Dagur - 10.09.1992, Page 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 10. september 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMl: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGIV. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavlkvs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25689
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SlMFAX: 96-27639
Vinaheimsókn
Allt frá fyrstu tíð ritaðra heimilda um byggð á íslandi hef-
ur saga íslendinga og Norðmanna verið saman ofin. í
íslendingabók Ara Fróða segir að ísland hafi byggst frá
Noregi á dögum Haralds Hárfagra. Þótt síðari tíma rann-
sóknir sýni að uppruni íslendinga eigi sér víðar rætur en
fornmenn álitu hefur það ekki rofið þau tengsl sem jafnan
hafa verið. íslendingar hafa ætíð talið Norðmenn sér
skyldasta og ljóst er að menning þessara tveggja þjóða er
vaxin af sama meiði.
Saga þjóðanna er einnig samofin í stjórnmálalegum
skilningi. Með undirritun Gamla sáttmála árið 1262 játuð-
ust íslendingar undir yfirráð Noregskonungs. Sú skipan
hélst til ársins 1389 er Danir sameinuðu Norðurlönd undir
yfirráð Margrétar þáverandi Danadrottningar. Myndun
Kalmársambandsins er þannig upphaf yfirráða Dana yfir
íslendingum og Norðmönnum er lauk ekki fyrr en með
endurreisn konungdæmisins í Noregi árið 1905 og stofn-
un íslenska lýðveldisins árið 1944. Saga þjóðanna á því
samhljóm sem saga nýlendna undir erlendum yfirráðum.
Sterk þjóðernisvitund hefur ætíð einkennt norsku og
íslensku þjóðirnar. Eflaust er hún þeim kynstofni er lönd-
in byggja í blóð borin en saga þeirra undir erlendu valdi
á óefað einnig sinn þátt í þeim þjóðernisviðhorfum er
skapast hafa. Sagan sýnir að erlend íhlutun og yfirráð
efla hvarvetna þjóðernisvitund og ættjarðarást og þarf
ekki að líta lengra en til hinna nýfrjálsu ríkja Austur-
Evrópu til að sannfærast um uppruna þess hugarfars. í
síbreytilegum heimi freistast stjórnmálamenn stundum
til að skáka þjóðum saman í heildir. Jafnan er valda-
græðgi undirrót slikra hræringa. Til skamms tíma byggð-
ist útþenslustefna og landvinningar á mætti hernaðar en
nú er efnahagssamvinnu einnig beitt í þeim tilgangi eins
og raunar er unnið að í Vestur Evrópu á þessum tímum.
Með hhðsjón af sögu Norðmanna og íslendinga kemur
því ekki á óvart að þessar tvær þjóðir vilji fara með fullri
gát þegar um aðild að sameinaðri Vestur-Evrópu -
Evrópubandalaginu er að ræða.
Þegar í raunir hefur ratað hafa þjóðirnar getað reitt sig
á stuðning hvorrar annarrar. Norðmenn áttu alla samúð
íslendinga er Þjóðverjar tóku landið hernámi í síðari
heimsstyrjöldinni. Er íslendingar áttu í erjum við Breta
vegna fiskveiða á miðunum við ísland kom stuðningur
Norðmanna í ljós og tók Knut Frydenlund, þáverandi
utanríkisráðherra Noregs, að sér hlutverk sáttasemjara
milli Breta og íslendinga er fiskveiðilögsagan hér við land
var færð út í 200 sjómílur.
Þótt frændþjóðirnar hafi þannig staðið saman á mikil-
vægum stundum hafa þær einnig átt í samkeppni. Har-
aldur V., Noregskonungur vék að því í ræðu í kvöldverð-
arboði forseta íslands þar sem hann sagði að ógerlegt
væri að skýra hina nánu samstöðu íslands og Noregs án
þess að benda á viðhorf þjóðanna til hafsins. Sameigin-
legir hagsmunir þeirra hafi reynst þeim nægilega sterkir
til að þola það álag er hljóti að skapast þegar komi að
uppskerunni úr hafinu og hagsmunaárekstrar verði. Úr
þeim hafi verið greitt á þann hátt sem frændum sæmdi.
Vissulega hafa frændþjóðirnar átt í harðri samkeppni í
hinu daglega lífi viðskiptanna. En sú samkeppni hefur
aldrei náð að höggva á þau bönd frændsemi og vináttu er
tengir þær saman. Heimsókn Haraldar V. og Sonju
drottningar hingað til lands er því vinaheimsókn. ÞI
Málþing í tilefni tuttugu ára afmælis
Vísindafélags Norðlendinga:
„Ef íslendingar rannsaka
ekki þjóðmenningu sína
þá gera það ekki aðrir“
- segir Tryggvi Gíslason, forseti félagsins
Vísindafélag Norðlendinga er
tuttugu ára um þessar mundir
og af því tilefni efnir félagið til
málþings fyrir almenning en
efni þess er Land, þjóð og
tunga i þúsund ár. Dagur
ræddi við forseta Vísindafélags
Norðlendinga, Tryggva Gísla-
son skólameistara.
Hvað er Vísindafélag Norð-
lendinga?
„Vísindafélag Norðlendinga
var stofnað 1972 en árin þar á
undan höfðu nokkrir vísinda-
menn hér á Akureyri komið sam-
an til skrafs og ráðagerða. í upp-
hafi var þetta fámennur og lokað-
ur hópur sem vildi bera saman
bækur sínar en síðan félagið var
formlega stofnað hefur því vaxið
fiskur um hrygg.
Einn aðalhvatamaður að stofn-
un Vísindafélags Norðlendinga
og fyrsti forseti þess var Helgi
Hallgrímsson náttúrufræðingur
sem var búsettur hér á Akureyri
um áratuga skeið en er fluttur
austur á Hérað.“
Sjálfstæðar rannsóknir
Hverjir eru félagar í Vísinda-
félagi Norðlendinga ?
„Félagar hafa lengst af verið
um tuttugu og hefur fjölgað síð-
ustu árin eftir að Háskólinn á
Akureyri var stofnaður og það er
skoðun mín að félagið eigi að
tengjast enn frekar Háskólanum
á Akureyri og öðrum rannsókn-
arstofnunum sem eru að rísa á
Akureyri og á Norðurlandi. Vís-
indafélag Norðlendinga hefur
m.a. beitt sér fyrir því að efla
rannsóknarbókasafn á Akureyri
og beitti sér á sínum tíma fyrir
stofnun Háskóla á Akureyri.
í lögum félagsins segir að þeir
sem fengist hafa við sjálfstæðar
rannsóknir á einhverju sviði vís-
inda og birt niðurstöður úr þeim
geti gerst félagar."
Tungan setur hugsun
okkar takmörk
Hvað eru vísindi?
„Svarið við þessari spurningu
hefur verið orðað á marga vegu.
En m.a. hefur þetta verið orðað
svo að vísindi séu leit að nýjum
sannleika; vísindi krefjast auk
þess fastmótaðra vinnubragða og
hluti af aðferðafræði vísindanna
er tungumálið sem talað er.
Margir vísindamenn hafa fengist
við að kanna þátt tungunnar;
einna frægastur er Ludwig Witt-
genstein sem fékkst við að kanna
þanþol tungunnar. Margir telja
að tungan setji hugsun okkar
takmörk. Stundum skortir tungu-
málið nefnilega mátt til þess að
lýsa nýrri hugsun og nýrri þekk-
ingu.
Svið vfsindanna skiptast í tvo
meginþætti; annars vegar eru svo-
kölluð raunvísindi eða náttúru-
vísindi og hins vegar eru hugvís-
indi eða húmanístiskar greinar
vísindanna, svo notað sé erlent
orð, þótt skilin séu auðvitað
mjög óljós þarna á milli. í Vís-
indafélagi Norðlendinga hafa
starfað fræðimenn bæði á sviði
raunvísinda og hugvísinda.
Tryggvi Gíslason.
Eilífleit
Meginmarkmið félagsins er að
efla rannsóknir á sviði hvers kon-
ar vísinda og efna til umræðu um
vísindaleg efni og það sem m.a.
gefur þessu félagi gildi er að við
fáum hver og einn að heyra um
viðfangsefni ólíkra vísinda-
greina. Á hverjum fundi eru
haldin erindi af ýmsu tagi og ein-
mitt það er heillandi - að fá að
heyra um eitthvað allt annað en
maður fæst sjálfur við.
Félagsstarfið byggist því á sam-
ræðu, eins og vísindi allra alda
hafa gert með einhverjum hætti.
Vísindin, eða vísindaleg hugsun,
felast ekki síst í því að ólík við-
horf eru virt ef menn geta sýnt
fram á gildi þeirra eða sannað
skoðanir sínar. Jafnvel innan vís-
inda - bæði hugvísinda og raun-
vísinda - eru til ólíkar stefnur og
ólík viðhorf; vísindin eru eilíf leit
að nýjum sannleika.“
Náin tengsl viö þjóölífið
Hvernig fer félagsstarfið fram?
„Vísindafélagið heldur að jafn-
aði sex fundi á ári og við komum
saman yfir vetrarmánuðina.
Félagsmenn halda sjálfir erindi
auk þess sem við höfum fengið
vísindamenn annars staðar frá til
að fjalla um viðfangsefni sín.“
Vísindafélag Norðlendinga
hefur beitt sér fyrir ýmsu enda
þótt það sé fámennt en erhætta á
að vísindafélagið verði eins kon-
ar fílabeinsturn?
„Já, svona félög eru ávallt, eðli
sínu samkvæmt, fílabeinsturnar;
menn vilja lokast inni með við-
fangsefnum sínum enda tel ég
ekkert óeðlilegt við það. Vísind-
in og vísindaleg hugsun krefst
einbeitingar og að vissu leyti af-
neitunar og einangrunar. Hitt er
það að flestir félagsmenn í Vís-
indafélagi Norðlendinga hafa
mjög náin tengsl við hið lifandi líf
og hafa m.a. mikinn áhuga á
atvinnuvegum og lífi þessarar
þjóðar. Hluti af rannsóknarstarfi
félagsins er að rannsaka þjóðlíf
og þjóðmenningu íslendinga því
ef við íslendingar gerum það ekki
þá gera það ekki aðrir.“
Alþýðufyrirlestrar
/ tilefni tuttugu ára afmælis Vís-
indafélags Norðlendinga stendur
félagið fyrir málþingi sem hefst
kl. 14.15 laugardaginn 12. sept-
ember í húsum Háskólans á
Akureyri; hvers konar fyrirlestr-
ar verða haldnir þar?
„Fyrirlestrarnir eru ætlaðir
alþýðu manna. Þó að þeir séu
haldnir í nafni Vísindafélags
Norðlendinga þá er málþingið
öllum opið. Alþýðufyrirlestrarnir
eru stuttir og aðgengilegir og allir
geta tekið þátt í sjálfu málþing-
inu, umræðunum sem verða á
eftir fyrirlestrunum.
Land, þjóð og tunga
Málþingið er styrkt af Akureyr-
arbæ og Menntamálaráðuneyt-
inu. Fyrirlestrarnir verða gefnir
út í afmælisriti félagsins síðar á
árinu. Þeir þrír menn sem þar
tala eru fremstir hver á sínu sviði.
Dr. Hörður Kristinsson hefur
um áratuga skeið kannað áhrif
landnýtingar á gróður og gróð-
urfar og hann hefur reynt að gera
sér grein fyrir hvernig landið hef-
ur litið út við landnám en þá er
talið að mun meira hafi verið
gróið af landinu, eins og menn
þekkja; síðan hafi óblítt veðurfar
og ofbeit eytt gróðri.
Stefán Karlsson handrita-
fræðingur er tvímælalaust einn
fremsti sérfræðingur okkar á
sviði sögulegrar málfræði. Hann
hefur lagt stund á einkenni
íslenskunnar frá miðöldum og
fram á okkar daga og byggir
rannsóknir sínar á handritum og
öðrum mállegum heimildum um-
liðinna alda. Fyrirlestur hans
fjallar um megineinkenni
íslenskrar tungu og hvernig hún
hefur notast mönnum við breyti-
legar aðstæður. Þegar viðhorf og
hugmyndir breytast reynir á þan-
þol tungunnar. Við kristnitökuna
flæddu inn nýyrði og sömu sögu
er að segja þegar nýjar hugmynd-
ir koma fram um stjórnarfar á 13.
öld og ekki síst við siðskipti á 16.
öld, þegar segja má að umbylting
verði í orðaforða og beygingar-
kerfi tungunnar. Þó hefur íslensk
tunga þá sérstöðu meðal þjóð-
tungna í Evrópu að hún hefur
breyst minna en aðrar tungur.
Dr. Gunnar Karlsson, prófessor
í sagnfræði við Háskóla íslands,
er einn fremsti sagnfræðingur
okkar nú og hefur sérstaklega
fjallað um stofnun ríkis á mið-
öldum hér á íslandi Hann hef-
ur skrifað ritgerðir og haldið
fyrirlestra um þjóðerni og þjóð-
ernisvitund sem nú er ofarlega á
baugi - það er ekkert nýtt því
það eru ótal mörg tímabil sem
hafa verið svipuð því sem við lif-
um nú.
Allir tímar merkilegir
Við höldum stundum að við lif-
um merkilegustu tíma veraldar-
sögunnar en allir tímar eru að
sjálfsögðu merkilegir fyrir sam-
tímann. Þegar atburðirnir eru
svo liðnir gleymast þeir furðu
fljótt og við erum ótrúlega illa að
okkur um atburði mannkynssög-
unnar. Ég var að líta í 120 ára
gamla bók um sögu enskra bók-
mennta. í formála þessarar
gömlu bókar segir að Þýskaland
hafi á síðustu hundrað árum ger-
breyst og í Bretlandi hafi orðið
umbylting í öllum háttum manna
umliðin 60 ár. Það er því alltaf
verið að tala um að síðustu tímar
séu merkastir og atburðir þeirra
tíma stórfenglegastir allra
atburða." GT