niðurgreiðslna til
að mæta skattheimtunni. Verð á
mjólkurlítra og smjöri hafi til
dæmis lækkað um 20% og verð
á 45% osti hafi lækkað um 15%.
Norðmenn hafi hins vegar tekið
upp virðisaukaskatt árið 1970 og
þá gert margvíslegar ráðstafanir
til þess að mæta hækkun á verð-
lagi matvöru.
í greinargerð Upplýsingaþjón-
ustunnar er einnig bent á að í
skýrslu Hagfræðistofnunar sé
eingöngu unnið með upplýsingar
um verð landbúnaðarafurða á
heildsölustigi. Ekki sé þó hægt
að fullyrða neitt um að smásölu-
verð til neytenda breytist í takt
við verðþróun á heildsölustigi,
mjólkur pr. kú á íslandi. í þriðja
lagi kann skýringar á verðmun að
vera að leita í mismiklu aðhaldi í
löndunum tveimur af hálfu opin-
berra aðila. Enn önnur skýring
felst í verði á samkeppnisafurð-
um við landbúnaðarafurðirnar.
Verð á borðsmjörlíki er t.d.
verulega lægra í Noregi en á
íslandi, enda innflutningur á
smjörlíki til íslands takmörkun-
um háður engu síður en innflutn-
ingur á landbúnaðarafurðunum
sjálfum.
Þessi ófullkomni samanburður
á landbúnaðarverði í Noregi ann-
ars vegar og á íslandi hins vegar
sýnir svo að ekki verður um villst
hvílíka hagsmuni neytendur hafa
af að innflutningshömlum af
landbúnaðarafurðum og skildum
afurðum verði aflétt.“
Krafan um lækkun inn-
lends stuðnings við land-
búnaðinn hefði mest áhrif
Hagfræðistofnun segir að land-
búnaðarráðuneytið hafi birt þá
skoðun að ísland geti sett fram
strangari heilbrigðiskröfur en
almennt gildi og þannig verði
ekki um að ræða möguleika á
innflutningi á hráu kjöti og
nýmjólk. Við þær aðstæður yrði
það krafan urn lækkun innlends
stuðnings um 20% í GATT-
samningi sem fyrst og fremst
hefði áhrif hér á landi. „Sú krafa
gæti orðið til þess að einhverjir
framleiðendur brygðu búi og
framboð minnkaði. Þetta atriði
ýtir frekar undir verðhækkun en
verðlækkun. Þó er ólíklegt að
framleiðendum þessarar vöru
takist að hækka verð hennar.
Ætla verður að innflytjendur
fyndu fljótlega flöt á að bregðast
við hækkunum á innlendu kjöti
eins og gert sé í skýrslu Hag-
fræðistofnunar. Reynsla íslend-
inga og annarra þjóða sýni að svo
sé þar sem smásöluálagning sé í
flestum tilvikum frjáls. Af þeim
sökum skipti neytendur mestu
máli að sjá samanburð á smá-
söluverði. þi
t.d. með því að flytja inn unnið
kjöt af einhverju tagi.
Niðurstaðan er að við þessar
aðstæður myndi verðáhrifa fyrst
og fremst gæta vegna óbeinnar
samkeppni, sem felst í því að
seljandi vöru verður að hafa í
huga að óhófleg verðtaka af hans
hálfu freistar annarra til að kom-
ast inn á markaðinn með ein-
hverjum ráðum. Ákvæði GATT
samningsins ættu að auka þrýst-
ing af þessum toga á innlenda
framleiðendur. Bjartsýn áætlun
er um að verðlagsáhrif hótunar af
þessu tagi séu um 50% af verð-
lagsáhrifum frjáls innflutnings.
Hófsamari áætlun er að verðlags-
áhrifin séu 25% af verðlagsáhrif-
urn frjáls innflutnings."
Ekki mjólkurvöru-
verðlækkun að óbreyttu
fyrirkomulagi
„Hér að framan hefur ekki verið
tekið tillit til þess hve mikil verð-
lækkun á rnjólk kynni að verða.
Ástæðan er að sú þróun hlýtur
fyrst og fremst að ráðast af því
hvert fyrirkomulag mjólkur-
vinnslu og dreifingar verður.
Heildsöluverð á mjólk,
léttmjólk, undanrennu, rjóma,
skyri og algengustu ostum er
ákveðið af svokallaðri fimm
manna nefnd. Með því er komið
í veg fyrir verðsamkeppni milli
heildsöluaðila í mjólkuriðnaðin-
um. Auk þess eru verulegar
hömlur á aðgangi nýrra vinnslu-
aðila að greininni þar sem mjólk-
ursamlögin hafa einkaleyfi til
sölu á nýmjólk, rjóma og skyri á
sölusvæðum sínum. Ákvæði eru í
mjólkursölulögum um að samtök
mjókurframleiðenda (bænda)
skuli stjórna mjólkursamlögun-
um. Mjólkursamlögin hafa því
lögverndaðan einkasölurétt á
algengustu neysluvörum úr
mjólk. Þessa gætir í verðlagningu
á afurðunum. Rekstrarhagfræðin
ráðleggur einkasala sem fram-
leiðir margar vörur úr sama hrá-
efni að haga verðlagningu hverr-
ar afurðar fyrir sig í samræmi við
næmi eftirspurnar fyrir verð-
breytingum, halda verði þeirra
afurða háu sem eru ónæmar fyrir
verðbreytingum, en fara sér hæg-
ar í sakirnar varðandi verðnæmar
vörur. Verðlagning mjólkur-
afurða hér á landi er í góðu sam-
ræmi við þessa reglu. 1 verðlags-
grundvelli eru lagðar sérstakar
álögur á verðónæmar vörur á
borð við mjólk, léttmjólk og
rjóma, „ágóðinn“ er síðan notað-
ur til að „greiða niður“ verð á
verðnæmum vörum á borð við
smjör, Létt og laggott og smjörva
(sem eiga í verðsamkeppni við
borðsmjörlíki af ýmsum tegund-
um). Verði núverandi fyrirkomu-
lag á skipulagi mjólkurdreifingar
látið halda sér og verði komið í
veg fyrir innflutning á ferskri
mjólk og rjóma í samræmi við
áður tilvitnuð ummæli landbún-
aðarráðherra, mun verð á mjólk
hér á landi tæpast lækka.“
Frjálsræði í verslun
og vinnslu meö mjólkur-
afuröir leiðir af sér
verðlækkun
„Verði hins vegar tekið upp
frjálsræði í verslun og vinnslu
með mjólkurafurðir er líklegt að
verð lækki a.m.k. sem nemur
hinum ýmsu sjóðagjöldum sem
lögð eru á nýmjólkina og létt-
mjólkina. Röksemdin fyrir þess-
ari ályktun er að sjóðagjöldunum
er fyrst og fremst ætlað að auð-
velda rekstur óhagkvæmustu ein-
inganna, hvort heldur viðkom-
andi eining er óhagkvæm vegna
legu við aðfanga- eða afurða-
ntörkuðum, vegna úrelts tækni-
búnaðar eða vegna smæðar. Með
samkeppni milli stöðvanna munu
þær stöðvar eðlilega leggjast af
sem ekki geta komið við skilvirk-
um rekstri. Þar með hverfur þörf-
in fyrir sjóðagjöldin og ætti þetta
að koma frarn í lækkuðu verði til
neytenda. Lauslega áætlað nema
þessar álögur 10% af heildsölu-
verði nýmjólkur og um 50% af
heildsöluverði léttmjólkur. Veg-
in lækkun mjólkurverðs ætti því
að geta numið um 20%, verði
verðlagningarreglur fimm manna
nefndar aflagðar og frjáls sam-
keppni látin koma í staðinn. Þá
er og þekkt að fjárfesting í búun-
urn er illa nýtt auk þess sem þau
eru afar misframleiðin. E.t.v.
mætti ná verðinu niður um 5-
10% til viðbótar vegna grisjunar-
áhrifa samkeppninnar á þessum
vettvangi. Heildarniðurstaðan er
því sú að verði innflutningur osta
og smjörs gefinn frjáls og verði
framleiðsla og sala nýmjólkur
einnig gefin frjáls rnegi búast við
að verð á mjólkurafurðum lækki
um 25-30%, jafnvel meira. Frek-
ari kannana er þó þörf til þess að
fullyrða megi hverjir verðlækk-
unarkostir í mjólkurafurðunum
eru við hagkvæma skipulagningu
mjólkuriðnaðarins,“ segir Hag-
fræðistofnun HÍ í skýrslu sinni.
Einingabréf
Skammtímabréf
Tveir góðir kostir til að ávaxta fé
Einingabréf henta þeim sem vilja ávaxta sitt fé tii lengri tíma, en
vilja jafnframt geta losaö þaö meö skömmum fyrirvara.
Skammtímabréf henta þeim sem eru meö laust fé í skamman
tíma, 1-6 mánuöi og þau eru einnig laus meö skömmum fyrirvara.
Ávöxtun sl. 12 mánuði
Raunávoxtun Nafnávöxtun
Einingabréf 1 7,0% 12,8%
Einingabréf2 5,4% 11,1%
Einingabréf3 7,2% 13,0%
Skammtímabréf 6,3% 12,1%
éélKAUPÞING_____________
NORÐURLANDS HF
Ráðhústorgi 1, 600 Akureyri, sími 96-24700, fax 96-11235.
Verðsamanburður á matvörum:
Árið 1987 óheppilegt til
samanburðar við Noreg