Dagur - 05.11.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 5. nóvember 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRlÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Endurreisn efiiahags
og mannlegra gilda
Kaflaskipti urðu í stjórnmálum Bandaríkjanna síðast liðna
nótt þegar Bill Clinton, forsetaframbjóðandi demókrata,
sigraði George Bush. Með kjöri Clintons hafnaði banda-
ríska þjóðin þeirri pólitísku forystu sem hún hefur lotið
síðast liðin tólf ár. Þótt kosningabaráttan hafi verið óvæg-
in og stundum barist með lágkúrulegum hætti dugði það
George Bush ekki til sigurs að þessu sinni. Því síður
dugðu afrek hans í stjórnartíð honum til áframhaldandi
setu í Hvíta húsinu.
í kosningunum var einkum tekist á um efnahagsmál og
þá lægð sem einkennt hefur bandarískt efnahagslíf að
undanförnu. Talið er að mikill fjárlagahalli, gjaldþrot
opinberra sjóða og almenn efnahagsvandræði hafi eink-
um orðið forsetanum að falli auk umræðna um spillingu í
liði þingmanna.
Orsakir þeirrar stöðnunar sem ríkt hefur í efnahagslífi
Vesturlanda að undanförnu má að nokkru rekja til sam-
dráttar í Bandaríkjunum. í upphafi síðasta áratugar var
áhersla lögð á þá stjórnmálastefnu sem stundum hefur
verið nefnd frjálshyggja og einkennist einkum af
afskiptaleysi stjórnvalda en markaðurinn látinn ráða um
hver framvinda þjóðfélagsins verður.
í upphafi síðasta áratugar þegar Ronald Reagan tók við
völdum í Bandaríkjunum réð Margaret Tatcher ríkjum í
Bretlandi. Járnfrúin grundvallaði stefnu sína á sömu
pólitísku gildum og Regan og síðar George Bush. Arftaki
hennar, John Major, á nú í hinum mestu erfiðleikum með
stjórnartaumana og tvísýnt er um hvort honum tekst að
sigla bresku þjóðarskútunni framhjá skerjum efnahags-
vandans. Afleiðingar hinnar óheftu markaðshyggju, sem
Bretar og Bandaríkjamenn hafa siglt eftir eru nú orðnar
ljósar. Þær hafa einkum birst í stöðnun, samdrætti,
atvinnuleysi og vaxandi ójöfnuði á milli ríkra og fátækra.
Um þessar mundir sigla íslensk stjórnvöld eftir þeim
sama kúrsi og Bretar og Bandaríkjamenn hafa gert. Þótt
ekki sé eins löng sigling að baki og í þeim löndum hafa
afleiðingarnar ekki látið á sér standa. Hin sömu efna-
hagseinkenni og hrjá stóran hluta hins vestræna heims
gera nú vart við sig hér á landi í auknum mæli. Orsakir
þeirra má að einhverju leyti rekja til hinna almennu efna-
hagsaðstæðna í nágranna- og viðskiptalöndum okkar en
einnig til áhrifa aðgerða- en þó fremur aðgerðaleysis
stjórnvalda - líkt og í Bandaríkjunum.
Hinn nýkjörni forseti á erfitt verk fyrir höndum. Til
hans verða gerðar miklar kröfur. Bill Clinton á að rétta af
fjárlagahalla, hann á að örva efnahagslíf og draga úr
atvinnuleysi. Og honum er ætlað að endurheimta þá for-
ystu sem Bandaríkin hafa haft á alþjóðlegum vettvangi
en verið að glata í breyttum heimi.
Oft er auðveldara í að komast en úr að leysa. Þetta
spakmæli mun gilda um þær þjóðir sem orðið hafa áhrif-
um hinnar óheftu markaðshyggju að bráð. Stöðugleiki er
eitt - samdráttur og atvinnuleysi annað. Uppbyggingin
getur orðið erfið og hún verður ekki án samtaka og sam-
stöðu. Hún verður ekki án þess að stjórnvöld gangi á
undan og skapi fordæmi með örvandi rekstrarumhverfi
og einnig að hin mannlegu gildi verði hafin til vegs og
virðingar á nýjan leik. Þetta verkefni á Bill Clinton fyrir
höndum. Þetta verkefni býður íslendinga einnig í náinni
framtíð. ÞI
ísland allt!
- „Hinn sanni ungmennafélagsandi“ lifir enn
Nú er nærri öld liðin síðan fyrstu
ungmennafélögin voru stofnuð
hér á landi, þau félög sem höfðu
að kjörorði „Ræktum lands og
lýðs“ og reyndar einnig „íslandi
allt“. Þessi kjörorð segja nokkuð
til um hvað átt er við með hinum
„sanna ungmennafélagsanda"
sem stundum heyrist nefndur. En
mörgum mun reynast erfitt að
gera sér í hugarlund hvernig þessi
ræktun lands og lýðs fór fram
ellegar hvernig menn helguðu ís-
landi allt í upphafi þessarar
aldar.
Auk beinnar landræktunar,
þ. ám. skógræktar, hefir íþrótta-
líf jafnan verið snar þáttur í starfi
íslenskra ungmennafélaga. Nú í
sumar kom út bók sem segir frá
þessum þætti í starfi ungmenna-
félaganna, þessari ræktun lýðsins
sem einkenndist af íþróttastarf-
inu. Þetta er Saga landsmóta
UMFÍ.
Mjór er rnikils vísir
Þótt sá sem þetta skrifar hafi
aldrei verið í ungmennafélagi og
ekki tekið teljandi þátt í íþrótt-
um hefir þessi bók reynst honum
hinn besti skemmtilestur.
Bókin er mikið þrekvirki og
ber margt til. Þar er fyrst til að
taka að fyrst árið 1909 var haldið
landsmót, „leikmótið á Akur-
eyri“ þar sem keppt var í glímu,
stökkum, spretthlaupi, göngu og
knattsparki auk þess sem keppt
var í sundi í sundpollinum sem
þótti reyndar „illur, óhreinn,
kaldur og ljótur“. Nú eru fáir til
frásagnar af þessu móti utan
stuttorðar frásagnir í bæjar-
blöðunum og því erfitt að bregða
upp lifandi mynd af þessum
mannfagnaði.
Næsta landsmót er haldið í
Reykjavík 1911 og bætast þá við
ýmsar keppnisgreinar m.a. girð-
ingahlaup (grindahlaup), köst og
lyftingar. Enn var haldið lands-
mót í Reykjavík 1914 en síðan
féll niður landsmótshald allt fram
á árið 1940. Má því sjá í hendi sér
að litlu hefir munað að þessi
„feðranna frægð“ félli í gleymsku
og dá. En Sögu landsmótanna
hefir tekist afbragðs vel að draga
saman þær takmörkuðu heimildir
sem til eru og gera með hjálp
þeirra skýra og lifandi grein fyrir
þessum vaxtarbroddi í starfi ung-
menna íslands í upphafi nýrrar
aldar.
Þegar kemur fram undir miðja
öld og alla tíð síðan er ólíkt
meira að hafa af heimildum;
skýrslum, blaðafrásögnum, ljós-
myndum og auk heldur hægt að
leita vitneskju hjá þeim sem tóku
þátt í mótunum. En þá skapast
líka sú hætta að sögumaður
drukkni í öllu heimildaflóðinu og
upptalning verði mikilsráðandi,
ekki síst þegar umfang mótanna
vex og keppnisgreinum fjölgar.
Einnig fellur þá tilhögun mót-
anna í nokkuð fastar skorður og
að sumu leyti verður hvert mótið
Valdimar Gunnarsson.
öðru líkt. Það er því alls ekki
vandalaust að segja þessa sögu
alla þannig að vel fari, frásögnin
verði ekki að stagli, hvert mót
haldi sínum sérkennum og ekki
síst að þetta verði ekki upptaln-
ing nafna eða frásögn af nafn-
lausum grúa fólks héðan og
þaðan.
Ætli Sigurður Greipsson
sé göldróttur?
Höfundum ritsins, Jóni Torfa-
syni, Viðari Hreinssyni og
Höskuldi Þráinssyni, tekst að
færa þetta mikla efni í þann bún-
ing að ekki verður leiðigjarnt.
Þvert á móti tekst þeim á stund-
um beinlínis að endurvekja þá
„stemmningu" keppni og eftir-
væntingar sem hlýtur að hafa ríkt
á svona samkomu. Lífið og gleð-
in í frásögninni helgast efalaust
ekki minnst af því hve mikla
ánægju höfundarnir hljóta að
hafa haft af verkinu meðan því
miðaði áfram. Frásagnaraðferðin
er fjölbreytileg og oft krydduð
með beinum tilvitnunum í frá-
sagnir samtímans. Þær bregða oft
skemmtilegu ljósi á viðfangsefn-
ið.
Þessi saga er auðvitað sagn-
fræði í þeim skilningi að hér eru
dregnar saman staðreyndir, sett-
ar í samhengi og þær jafnvel túlk-
aðar með köflum. Hluti ritsins er
frásögn eins keppanda sem lýsir
vel þeim metnaði og keppnisanda
sem hlýtur að hafa ríkt á mótun-
um, einkum þegar héraðssam-
böndin fóru að keppa grimmt um
efsta sætið.
En ekki láta þeir heldur undir
höfuð leggjast að segja frá undir-
búningi mótanna en hann hefir
oft verið sögulegur. Oftast þurfti
að leggja í mikla fyrirhöfn til að
sjá mótsgestum fyrir svefnstað og
veitingum, einnig þurfti lengi
framan af að hanna og útbúa
mestalla aðstöðu til íþrótta-
keppninnar sjálfrar, þ. ám. sund-
laugar. Ofan í kaupið flökti svo
draugur rekstrarhallans á næsta
leiti og gerði mönnum oft þungar
búsifjar.
í riti af þessu tagi segja myndir
jafnan mikla sögu og svo verður
einnig hér. Margar myndanna
eru stórmerkilegar og hefir mjög
verið vandað til að safna þeim og
skýra þær sem þess þurfa. Auk
þess er víða fléttað inn fróðleik
sem sumir kunna að undrast -
það er mannfræði og „hverra
manna“ fróðleikur af ýmsu tagi.
Ég spái því að sumir undrist
þessa ættfræði en við nánari
athugun kemur í ljós að með
þessu er dregið fram hversu mjög
starf í ungmennafélögunum
„gekk í ættir“. Ekki er það ein-
ungis svo að framan af væri
kannski fáum til að dreifa heldur
sést hitt glögglega að sum heimili
eða fjölskyldur virðast hafa lagt
ótrúlega mikið af mörkum í þágu
ungmennafélaganna, hvort held-
ur var í leik eða starfi. Þetta er
ekki minnsti þátturinn í þeirri
ræktun lýðs sem áður var minnst
á.
...sumar voru aö sunnan
og áttu gaddaskó
Það er reyndar ótal margt sem í
þesari bók er dregið fram og
margt af því kemur á óvart,
altjent þeim lesanda sem ekki er
því kunnugri þessari sögu fyrir.
Það er t.d. í senn bráðskemmti-
legt og fróðlegt að lesa um hina
hægfara þróun útbúnaðar kepp-
enda; sjá hversu lengi menn og
konur hlupu berfætt lengri og
skemmri spretti ellegar syntu í
skítköldum leirpollum sem voru
búnir til í hlöðnum hnausatóttum
sem næsta læk var síðan veitt í.
Ef veður var gott var læknum
veitt fyrst yfir dálítið flatlendi til
að ná í hann ögn af sólarhitan-
um!
Það var fyrst í Hveragerði 1949
sem synt er í almennilegri sund-
laug.
Ekki er síður merkilegt og
gaman að lesa um upphaf starfs-
íþrótta á landsmótunum. Ein-
stöku manni hefir sjálfsagt þótt
einkennilegt að efna til keppni í
því hver legði smekklegast á
veisluborð eða væri fljótastur að
slá saman trékassa ellegar beita
línu. En ljóst er að hér er í senn
farið að erlendum fyrirmyndum
og einnig er vöndun og færni í
vinnubrögðum sjálfsagður þáttur
í ræktun lýðsins. Þannig úir og
grúir í bókinni af merkilegum
frásögnum um aldarhátt og
mannlíf af öllu tagi.
Að öllu samanlögðu verður
ekki annað sagt en þessi bók sé
stórvirki. Ekki er það einasta
vegna þess að hún er hálft sjötta
hundrað blaðsíðna í stóru broti
heldur er hitt mest um vert hve
mikill fróðleikur er á þessum
blaðsíðum og vel fram settur. í
þessari bók er aldrei leiðinlegt að
lesa og oft og einatt verulega
gaman. Ekki get ég heldur séð að
í henni sé neitt ómerkilegt og
sumt er beinlínis stórmerkilegt.
Frágangur er til sóma þótt ég hafi
í lestri mínum fundið einar 3-4
stafvillur og á einum stað bringl-
að nöfnum undir mynd.
Það er ekki síst merkilegur
vitnisburður um hinn sanna ung-
mennafélagsanda að tveir ung-
mennafélagar skuli standa fyrir
því svo sem á eigin spýtur að
koma þessu verki út. Þeir eiga
miklar þakkir skildar og ekki síst
á ungmennafélagshreyfingin í
landinu þeim þökk að gjalda fyrir
þetta framtak og hversu vel það
hefir heppnast í alla staði.
Valdimar Gunnarsson.
Höfundur er kennari við Menntaskólann
á Akureyri.