Dagur - 24.06.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 24. júní 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavíkvs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25689
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Orð í tíma töluð
Þau ummæli Tryggva Gíslasonar, skólameistara Mennta-
skólans á Akureyri, að hann ætli ekki að ráða neina
kennara til starfa á komandi skólaári er ekki hafi tilskilin
starfsréttindi, hafa vakið verðskuldaða athygli. Með þeim
er skólameistarinn að mótmæla þeim viðhorfum sem ríkj-
andi eru í garð skóla og kennara og lýsa sér meðal annars
í lélegum launakjörum þeirra er að skólamálum starfa. í
ræðu sinni við skólaslit Menntaskólans á Akureyri 17.
júní sl. sagði Tryggvi Gíslason m.a. að þegar vandi á borð
við erfiðleika í fjármálum og aukið atvinnuleysi steðji að
þjóðum hafi ein meginleið þeirra verið að auka menntun
og hafi hún borið verulegan árangur í nágrannalöndum
okkar. Hér sé aftur á móti fyrst skorið niður í skólamálum
og kennslu þannig að í stað þess að draga úr áhrifum erf-
iðleikanna séu þau mögnuð.
Tryggvi Gíslason sagði ennfremur að umræða um
skólamál hefði um langt skeið mótast af umtali um pen-
inga og fjármál. Þá gleymdist gjarnan að afrakstur skóla-
kennslu yrði aldrei metinn til fjár eins og sum önnur verk
þótt árangur af skólastarfi blasti við og segði víða til sín.
Bernharð Haraldsson, skólameistari Verkmenntaskól-
ans á Akureyri, sagði í sinni skólaslitaræðu að flestir væru
þeirrar skoðunar að þjóðin hefði ekki efni á að hætta að
mennta sig. Menntun væri lífsnauðsyn og framtíð
íslensku þjóðarinnar væri undir því komin að eiga sem
best menntaða einstaklinga á sem flestum sviðum fræða
og menningar. Bernharð sagði einnig að viðhorfsbreyting
gagnvart kennurum yrði að eiga sér stað. Hætta yrði að
líta á þá sem einstaklinga er standi upp við töflu og tali í
45 mínútur í senn en séu lausir frá skyldum allt sumarið.
í stað þess verði að virða þá sem sérfræðinga - hvern á
sínu sviði - og gera starf þeirra þannig eftirsókarvert.
Yfirvöld þurfi einnig að hætta þeirri leiðu iðju sinni að
reikna kennslukostnað út eftir hinni frægu þríliðu, því
nemendur séu ekki lífvana tölur á blaði heldur fólk af
holdi og blóði. Þá fyrst muni heyrast samhljómur laga um
framhaldsskóla og meðferð opinberra fjármuna.
Efhng íslensks þjóðfélags er meira undir menntun
fólksins í landinu komin en nokkrum öðrum þáttum þjóð-
lífsins. Af þeim sökum er erfitt að skilja hvað hggur til
grundvaUar þeim ákvörðunum stjórnvalda nú að líta fyrst
til skóla og menntunar þegar hagræða þarf og spara í
rekstri þjóðarbúsins. Ákvarðanir um að draga saman í
skólakerfinu og fækka þar með möguleikum íslenskra
ungmenna til þekkingarleitar leysa ef til vill einhvern
tölulegan vanda í samspili tekna og gjalda ríkissjóðs. En
sú lausn verður aldrei nema til bráðabirgða. Niðurskurð-
ur á framlögum til menntamála eykur ekki afkomumögu-
leika þjóðarinnar til frambúðar heldur þvert á móti.
Síðustu daga hafa verið að berast fregnir af samdrætti
er verða muni í verðmætasköpun íslendinga á næstu
árum. Af þeim sökum er nú brýnna en oftast áður að
landsmenn leiti nýrra tækifæra á sviði framleiðslu- og
atvinnumála. Auka þarf þekkingu þeirra, áræði og kjark
til átaka á nýjum sviðum í stað þess að leggja drög að
hrörnandi menntunarmöguleikum. Segja má að tvö yfir-
lýst markmið stjórnvalda stangist á, því leit að nýjum
atvinnutækifærum ber ekki árangur á sama tíma og
menntun er skorin niður. Þess vegna eru ummæli skóla-
meistaranna tveggja á Akureyri orð í tíma töluð. ÞI
Babelstuminn
í fyrstu Mósebók segir frá því er
menn í Súmeríu hugðust byggja
úr brenndum leir og jarðbiki
turn, er ná átti allt til himins. Að
honum skyldi allt mannkyn
hneigjast og tala eina tungu. Æ
síðan hefur Babelsturninn staðið
sem ímynd þess oflætis manna að
hyggjast framkvæma það, er ekki
stóð í mannlegu valdi, en oflætið
töldu m. a. þeir vísu Forngrikkir
til dauðasynda.
Nýlega var sendur inn á flest
heimili í landinu auglýsingapési
um E.E.S.; formálaður af Jóni
Baldvin utanríkisráðherra. Ann-
aðhvort veldur því níðingsleg til-
viljun, eða kaldhæðni teiknarans
að á framhliðinni er mynd af téð-
um turni. Virðist hann gerður úr
tré og þá höggvinn úr lungum
jarðar - skógunum, ásamt m.a.
þeim firnum, sem eyðast í pappír
til óþurftar - eða nytja.
Um líkt leyti barst Samstöðu -
í annað sinn - neitun um smá-
styrk frá utanríkisráðuneyti til að
greiða hluta af útlögðum kostn-
aði við málafylgju frá öðru sjón-
arhorni þó að þaðan streymi með
boðaföllum margir tugir milljóna
króna til að kosta trúboð fyrir
Evrópubandalagið, þetta öfug-
mæli á heimsbyggðinni, sem Jón
Baldvin sagði - trúlega í skála-
glamri eftir undirskrift E.E.S.
samninga í Portugal - að varla.
mundi lifa langt fram á næstu öld.
Ekki var þessi neitun óvænt -
þaðan af bæ - þó að ekki verði
hún rökum stödd. Stundum er
helst að skilja hluti í samanburði
við andstæðu sína: Andlegt stór-
menni, frakkinn Voltaire (1694-
1778) sagði: „Ég er algjörlega
ósammála skoðunum þínum en
ég mun verja með lífi mínu rétt
þinn til að halda þeim fram.“
Rétt er fyrir Samstöðu að sækja
um framlag til forsætisráðuneytis
og/eða Alþingis og verður ekki
Hlöðver Þ. Hlöðversson.
að óreyndu trúað að þaðan berist
sömu svör enda öðruvísi á málum
tekið, t.d. í Noregi.
Nú er brýnt sem aldrei fyrr að
herða róðurinn gegn þeim nauð-
hyggjuáróðri, sem vill fasttengja
okkur Evrópusamfélaginu, því
svartagallsrausi að þjóðarinnar
bíði örbirgð og armóður ef við
skríðum ekki í „skjól“ í forstofu
eða aðalturni E.B., þeirri þröng-
sýni að við - á mörkum megin-
landa eigum að sértengjast Evr-
ópu.
Örðugleikar eru ekki úrslita-
atriði heldur hvernig við þeim er
brugðist. íslendingum, jafnt ein-
staklingum sem þjóð hefur þá
vegnað best þegar þeir gátu
óháðir leitað viðfangsefna hvar-
vetna um heimsbyggð. Verjumst
Fjorhelsinu (- frelsinu !!!) og
þeirri furðutúlkun að okkur, um
260 þúsund talsins, takist að
halda jafnvægi gagnvart 380 millj-
óna bákni vaxandi miðstýringar
gömlu nýlenduveldanna þó að
um sinn hrikti í turninum víðs-
vegar vegna einurðar Dana að
hafna með þjóðaratkvæði veru-
legri viðbótarafhendingu sjálf-
stæðis, gegn áróðri fjölda stjórn-
málamanna - með laskað jarð-
samband.
Gera þarf verulegt átak til fjölg-
unar félaga í Samstöðu og efla
svo félags- og fjárhagslegan styrk
til átaka. Látum ekki á okkur
falla þann þunga dóm að „þau
eru verst hin þöglu svik að þegja
við öllu röngu." Skoðum mál sem
best og skilgreinum meginatrið-
ið: fullveldisskerðinguna.
Ræðum þetta við kunningja og
á víðara sviði. Þátttaka í funda-
starfi. Miklu fleiri eru pennafærir
en því hafa beitt. Nú er nauðsyn.
Svo er krafan um þjóðaratkvæði
ófrávíkjanleg. Stóraukin undir-
skriftasöfnun í framhaldi fyrri
aðgerða Samstöðu.
Einfaldur þingmeirihluti hefur
ekki siðferðislegan rétt til að full-
gilda samninginn um E.E.S.
Stjórnarskráin ákvarðar að lög-
gjafarvald sé hjá Alþingi, dóms-
vald hjá íslenskum dómstólum,
og sérreglur, ef stjórnarskrá skal
breytt. Islensk lög verða ekki til
undir þeirri nauðung að sam-
þykkja allt eða ekkert í 20 þús-
und A-4 blaðsíðna erlendri
syrpu. Skaplaust er fólk, ef því
hleypur ekki kapp í kinn, þegar
talað er niður til þess og látið að
því liggja að það hafi ekki vit eða
þekkingu til ákvarðanatöku um
þýðingarmestu mál.
Hjá kjósendum liggur valdið til
að fleyta jafnvel oflátungum inn
á þing og skola þeim þaðan út.
M.a. ef þeir virðast ekki þekkja
íslenska fánaliti, sem ekki vefst
fyrir almenningi þessa lands.
Hlöðver Þ. Hlöðversson.
Leiklist
Jelena í heimsókn
Leikritið Kæra Jelena eftir Ljúd-
milu Rasúmovskaju var sýnt við
gífurlegar vinsældir á vegum
Þjóðleikhússins í Reykjavík á
síðasta leikári. Uppselt var á
flestar sýningar og iðulega langt
fram í tímann, svo að menn urðu
að skipuleggja með löngum fyrir-
vara tíma sinn með tilliti til
leikhúsferðar. Slíkt er ekki al-
gengt hér á landi, þó að vissulega
hafi það gerst oftar en þetta.
Okkur, sem ekki auðnaðist í
vetur að sjá stykkið í Reykjavík,
lék vitanlega forvitni á því að líta
það til þess að geta dæmt um það
af eigin reynslu, hvað ljær þessu
leikverki hið gífurlega aðdráttar-
afl sitt. Það var því vel til fundið
og vel gert af stjórn og starfsfólki
Þjóðleikhússins að fara í leikferð
með Kæru Jelenu, svo að hún
gæti heimsótt sem flesta lands-
menn utan höfuðborgarsvæðis-
ins.
Frumsýning verksins á Akur-
eyri var föstudaginn 19. júní, en
verkið var sýnt alls þrisvar í Sam-
komuhúsinu, síðast sunnudaginn
21. júní.
Kæra Jelena er áhrifamikið
verk. Texti þess í þýðingu Ingi-
bjargar Haraldsdóttur er magn-
aður og heilsteyptur. Stígandi er
stöðugur og spennan í framrás
verksins mögnuð á hnitmiðaðan
hátt með hægum köflum á milli
átakamikilla og sírishærri atriða,
sem hrífa áhorfandann með sér
og halda honum föngnum og
iðandi í sætinu. Sannarlega fag-
lega skrifað verk unnið af höf-
undi, sem veit gjörla, hvernig á
að beita texta og tjáningu í leik-
húsi.
Efnið er frábærlega til þess
fallið að vekja eftirtekt í óvæg-
inni grandskoðun sinni og víð-
tækri gagnrýni og úrvinnsla þess í
átökum persónanna hnitmiðuð
og sísækin að því marki að ná svo
til áhorfandans, að honum finnst
hann vera sem næst þátttakandi;
svo náinn, að með honum vaknar
hvöt til þess að grípa inn í, stöðva
stríðið; stöðva niðurbrotsstarf-
semina og mannvonskuna og
koma konunni, sem stendur ein
vörð um þau gildi, sem við flest -
að minnsta kosti í orði - teljum
öðrum æðri, til bjargar.
Við vitum samt, að við getum
það ekki. Úrslitin verða að ráðast
- og það eru okkar úrslit, því að
við erum orðin hluti af verkinu,
þegar líður að lokum þess, og við
skiljum, að persóna, eins og Je-
lena, átti ekki nema eina leið,
ekki vegna þess, að hún lét und-
an og afhenti það, sem eftir var
leitað, heldur vegna þess, að vígi
hennar hafði verið rústað; molað
niður gersamlega.
Anna Kristín Arngrímsdóttir
lék titilhlutverkið, Jelenu Serge-
jevnu, kennslukonu, skólastúlk-
una, Ljalju, lék Halldóra Björns-
dóttir, Hilmar Jónsson lék Pasha,
skólapilt, skólapiltinn Vitja lék
Ingvar E. Sigurðsson og Baltasar
Kormákur fór með hlutverk
skólapiltsins Valodja. Hér verður
ekki farið út í þær fáu feyrur, sem
reyndar komu fyrir hjá einstök-
um þessara ágætu leikara, heldur
lögð áhersla á í heild framúrskar-
andi samstæðan og sterkan leik
þeirra, sem lyfti verkinu fram úr
sviðsopinu, svo að það líkt og
hvolfdist yfir gagntekinn áhorf-
endaskarann.
Eitt það, sem á að vera meðal
verkefna Þjóðleikhússins, er að
fara í ferðir um landið með ein-
hverja uppsetninga sinna. Þetta
hlutverk hefur stofnunin leitast
við að rækja upp á síðkastið. Það
er góð tilbreyting eftir langan
tíma lítilla afreka á þessu sviði.
Vonandi er komin betri tíð og að
leikhúsunnendur um land allt eigi
von á góðum uppfærslum leik-
húss þjóðarinnar heim í byggðir
sínar að minnsta kosti einu sinni
- og helst oftar - ár hvert héðan í
frá.
Haukur Ágústsson.