Dagur - 18.12.1993, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Laugardagur 18. desember 1993
F RAMHALDSSACA
BJÖRN DÚASON TÓK SAMAN
Saga Natans og Skáld-Rósu
13. kafli:
Upphaf Skáld-Rósu
og frá ástum hennar
Guðmundur hét maður Rögn-
valdsson, Amfinnssonar, Jóns-
sonar. Var sú ætt úr Hörgárdal.
Guðmundur bjó fyrst á Ásgeirs-
stöðum. En árið 1802 fluttist
hann að Fornhaga og bjó þar
síðan, þar til hann brá búi 1817,
sem síðar getur.
Kona hans _hét Guðrún, Guð-
mundsdóttir ívarssonar. Börn
þeirra voru fimm, synir tveir;
Snorri og Jón og dætur þrjár;
Sigríður, Guðrún, móðir séra
Jakobs á Sauðafelli og síðan
kona Ólafs bónda í Skjaldarvík,
og Rósa, er hér verður sagt frá.
Orð er á gert hve Rósa var
snemma efnileg. Hún var einkar
fríð sýnum, svipurinn fyrirmann-
legur og þó góðlegur, vel máli
farin, gáfurnar skarpar og fjöl-
hæfar, skáldmælt var hún svo
vel, að hún orti jafn hratt og hún
talaði og þótti þá kveða betur en
flestir hagyrðingar um þær
mundir. Því var hún kölluð Skáld-
Rósa. Lundin var létt og glað-
vær. Henni var einkar lagið aö
gleðja hvern sem hryggur var.
Færði hún og jafnan hvert mál til
betri vegar. Hún var elskuð og
virt af öllum, er kynntust henni,
og kölluð höfðingskonuefni.
Þá var Stefán amtmaður Þór-
arinsson á Möðruvöllum í Hörg-
árdal, höfðingi mikill. Árið 1810
varð Páll Þórðarson frá Melstað
skrifari hans. Páll kenndi sig við
þann staö og kallaði sig Melsteð.
Þá var hann 19 ára, er hann kom
að Möðruvöllum.
Hann var afbragðs efnilegur,
fríður sýnum og manna gjörvileg-
astur, bráðgáfaður, hygginn og
gætinn, manna stilltastur, fámáll
og nokkuð dulur í skapi. Rósa
var þá lítt komin yfir fermingar-
aldur. Hún átti kirkjusókn að
Möðruvöllum og kom þar oft.
Fannst þeim Páli mikið hvoru um
annð, sem von var. Urðu þau
góðkunnug og trúlofuðust sín á
milli. Svo sagði Rósa frá síðar og
á það bendir vísa þessi er hún
kvaó til Páls.
Augun mín og augun þín
ó, þá fögru steina.
Mitt er þitt og þitt er mitt,
þú veist hvað ég meina.
En með því sínu var hvorra
forlaga auóið, snerist svo fyrir
Páli, aó Anna Sigríóur, dóttir
amtmanns, fæddi honum son um
haustió 1812. Sá sveinn hét Páll
og varð síðan merkilegur maður
og frægur fyrir sagnarit sín. Áður
hafði Anna Sigríður átt dóttur
meó Friðrik verslunarmanni á
Akureyri, hún hét Sigríóur Anna
og varð síðar kona Símonar pró-
fasts Becks á Þingvöllum. Lét
amtmaður sér þaó vel líka, aó
Anna Sigríður bendlaðist við Pál
og vildi fyrir hvern mun, að hann
ætti hana. Þó skyldi hann fyrst
fara utan með tilstyrk amtmanns
og taka próf í lögum, svo hann
gæti orðið embættismaöur. Þetta
var fýsilegt fyrir Pál, en hitt all
ófýsilegt fyrir hann, að setja sig á
móti vilja amtmanns, jóar eð
hann hafði þó brotið á móti hon-
um. Fór Páll utan haustið 1813.
Þá er sagt að Rósa hafi kveó-
ið honum þessa vísu. Þó er það
af sumum ranglega talið:
Þó að kali heitur hver,
hylji dali jökull ber,
steinar tali og ailt hvað er
aldrei skal ég gleyma þér.
Sumir eigna Jóni biskup Ví-
dalín þessa vísu, hann hafi kveó-
ió hana til Sigríðar frúar sinnar á
þeim tíma er tilhugalíf hófst á
miili þeirra, en eigi eru þó hafðar
eftir honum aörar jafn vel kveðn-
ar vísur á íslensku. Sömu tví-
mæli eru um vísuna:
Verði sjórinn vellandi,
víða foldin talandi,
hellubjörgin hrynjandi,
hugsa ég tiiþín stynjandi.
Segja sumir að Rósa hafi
kveóió hana til Páls, en aðrir aó
Jón biskup hafi kveóið hana til
Sigríðar. Verður ekkert fullyrt um
þetta frekar en hina vísuna. (Ath.
Báóar þessar vísur eru í Ijóóa-
bréfinu „Vetrarkvíði" sem Sigurð-
ur Ólafsson í Katadal sendi konu
sinni. Ljóðið er 35 erindi og áóur-
nefndar vísur eru númer 24 og
25.)
Vorið 1814 fór Rósa aó
Möðruvöllum sem vinnukona.
Var verk hennar einkum aó
þjóna heldra fólkinu. Um vorió
1815 fór hún þó aftur til föður
síns. Snemma á því sumri kom
Páll út, hafói hann þá tekið próf í
lögum og fengið veitingu í Suður-
Múlasýslu. Hann setti þegar bú
saman á Ketilsstöðum á Völlum.
Fékk hann Rósu til að vera fyrir
búinu fyrst og fór hún þangað
þegar. Sjálfur taldi hann sig þó
heimamann á Möðruvöllum til
næsta vors 1816 og sat þar löng-
um. Það er nú eigi ólíklegt, að
mörgum í Rósu sporum hefði
þótt auðséð hvernig fara mundi.
En ástin hafði svo að segja dá-
leitt hana. Hún gat ekki séð
nema eina hlið á því máli, þá er
hún vildi sjá.
(Framhald í næsta helgarblaði)
Björn Dúason tók saman.
Úr myndasafni Dags
Hér er mynd af félögum í Leikklúbbnum Sögu á Akur-
eyri, sennilega frá árinu 1982 þegar klúbburinn setti upp
Önnu Lísu eftir Helga Má Barðason. Helgi Már er einmitt
annar frá vinstri í aftari röö og viö hlið hans Þröstur Guó-
bjartsson, leikstjóri, þá Adolf Ingi Erlingsson, nú íþrótta-
fréttamaöur hjá RÚV (var hann virkilega svona hávaxinn
og spengilegur á þessum árum?) og Guöbjörg Guómunds-
dóttir. Margir lesendur ættu aö kannast við hin ungmenn-
in, en Magnús Sigurólason er a.m.k. auóþekktur lengst til
vinstri.
Alfræði
Öskubuskusaga: Ævintýri um
móðurlaust barn sem á vonda
stjúpu. Barnið, yfirleitt stúlka, er
lítils metió og er látiö vinna öll
verstu verkin en fær að lokum
uppreisn æru, oft með hjálp dýra.
Frumsvæði öskubuskusagna er í
Austurlöndum nær en hún var
fyrst skráð í Indókína á 9. öld;
þekktist á íslandi á 13. öld. Is-
lenska þjóósagan af Mjaðveigu
Mánadóttur er afbrigði af ösku-
buskusögu. (Islenska alfræöiorða-
bókin, Örn og Örlygur 1990)
DAOSKRÁ FJÖLMIÐLA
SJÓNVARPIÐ
LAUGARDAGUR
18. DESEMBER
09.00 Morgunijinvarp
bamanna
11.00 Ljóibrot
Úrval úr Dagsljósaþáttum vút-
unnar.
12.00 Hlé
12.50 Eldhúslð
Úlíar Finnbjömsson sýnir hvernig
má matreiða jólarjúpuna.
13.05 í nannlelka sagt
14.10 Syrpan
14.40 Elnn-x-tvelr
14.55 Enska knattspyman
Bein útsending frá leik Leeds og
Arsenal á EUand Road.
16.50 í|irótta]>átturlnn
17.50 TáknmálsfrétUr
18.00 Draumasteinnlnn
18.25 Jólafindur vikunnar
18.55 Fréttaskeytl
19.00 Væntlngar og vonbrigðl
(Catwalk) Bandariskur mynda-
flokkur um sex ungmenni í stór-
borg, lífsbaráttu þeirra og
drauma og framavonir þeirra á
sviði tónlistar.
20.00 Fréttir
20.30 Veður
20.35 Lottó
20.45 Ævlntýri Indlana Jones
(The Young Indiana Jones II)
Fjölþjóðlegur myndaflokkurum
ævintýrahetjuna Indiana Jones.
Aðalhlutverk: Sean Patrick Flan-
ery. Þýðandi: Reynir Harðarson.
21.40 Ólsenllðið lætur aldrel
bugast
(Olsenbanden overgiver sig aldr-
ig) Dönsk gamanmynd um kostu-
leg uppátæki bófanna í Ólsenlið-
inu. Leútstjóri: Erik Balling.
23.20 BUun
(Nuts) Bandarisk biómynd frá
1987. Ung kona verður manni að
bana. Yfirvöld ætla að láta úr-
skurða hana geðveika og koma
henni fyrir á hæli en hún hefur þá
mikla baráttu til að sýna fram á
að hún sé með öllum mjalla. Leik-
stjóri: Martin Ritt. Aðalhlutverk:
Barbra Streisand, Richard Drey-
fuss, Maureen Stapleton og Eli
Wallace. Þýðandi: Ýn Bertels-
dóttir. Áður á dagskrá 17. april
1992. KvikmyndaeftiiUt rikls-
ins telur myndina ekld hæfa
áhorfendum yngrl en 14 ára.
01.00 Útvarpsfréttlr í dagslcrár-
lok
SJÓNVARPIÐ
SUNNUDAGUR
19. DESEMBER
09.00 Morgunsjónvarp
bamanna
10.40 Hlé
13.00 Fréttakrónlkan
13.30 Siðdegisumræðan
Umsjónarmaður er Gísli Marteinn
Baldursson.
15.00 Steinaidarmenn og þotu-
fólk
17.00 Jóladagatal vlkunnar
Endursýndir verða þættir vikunn-
ar úr Jóladagatali Sjónvarpsins.
17.50 Táknmólsfréttlr
18.00 Stundln okkar
Dregið verður í getraun þáttarins
og sýnt leikritið Englar spila ekki
á greiðu. Hljómsveit Nýja tónlist-
arskólans leikur, Bergþór Pálsson
syngur um mánuðina og sýndur
verður leikþáttur um ævintýra-
ferð Nilla og Bangsa á Snæfells-
jökul.
18.30 SPK
18.55 Fréttaskeyti
19.00 Fljótakóngar
20.00 Fiéttlr og iþróttir
20.35 Veður
20.45 Jóladagskráin
21.20 Síðasti dans
Hljómlistarmaðurinn Árni John-
sen úr Vestmannaeyjum syngur
og leikur lög aí nýrri plötu sinni.
21.50 Fóiklð í Forsælu
22.15 Flnlaylæknlr
23.05 Handfæraslnfónian
Leikin heimildarmynd um smá-
bátaútveg þar sem lýst er lifi
trillukarls frá vori til haustloka.
Brugðið er upp myndum af glím-
unni við Ægi og fjallað um afla-
samdrátt, kvótaskiptingu og gildi
sjávarplássa fyrir afkomu okkar.
Handrit skrifuðu Arthúr Bogason
og Örn Pálsson. Árni Tryggvason
leikur aðalhlutverk, Örn Ámason
er þulur og Páll Steingrimsson
stjórnaði myndatöku. Áður á
dagskrá 30. maí sl.
23.55 Útvarpsfréttlr i dagskrár-
lok
SJÓNVARPID
MÁNUDAGUR
20. DESEMBER
17.35 Táknmálsfréttlr
17.45 Jóladagatal Sjónvarpsins
í fjörunni á eyðieyju má finna
margan góðan grip. Edda Heið-
rún Backman, Jóhann Sigurðar-
son, Kristbjörg Kjeld og Örn
Árnason sjá um leúdestur og Pét-
ur Hjaltested annast tónlistar-
flutning. (Nordvision - Sænska
sjónvarpið)
17.55 Jólafðndur
í dag búum við tú jólatré. Um-
sjón: Guðrún Geirsdóttir.
18.00 Tðfraglugglnn
Pála pensúl kynnir teiknimyndir
úr ýmsum áttum. Endursýndur
þáttur frá miðvikudegi. Umsjón:
Anna Hinriksdóttir.
18.25 íþróttahomið
Fjaúað er um iþróttaviðburði
helgarinnar heima og erlendis og
sýndar myndir úr knattspyrnu-
leikjum. Umsjón: Arnar Bjöms-
son.
18.55 Fréttaikeyti
19.00 Jóladagatal og jólafðnd-
ur
Endursýndir þættir frá þvi fyrr
um daginn.
19.15 Dagsljós
20.00 Fréttir
20.30 Veður
20.40 Gangur lifslns
(Life Goes On II) Bandariskur
myndaflokkur um hjón og þrjú
börn þeirra sem styðja hvert ann-
að í bliðu og stríðu. Aðaúúutverk:
Búl Smitrovich, Patti Lupone,
Monique Lanier, Chris Burke og
Kellie Martin. Þýðandi: Ýrr Bert-
elsdóttir.
21.30 Já, ráðherra
22.35 Herrar Kalahari-eyði-
merkurlnnar
(Masters of the Kalahari) Sviss-
nesk heimúdaimynd um lifnaðar-
hætti búskmanna i Botswana.
Þýðandi: Matthías Kristiansen.
23.05 Ellefufréttlr og dagskrár-
lok
STÖÐ2
LAUGARDAGUR
18. DESEMBER
09:00 MeðAfa
Hann Afi er hiess að vanda og
ætlar að sýna ykkur skemmtileg-
ar teiknimyndir með íslensku tali.
Handrit: Öm Ámason. Umsjón:
Agnes Johansen. Dagskrárgerð:
María Maríusdóttir.
10:30 Skot og mark
Skemmtileg teiknimynd með ís-
lensku tali um Benjamin og fé-
laga hans.
11:00 Hvíti úlfur
Vönduð teiknimynd með íslensku
tali gerð eftir metsölubókinni
„White Fang" eftir Jack London.
11:30 Brakúla greifl
Það gengur á ýmsu í kastalanum
hans Brakúla greifa.
12:00 Evrópski vinsældalistinn
(MTV -The European Top 20)
Skemmtilegur tónlistarþáttur þar
sem tuttugu vinsælustu lög Evr-
ópu em kynnt.
13:05 Fasteignaþjónusta
Stöðvar 2
Algengustu’spumingum um fast-
eignaviðskipti er velt upp og
þeim svarað á einfaldan máta.
Einnig verða sýnd sýnishorn af
því helsta sem er í boði á fast-
eignamarkaðinum í dag.
13:35 Jólatöfrar
(One Magic Christmas) Jólatöfrar
er falleg mynd frá Walt Disney
um yndislega litla stúlku og æv-
intýrin sem hún ratar í þegar hún
reynir að endurvekja trú móður
sinnar á boðskap jólanna. Ginnie,
móðir stúlkunnar trúir ekki á jóla-
sveininn, vinnur mikið og litur á
hátíðirnar sem eintóma óþarfa
fyrirhöfn. Dóttir Ginnie kennir í
brjósti um hana og fær jólasvein-
inn til að hjálpa sér við að kveikja
von, hlýju og fögnuð í brjósti
móður sinnar. Aðalhlutvek: Mary
Steenburgen, Gary Basaraba,
Harry Dean Stanton, Arthur Hill
og Elisabeth Harnois. Leikstjóri:
Phillip Borsos. 1985.
15:00 3-BÍÓ
Curly Sue
16:45 SJónvarpsmarkaðurinn
17:10 HótelMarlinBay
18:00 Popp og kók
Kvikmyndaumfjöllun, bestu
myndböndin og meira til í þess-
um hressilega tónlistarþætti.
Stjóm upptöku: Rafn Rafnsson.
Framleiðandi: Saga film hf. Stöð 2
og Coca Cola 1993.
19:1919:19
20:05 ImbakasBÍnn
20:45 Á norðurslóðum
(Northern Exposure) Vandaður
og skemmtilegur frarahalds-
myndaflokkur sem gerist í smá-
bæ í Alaska. Þetta er sjöundi
þáttur af tuttugu og fimm.
21:50 Jackson f jölskyldan
(The Jackson Family Honours)
Jackson fjölskyldan hélt góðgerð-
artónleika þann ellefta þessa
mánaðar í Atlantic City og Stöð 2
sýnir tónleikana í heild sinni í
kvöld. Þessi merka tónlistarfjöl-
skylda hefur ekki komið saman í
22 ár og þetta verða því sannköll-
uð hátíðarhöld. Systkinin taka
saman lagið, þar á meðal Michael
og Janet, en auk þess ætla ýmsar
stórstjörnur að stíga á stokk með
þeim. í því sambandi hafa verið
nefndir tónlistarmenn á borð við
Arethu Franklin, Diönu Ross,
Smokey Robinson, Paul Simon,
Elton John og Bruce Springsteen.
00:00 Prestsvig
(To Kill a Priest) Spennumynd
sem gerist í Póllandi á níunda
áratugnum þegar verkalýðshreyf-
ingunni Samstöðu óx fiskur um
hrygg. Herforingjastjórnin reyndi
alla tíð að brjóta Samstöðu á bak
aftur og árið 1984 var klerkurinn
Jerzy Popieluszko hnepptur í
varðhald fyrir að rægja stjórn-
völd. Presturinn var frelsishetja
pólskrar alþýðu og síðar verndar-
dýrlingur Samstöðu. Aðalhlut-
verk: Ed Harris, Christopher
Lambert, David Suchet og Joss
Ackland. Leikstjóri: Agnieska
Holland. 1988. Stranglega
bönnuð börnum.
02:00 Hugur hr. Soames
(The Mind of Mr. Soames) John
Soames hefur legið í dauðadái frá
fæðingu, eða í hartnær 30 ár.
Hann vaknar til lífsins eftir að Dr.
Michael Bergen framkvæmir á
honum heilaskurðaðgerð en John
hefur huga ungabarns í fullorðn-
um líkama. Bönnuð börnum.
03:40 Dagskrárlok Stöðvar 2
STÖÐ2
SUNNUDAGUR
19. DESEMBER
09:00 Sóði
Sniðug teiknimynd fyrir alla ald-
urshópa.
09:10 Dynkur
Falleg teiknimynd með íslensku
tali um litlu risaeðluna Dynk.
09:20 í vinaskógi
09:45 Vesalingamir
Vandaður teiknimyndaflokkur
um Kósettu litlu og vini hennar.
10:15 Sesam opnist þú
Vinsæll leikbrúðumyndaflokkur
með íslensku tali.
10:45 Skrifað í skýin
Ævintýralegur teiknimyndaflokk-
ur með íslensku tali.
11:00 Staðfasti tindátinn
(The Tin Soldier) Þessi skemmti-
legi ballett er gerður eftir ævin-
týri Hans Christians Andersen og
hefst í afmælisveislu hjá litlum
dreng sem fær óvenjulegan tin-
dáta að gjöf.
12:00 Á slaginu
Hádegisfréttir frá fréttastofu
Stöðvar 2 og Bylgjunnar. Kl.
12:10 hefjast umræður í sjón-
varpssal Stöðvar 2 um málefni
liðinnar viku. Meðal umsjónar-
manna eru Ingvi Hrafn Jónsson
fréttastjóri Stöðvar 2 og Páll
Magnússon útvarpsstjóri ís-
lenska útvarpsfélagsins. Þáttur-
inn er samsendur á Bylgjunni.
ÍÞRÓTTIR Á SUNNUDEGI
13:00 NISSAN defldbi
íþróttadeild Stöðvar 2 og Bylgj-
unnar fylgist með gangi mála í 1.
deild í handknattleik. Umsjón:
Geir Magnússon.
13:25 ítalski boltinn
Spennandi leikur í fyrstu deild
ítalska boltans í beinni útsend-
ingu í boði Vátryggingafélags ís-
lands.
15:15 NBA körfuboltinn
Myllan býður áskrifendum Stöðv-
ar 2 upp á hörkugóðan leik í NBA
deildinni. Að þessu sinni verður
annaðhvort sýnt frá viðureign
New Jersey Nets og Boston Celt-
ics eða leik Detroit Pistons og
Milwaukee Ducks. Hvorn leikinn
við sýnum verður auglýst síðar.
16:30 Imbakas8inn
Endurtekinn fyndrænn spéþáttur
frá því í gær.
17:00 Húsið á sléttunni
(Little House on the Prairie)
Skemmtilegur og hugljúfur
myndaflokkur um hina einu
sönnu Ingalls fjölskyldu.
18:00 60 mínútur
Vandaður bandarískur fréttaskýr-
ingaþáttur.
18:45 Mörk dagsins
Nú verða sýndir valdir kaflar úr
leikjum ítölsku fyrstu deildarinn-
ar og valið mark dagsins.
19:1919:19
20:05 Hve glöð er vor æska
Nýr íslenskur þáttur þar sem rætt
er við nokkra unglinga um ung-
linga og margt fleira. Sjá nánari
umfjöllun annars staðar í blaðinu.
20:45 Lagakrókar
21:45 Warburg: Maður áhrifa
(Warburg, Un Homme D’Influ-
ence) Sannsöguleg frönsk fram-
haldsmynd í þremur hlutum um
fjármálamanninn Siegmund War-
burg sem fékk fjármálavit í
vöggugjöf. í þessari mynd er
reynt að varpa ljósi á þau öfl sem
ráku þennan óvenjulega mann
áfram og hvað það var sem lá að
baki ákvörðunum hans sem hafa
áhrif á hagkerfi þjóða enn þann
dag í dag. Annar hlut er á dag-
skrá annað kvöld og þriðji og síð-
asti hluti þriðjudagskvöldið 21.
desember. Sjá nánari umfjöllun
annars staðar í blaðinu. Aðalhlut-
verk: Sam Waterston, Dominique
Sanda, Alexandra Stewart og Je-
an-Pierre Cassel. Leikstjóri: Mos-
hé Mizrahi.
23:25 í sviðsljósinu
(Entertainment This Week)
Skemmtilegur bandarískur þáttur
um allt það helsta sem er að ger-
ast í kvikmynda- og skemmtana-
iðnaðinum.
00:15 Sekur eða saklaus
(Reversal of Fortune) Þessi vand-
aða kvikmynd segir sögu eins
umdeildasta sakamáls aldarinn-
ar. Greifynjan Sunny von Bulow
liggur í dauðadái á sjúkrahúsi.
Eiginmaður hennar, Claus von
Bulow, er sakaður um að hafa
gefið henni of stóran skammt af
insúlíni, með þeim afleiðingum
að hún vakni aldrei aftur. Aðal-
hlutverk: Jeremy Irons, Glenn
Close og Ron Silver. Leikstjóri:
Barbet Schroeder. 1991. Lokasýn-
ing.
02:05 Dagskrárlok Stöðvar 2
STÖÐ2
MÁNUDAGUR
20. DESEMBER
16:15 Sjónvarpsmarkaðurinn
16:45 Nágrannar
17:30 Á skotskónum
(Kickers) Fjörug teiknimynd um
stráka sem vita ekkert skemmti-
legra en að spila fótbolta.
17:50 í sumarbúðum
Skemmtilegur teiknimyndaflokk-
ur um hressa krakka í sumarbúð-
um.
18:15 Popp og kók